Баай Эбэ хоту өттүгэр Тарта Арыыта диэн арыы уонна ол анныгар Кириэс Элгээнэ диэн түгэҕэ биллибэт кыра элгээн оҕото баар. Ити тоҕо итинник ааттаммыта эмиэ остуоруйалаах. Былыр Бүлүү диэкиттэн баай бөҕөлөөх дьоннор Дьокуускайга көһөн испиттэр. Ол иһэн, биир элгээҥҥэ тохтоон, хонорго быһаарыммыттар. Икки турбут уолаттардаах оҕонньордоох эмээхсин эбиттэр. Түөртэр эбит да, түөрт көмүс ыҥыырдаах, биирдии көмүс үүннээх, кычымнаах баай ыаллар. Элгээн кытыытыгар чаайдыы олордохторуна, икки орулуос кустар, көтөн куһугураһан кэлэннэр, элгээн ортотугар тэлээрэн түспүттэр. Уолаттар обургулар, оччону көрүөхтэрэ дуо: «Биһиги аспыт», – дэспиттэр да ох сааларын үрдүгэр түспүттэр.

«Ама итини баҕас. Ийээ, хата миини өр. Билигин таһааран, бэлэмҥэ угуохпут». Ийэлэрэ буойбут: «Үрэх баһа, аата-суола биллибэт сиргэ, аргыый саҥарыҥ эрэ. Иччилээх буолуо. Ийэ сир буолуо. Аргыыйыҥ, нохолоор», – диэбит. Ону аҕалара: «Ээй, эмээхсин, хаалары саҥарыма. Ама, ити кус хараҕын саҕа чалбахха түһүөхтэрэ диэтэҕиҥ дуу?» – дии-дии күлбүт.

Уолаттар, сырсан бөтөҥкөлөһөн киирэн, орулуостары хоннохторун анныгар түһэрэн, тыла суох ыыппыттар уонна бултарыгар иккиэн ыстанан кэбиспиттэр. Харбаан ыһыахтанан иһэн, ылыахча буолан иһэн, иккиэн хаһыытаһа түспүттэр: «Атахпытыттан туох эрэ тардар. Абыраа, таҥараа!» – диэн хаһыытаһа-сарылаһа сылдьыбыттар. Мөхсө-мөхсө тимирэн ылаттаабыттар.

Оҕонньор, атахтарын иҥиирэ тартаҕа дуу дии санаан, соччо кыһаллыбатах. Былыргыта бэрт ууһут киһи үһү. Бэйэтэ харбаан барбыт. Ол эрээри кини тиийиэн иннинэ икки уола тимирэн хаалбыттар. Ол элгээнтэн оҕонньор да тыыннаах тахсыбатаҕа үһү.

Эмээхсин эрэйдээх, хайдах да быыһыыр кыаҕа суох буолан, ити алдьархайы көрөн, уолуйан, элгээни тула сүүрэ сылдьыбыт. Өлбүттэрин эрэ кэннэ өйдөнөн, икки салаалаах муҥураат, хаппыт бэһи кэрдэн түһэрэн, бүтэй анныкытын саҕа сиэрдийэнэн куормаланан киирэн, тордуохтаах маһынан дьоннорун состорон булаттаабыт. Үрдүк арыыга таһааран, үс аты сэптэрин-сэбиргэллэрин кытта үс киһитин көмпүт. Ол элгээн кытыытыгар сүрдээх улахан баҕана олордубут уонна кириэс саайбыт. Ол иһин бу элгээни Кириэс Элгээнэ, арыыны Тарта Арыыта диэн ааттаабыттар.

Былыргы суол ыал ханан олорорун батыһа барар. Баай Эбэҕэ дьон суох буолбутун кэннэ, арыый быһалыытын иһин уонна ыал баарын иһин, Силээнинэн сылдьар буолбуттар. Ол саҕана Силээн аата суоҕа үһү. Билиҥҥитэ Бэс Күөлэ диэн дьиэлээх эҥин, сайын дьоннор оттуур сирдэрин аттыгар биир элгээн баар. Онно Тахтаҕас диэн собус-соҕотох эмээхсин дьахтар олорбут. Сүрдээх сытыы-хотуу үһү. Ол эмээхсин суолунан киһини аһарбат эбит. Эдэригэр үчүгэй дьүһүннээх. Кэлбит киһи, ыал буолла да, хонор эбит. Ону түүн, утуйбутун кэннэ, төбөтүн сүгэнэн быһа охсор эбит уонна, Луҥха диэн Танара үрэх салаатыгар киллэрэн, ууга тимирдэр эбит. Ону ким билиэй? Эмээхсин байа олорор эбит.

Кэнники, биир эрэ киһи куотан, биллибит ол эмээхсин киһини өлөрөрө. Ол маннык буолбут. Бүлүү диэккиттэн испит. Кини билэрин тухары, 4–5 сылтан бэттэх, Дьокуускайтан иһэбит диэбит киһини көрсө илик эбит. Онон дьиктиргии сылдьыбыт. Тахтаҕас эмээхсиҥҥэ кэлбитин үөрүүнэн көрсүбүт. Киһи дьиксинэ-дьиксинэ хоммут. Эмээхсин хойут, түүҥҥэ дылы, утуйбакка сылдьыбыт.

Эмээхсин таһырдьа тахсыбытыгар, дьиэ сыбаҕа сулламмытынан көрдөҕүнэ, сүгэ аалынан килэбэчитэ олорор эбит. Ону көрөн, киһи этэ саласпыт, куйахата күүрбүт. Сотору соҕус буолан баран, сүгэтин туппутунан эмээхсин киирэн кэлбит. Киһи уһукта сытарын көрөн, сүрүргээбитэ буолуо, көрө сытар киһини өлөрүөн. Утуйбута буолбут. Утуйда ээ быһыыта дии санаан, киһи, түүн туран, күрүүр. Тахсаат, үүт маҕан атыгар түһэр да, уута киирэн турар Луҥханы харбатан ортолоон эрдэҕинэ, кэннигэр эмээхсин ыһыы-хаһыы бөҕөнөн сүүрэн тэйэн иһэр эбит. «Хара түөкүнү, били, киирээт өлөрбөккө, куоттардахпын көр эрэ!»

Үрэҕи туораан баран хайыһан көрбүтэ, үрэххэ кэлээт, Тахтаҕас эмээхсин сүгэтинэн быраҕан кыыратар. Үтүө киһи буолан, киһи, хаптас гынан, аһаран биэрбит. Төбөтүн үрдүнэн ыһыыран ааһан, сүгэ тииккэ угугар дылы батары түһэн хаалбыт.

«Оо, абам да баар эбит! Хайдах гынан ситиэм баарай», – дии-дии кыыһырбыт эмээхсин эккирии хаалбыта үһү.

Ол кэнниттэн итиннэ икки атах үктэммэтэх. Хайдах олорон өлбүтэ биллибэт. Ол элгээни билигин да Тахтаҕас Элгээнэ дииллэр.

Силээҥҥэ ити эмээхсин олорбутун кэннэ Дагдаҕар Силээн диэн киһи (кимтэн кииннээҕэ, хантан хааннааҕа биллибэт), буруо-тараа таһаарынан, олорбута үһү.

Ити олордоҕуна, хантан да кэлбитэ биллибэккэ, Уһуктаах Түмэппий диэн киһи Силээни булбут. Ол эрээри былыр икки киһи биир сиргэ сатаан олорботторо үһү. Ол да иһин буолуо, үс хонук бэлэмнэнэн баран, кыргыһарга диэн хааннаах хабала, буордаах баппыыска бэрсибиттэр.

Уһуктаах Түмэппий улахан уҥуохтаах, модун быччыҥнардаах, бухатыырдыы майгыннаах киһи үһү. Дагдаҕар Силээн, төһө да дагдайдар, дьулайа көрбүт, онон сарыы аһатын көстүбэт өттүн суллаан ылбыт. Уотугар муҥураат тиит чөҥөчөгүн анньан кэбиспит. Онтуката үс күн буруолуу турбут. Уонна күрээн хаалбыт. Уһуктаах Түмэппий көрдөҕүнэ, уота быстыбакка буруолуу турбут, ураһата, кини көрдөҕүнэ, турар.

Үс хонон баран, кыргыһардыы хонууга тахсан күүтэр да киһитэ кэлбэт. «Куттанан сытаҕын дуо? Дагдайа сытыйбыт Дагдаҕар Силээн, көҕөрө сытыйбыт күөх көппө!» – диэн үөхсэ-үөхсэ кэлэр.

Киһитэ суох. Хата, сарыы ураһа аҥарын туһанан хаалар.

Ол курдук Уһуктаах Түмэппий Силээн олорбут сирин күүс өттүнэн былдьаан ылбыт. Ол да буоллар, сир Силээн диэн ааттаммыт. Онно Уһуктаах Түмэппий киһи төрдө буолбут.

Сортуолга олохсуйбут киһи улуу ойуун үһү. Ол киһи, дойдутугар олорон, быраатын кытта иирсэн баран, былыкка олорон, сири-дойдуну кэрийбит. Ол сылдьан, бүтэй оттоох-мастаах Бүтэйдээх Алаас диэн баар эбит диэн, онно көһөн кэлбит. Ол Сортуол ойуун 7 уол оҕоломмут. Онтон буолуо, Сортуоллары Сэттэ Сортуоллар диэн кырдьаҕастар кэпсэтэллэрин үгүстүк истэр этим.

Кэлин Силээҥҥэ күүстээх дьоннор үөскээн-төрөөн олорбуттар. Аҥкыр Уйбаан уонна Моруот диэн бырааттыы дьоннор олорбуттар. Ол соторутааҕыта – биһиги хос эһэбит саҕана. Моруот да, Аҥкыр да күүстэринэн сири-дойдуну кэрийбэтэх дьоннор үһү. Кистэнэн сылдьыбыттар.

Биирдэ Моруот оҕонньор уолун киһи кырбаабыт. Онно кыыһыран, кырбаабыт киһи үтүлүгүн 80-ча ынах киирэр хотонун ортоку өһүөтүн өгдөтөн, маҕана уоһугар кыбытан кэбиспит. Ону хайдах да сатаан ылбатахтара үһү.

Кыра сылдьан Аҥкырдаах Моруот, ийэлэрэ саҥа түнэ сон тикпитигэр үөрэн, тустубуттар. Туста сылдьан, сиэхтэрин турута тутуһан кэбиспиттэр. Онтон кыыһыран, саҥа түнэ соннорун хайыта тыытыспыттар.

Былыргы дьиэ хотону кытта бииргэ буолар. Ахсынньы саҕана кыһын хотоннорун биир өһүөтэ тостон, 30-ча ынахтарын баттыырыгар тиийбит. Хаба тардан ылан угар тирээбил мас көстүбэтэх. Оҕонньор санныгар сүгэн турбут. Ахсынньыга таһырдьаттан кэрдэн киллэриэхтэригэр дылы күүтэ сатаабыт. «Хайа, нохолоор, тоҕо бытааҥҥытый?!» – диэбитэ үһү.

Биирдэ Атамай аатырбыт бөҕөһө, кинилэр сурахтарын истэн, туста кэлбит. Ол бөҕөс улахан кур оҕуһу икки илин атаҕыттан өрө тутан баран, иннинэн, кэннинэн хаамтарар үһү.

Аҥкыр Уйбаан, тустаары, таҥаһын устубутугар этэ-сиинэ толорутуттан, күүстээх көрүҥүттэн Атамай бөҕөһө дьулайан, тустубатах. Аккаастанан кэбиспит. «Киһи илиитин, атаҕын өлөрүө. Чэ, бэйэҕит хайдах саныыргытынан. Баҕар, хоттордо да диэҥ. Ол эрээри тустубаппын», – диэн баран, баран хаалбыт.

Онтон бэттэх Аҥкырдаах Моруот оҕуһунан оонньуур буолбуттар. «Чэпчэки да эбит дии», – дэһэллэрэ үһү.

Биирдэ Быраабаҕа улуус мунньаҕа буолбут. Онно, сынньалаҥҥа, куба оҥкумалын уҥуоҕун тоһута сатаабыттар да, ким да тоһуппатах. Арыынан дэлби уунуохтаабыттара, киһи илиитэ таба туппат үһү. Муннукка олорор Моруот оҕонньорго илдьэн биэрэллэр: «Оҕонньоор, куба уҥуоҕун тоһутуоҥ этэ дуо?»