— Ваша высокапраасвяшчэнства? Гаворыць Ральф дэ Брыкасар... Так, дзякуй, дабраўся шчасліва, але самалёт завяз у гразі па самы фюзеляж, і вяртацца мне давядзецца поездам... У гразі, ваша высокапраасвяшчэнства, у гразі. He, ваша высокапраасвяшчэнства, у дождж тут твань непралазная. Ад Джыланбаўна да Драгеды давялося дабірацца верхам, у дождж другой магчымасці тут ніякай няма... Таму я і званю, ваша высокапраасвяшчэнства. Добра, што паехаў. Мусіць, у мяне было нейкае прадчуванне... Так, кепска, вельмі кепска. Пэдрайк Кліры і сын яго Сцюарт загінулі — адзін згарэў у пажары, другога задушыў вепр. В-е-п-р, вепр, ваша высокапраасвяшчэнства, дзікі кабан... Так, ваша праўда, тут крыху дзіўна гавораць па-англійску.

Слухачы, што тайна падключыліся да лініі, ахнулі, ён пачуў і ўхмыльнуўся. Нельга ж крыкнуць ім, каб яны паклалі трубкі — у змучаных адзінотай жыхароў Джыланбаўнскай акругі не было іншай агульнай забавы, але калі б яны не селі на лінію, архібіскупу было б нашмат лепш чуваць.

— Калі дазволіце, ваша высокапраасвяшчэнства, я затрымаюся тут на пахаванне і паклапачуся аб удаве і астатніх дзецях... Так, ваша высокапраасвяшчэнства, вялікі дзякуй. Я вярнуся ў Сідней, як толькі будзе магчымасць.

Тэлефаністка на камутатары таксама слухала, айцец Ральф даў адбой і адразу зноў зняў трубку.

— Дорын, звяжыце мяне зноў з Бугелай, калі ласка.

Пагаварыўшы некалькі мінут з Марцінам Кінгам, ён вырашыў, што зімовы жнівеньскі холад дазваляе адкласці пахаванне да паслязаўтра. Шмат хто захоча быць на хаўтурах, нягледзячы на бездарожжа, хоць і прыйдзецца ехаць верхам і на дарогу пойдзе нямала часу і сіл.

Мэгі вярнулася з бальзамам, але не ўзялася сама мазаць пабітыя месцы, а толькі моўчкі падала айцу Ральфу флакон. I суха паведаміла, што місіс Сміт праз гадзіну падасць яму гарачую вячэру ў малой сталовай і ён яшчэ паспее прыняць ванну. Айцу Ральфу зрабілася не па сабе — Мэгі чамусьці лічыць, што ён не спраўдзіў яе спадзяванняў, але яму было незразумела, чаму яна так думае, што дало ёй падставу асудзіць яго. Яна ж ведае, хто ён такі, дык чаму ж сярдуе?

У шэрым святле золку жменька коннікаў з целамі загінуўшых дабралася да берага рэчкі і тут спынілася. Джылан яшчэ не выйшаў з берагоў, але ператварыўся ўжо ў быстры, паўнаводны паток глыбінёю трыццаць футаў. Айцец Ральф на сваёй буланай кабыле пераправіўся ўплаў ім насустрач, ён апрануў ужо епітрахіль, а ўсе астатнія рэчы, неабходныя свяшчэнніку для абраду, ляжалі ў перакідной сумцы. Фія, Боб, Джэк, Х’югі і Том сталі вакол, а ён зняў з нябожчыкаў брызент, каб справіць памазанне. Пасля Мэры Карсан нічога ўжо не магло выклікаць у яго млосці; але ў Пэдзі і ў Сцюарце не было нічога агіднага. Твары іх пачарнелі — у Пэдзі ад агню, у Сцюарта ад удўшша, але свяшчэннік пацалаваў абодвух з любоўю і павагай.

Пятнаццаць міль шурпаты ліст рыфленага жалеза, які цягнулі ламавыя коні, ляскатаў і падскокваў на няроўнай глебе, пакідаючы за сабой глыбокія каляіны ў размоклай зямлі, і шрамы гэтыя не схавае нават густая трава, што паднімецца тут у наступныя гады. Але далей, здавалася, дарогі не было — да сядзібы ў Драгедзе засталася ўсяго адна міля, а бурлівая рэчка не давала пераправіцца. Усе стаялі, пазіраючы на верхавіны прывідаў-эўкаліптаў, якія відаць былі нават праз заслону дажджу.

— Я нешта прыдумаў, — сказаў Боб, павярнуўшыся да айца Ральфа. — Толькі ў вас аднаго, святы ойча, свежы конь, і давядзецца вам гэта зрабіць. Нашым коням каб хоць раз пераплысці рэчку, на большае іх ужо не хопіць, столькі цягнуліся па гразі і холадзе. Вярніцеся на сядзібу, знайдзіце там парожнія бакі з-пад бензіну на сорак чатыры галоны, закрыйце іх наглуха, так, каб вечкі не з’ехалі, заканапацьце, каб не было шчылін. У крайнім выпадку запаяйце. Іх трэба дванаццаць штук, самае малое — дзесяць, калі больш не знойдзецца, звяжыце іх разам і перапраўце на наш бераг. Мы прымацуем іх знізу да гэтага жалеза, і яно паплыве, як баржа.

I айцец Ральф паехаў — лепшага выйсця ён і сам не мог бы знайсці. На сядзібе ён застаў Домініка О’Рорка з Дыбан-Дыбана з двума сынамі; фермер гэты жыў па суседству, калі ўлічваць джыланбаўнскія адлегласці. Айцец Ральф растлумачыў, што трэба рабіць, і ўсе адразу ўзяліся за справу — шнарылі па хлявах і свірнах, шукаючы пустыя бакі, апаражнялі тыя, у якіх замест бензіну трымалі авёс, вотруб’е і іншы корм, адшуквалі вечкі, прыпайвалі іх да бакаў, не кранутых іржой і з выгляду даволі трывалых, каб пры пераправе вытрымаць удары бурнай вады. А дождж усё ліў і ліў. З такіх хмар ён будзе ліць яшчэ дні два.

— Домінік, мне вельмі непрыемна прасіць вас аб гэтым, але калі браты Кліры перабяруцца сюды, яны будуць ледзь жывыя ад стомы. Пахаванне будзе заўтра, пазней нельга, і калі нават трунар у Джылі паспее зрабіць дамавіны, сюды іх па такой гразі не даставіш. Можа, хто-небудзь з вас возьмецца збіць дзве труны? А каб пераправіць бакі на той бераг, мне хопіць і аднаго памочніка.

Маладыя О’Роркі згодна паківалі галовамі; ім зусім не хацелася бачыць, у што агонь ператварыў Пэдзі, а дзік Сцюарта.

— Мы зробім, тата, — сказаў Лаям.

Спачатку волакам, потым уплаў коні айца Ральфа і Домініка перацягнулі бакі на другі бераг.

— Паслухайце, святы ойча! — крыкнуў Домінік айцу Ральфу яшчэ па дарозе. — Нам зусім няма патрэбы капаць магілы ў гэтакай твані! Раней я дўмаў, што Мэры крыху занадта заганарылася, калі мармуровы склеп узвяла ў сябе на задворках для Майкла, але цяпер, калі б была жывая, я расцалаваў бы яе!

— Правільна! — крыкнуў у адказ айцец Ральф.

Бакі прымацавалі пад лістом рыфленага жалеза, па шэсць з кожнага боку, надзейна прывязалі брызентавы саван і пераправілі ўброд змораных ламавых коней, якія пацягнулі канат, каб потым буксіраваць плыт. Домінік і Том пераправіліся верхам на гэтых рослых конях і ўжо на другім беразе, на самым версе, спыніліся і азірнуліся, а тыя, што засталіся, прычапілі самаробную баржу да каната, спусцілі па беразе да самай вады і спіхнулі ў рэчку. Пад гучнае ноканне Тома і Домініка коні рушылі наперад, і плыт паплыў. Яго моцна гайдала і хістала, і ўсё ж ён трымаўся на плаве, пакуль яго не выцягнулі на бераг; не марнуючы часу на тое, каб адчапіць паплаўкі, новаспечаныя фарэйтары павялі коней далей, да Вялікага дома, і цяпер на цыліндрычных баках валачы жалеза па зямлі коням было лягчэй.

Пакаты ўезд вёў да варотаў пакавальнага аддзялення стрыгальні, і сюды, у вялізнае пустое памяшканне, густа прапахлае дзёгцем, потам, тлушчам ад прамытай авечай воўны і памётам, паставілі плыт разам з яго жалобным грузам. Міні і Кэт, укруціўшыся ў цыратовыя дажджавікі, прыйшлі першыя аддаць апошні доўг загінуўшым, апусціліся на калені абапал жалезнага катафалка, і ціха зашчоўкалі гарошыны ружанцаў, мерна загучалі галасы, то глушэй, то гучней, вымаўляючы словы добра вядомай, вывучанай на памяць малітвы.

У Вялікім доме народу прыбывала. Прыехалі Дункан Гордан з Іч-Юізджа, Гэрат Дэвіс з Наранганга, Хоры Хоўптан з Біл-Біла, Ідэн Кармайкл з Баркулы. Стары Энгус Маккуін спыніў па дарозе таварны цягнік, які ледзь пасоўваўся па рэйках, праехаў з машыністам да Джылі, там пазычыў каня ў Гары Гофа і астатні шлях ехаў разам з ім верхам. У гэтую гразь ён адолеў ні многа ні мала дзвесце міль з гакам.

— У мяне цяпер ні кала ні двара, святы айцец, — сказаў Хоры айцу Ральфу, калі крыху пазней яны сядзелі ўсямёх у малой сталовай за мясным пірагом з ныркамі. — Маю зямлю агонь прайшоў усю, з канца ў канец, не ўцалела амаль ніводнай авечкі, ніводнага дрэва. Шчасце яшчэ, што апошнія гады былі добрыя, адно магу сказаць. У мяне хопіць грошай купіць другіх авечак, і калі дождж яшчэ крыху палье, трава зноў вырасце як бачыш. Але барані нас бог ад новых няшчасцяў гадоў хоць з дзесятак, айцец Ральф, больш мне ўжо ні медзяка на чорны дзень зберагчы не ўдасца.

— Ну, зямлі ў цябе крыху меней, Хоры, — сказаў Гэрат Дэвіс, з яўнай асалодай усаджваючы зубы ў спечаны аканомкай пышны слоены пірог, які нібы раставаў у роце; ніякія беды не могуць надоўга адбіць апетыт у жыхара чарназёмных раўнін — яму трэба добра пад’есці, каб выстаяць. — А я, думаю, страціў палавіну пашаў і, што яшчэ горш, прыкладна дзве трэці авечак. Дапамажыце нам сваімі малітвамі, святы ойча.