— Страшэнна рады бачыць вас, Фрэнк. — Кардынал дэ Брыкасар моцна паціснуў яму руку, потым павярнуўся да Фіёны, падняў левае брыво: — Чай? Добрая думка!

Усе разам, упяцёх, увайшлі браты Кліры, і вось гэта было цяжка, яны дык нічога яму не даравалі, Фрэнк ведаў чаму: вельмі жорсткую рану прычыніў ён мацеры. Але якімі словамі хоць нешта ім растлумачыць, як расказаць пра свой боль і адзіноту, як прасіць даравання — гэтага ён не ведаў. А папраўдзе ж важна толькі адно — мама, а яна ніколі не думала, што яму трэба за нешта дараваць.

He хто-небудзь, а кардынал дэ Брыкасар стараўся, каб вечар прайшоў гладка, падтрымліваў размову за сталом і пасля, калі зноў перайшлі ў гасцёўню, з натуральнасцю сапраўднага дыпламата гаварыў пра дробязі і асабліва клапаціўся пра тое, каб уцягнуць у агульную размову і Фрэнка.

— Я ўсё хацеў папытацца, Боб, дзе дзеліся трусы? Нораў навокал безліч, але я яшчэ не бачыў ні аднаго труса.

— Усе трусы выдахлі, — адказаў Боб.

— Выдахлі?

— Ну але, ад нейкае штукі, якая называецца міксаматоз. Да сорак сёмага года трусы разам з тою доўгаю засухаю нас, можна сказаць, даканалі, зямля ва ўсёй Аўстраліі ўжо нічога не давала. Хоць гвалт крычы, — ажыўлена прадаўжаў Боб, ён рады быў пагаварыць пра нешта такое, што не мае дачынення да Фрэнка.

Але тут Фрэнк неспадзявана яшчэ болей падагрэў братаву варожасць.

— А я не ведаў, што дрэнь былі справы, — уставіў ён і выпрастаўся на крэсле; ён спадзяваўся, што кардынал будзе рады гэтай крупінцы яго ўдзелу ў размове.

— Ну, я нічога не перабольшваю, можаш мне паверыць! — адрэзаў Боб: а чаго Фрэнк умешваецца, адкуль ён ведае?

— А што ж здарылася? — спехам папытаўся дэ Брыкасар.

— У Аўстралійскім таварыстве навуковых і тэхнічных даследаванняў вывелі нейкі вірус і пазалетась пачалі ў штаце Вікторыя доследы, узяліся заражаць трусоў. Я ўжо не ведаю, што за штука такая вірус, накшталт мікробаў, ці што. Гэты называецца міксаматозны. Спярша зараза не вельмі пашырылася, хоць трусы, якія захварэлі, усе падохлі. А вось праз год пасля тых першых доследаў як пайшло касіць, думаюць, гэтую штуку пераносяць маскіты, і шафран таксама неяк памагае. Ну, і трусы сталі дохнуць мільёнамі, як венікам вымела. Рэдка-рэдка цяпер убачыш хворага, морда ўся апухлая, у нейкіх шышках, страх глядзець. Але гэта было выдатна зроблена, Ральф, далібог. На міксаматоз болей ніхто не захворвае, нават самая блізкая трусіная радня. Так што дзякуй вучоным, ад гэтай напасці мы збавіліся.

Кардынал на ўсе вочы паглядзеў на Фрэнка.

— Уяўляеце, Фрэнк? He, вы разумееце, што гэта значыць?

Няшчасны Фрэнк паківаў галавою. Хоць бы яго пакінулі ў спакоі!

— Гэта ж бактэрыялагічная вайна, знішчэнне цэлага віду. Хацелася б ведаць, ці вядома астатняму свету, што тут, у Аўстраліі, паміж сорак дзевятым і пяцьдзесят другім, распачалі вірусную вайну і паспяхова знішчылі мільярды жывых стварэнняў, якія насялялі гэтую зямлю. Няблага! Такім чынам, гэта здзяйсняецца. Ужо не проста выдумкі жоўтай прэсы, а адкрыццё, выкарыстанае на практыцы. Цяпер яны могуць спакойна пахаваць свае атамныя і вадародныя бомбы. Я разумею, ад трусоў трэба было збавіцца, але гэтае вялікае дасягненне навукі ўжо напэўна не прынясе ёй славы. I немагчыма без жаху пра гэта думаць.

Дэн з самага пачатку ўважліва прыслухоўваўся да размовы.

— Бактэрыялагічная вайна? — папытаўся ён. — Першы раз чую. А што гэта такое, Ральф?

— Гэта гучыць нязвыкла, Дэн, але я ватыканскі дыпламат і таму, на жаль, абавязаны не адставаць ад такіх слоўных навін, як «бактэрыялагічная вайна». Карацей кажучы, гэта і ёсць міксаматоз. Калі ў лабараторыі выводзіцца мікроб, здольны забіваць або калечыць жывых істот аднаго пэўнага віду.

Дэн несвядома перахрысціўся і прытуліўся да каленяў Ральфа дэ Брыкасара.

— Напэўна нам трэба памаліцца, праўда?

Кардынал паглядзеў зверху ўніз на светлавалосую хлопчыкаву галаву і ўсміхнуўся.

Калі ўрэшце Фрэнк неяк прыстасаваўся да жыцця ў Драгедзе, дык толькі дзякуючы Фіёне — насуперак упартай незадаволенасці астатніх сыноў, яна трымалася так, быццам старэйшы сын быў у адлучцы зусім нядоўга, нічым не зняславіў сям’і і не прычыніў мацеры гэтулькі гора. Паволі, незаўважна яна выдзеліла яму ў Драгедзе куточак, дзе яму, відаць, і хацелася схавацца, найдалей ад братоў; і яна не імкнулася адрадзіць у ім колішнюю гарачнасць. Жывы агонь патух назаўсёды, маці зразумела гэта з першай хвіліны, калі на джыланбаўнскім пероне ён паглядзеў ёй у вочы. Усё згінула за тыя гады, пра якія не хацеў ён нічога ёй расказваць. Ёй заставалася толькі па магчымасці палегчыць яму жыццё, а да гэтага быў толькі адзін правільны шлях — прымаць цяперашняга Фрэнка так, быццам у Драгеду вярнуўся той самы колішні Фрэнк.

Пра тое, каб ён працаваў на выганах, не магло быць і гаворкі, браты не жадалі мець з ім справы, дый ён здаўна цярпець не мог валацужнага жыцця аўчара. Ён любіў глядзець на ўсё, што прарастае з зямлі і цвіце, а таму Фія даручыла яму корпацца на клумбах на Галоўнай сядзібе і пакінула ў спакоі. I паступова браты Кліры асвойталіся з тым, што Фрэнк вярнуўся ў родны куток, і сталі разумець, што ён зусім не пагражае іх дабрабыту, як некалі. Нішто давеку не зменіць адносін да яго мацеры — ці ў турме Фрэнк, ці тут, яе любоў тая самая. Важна адно: маці шчаслівая, што ён тут, у Драгедзе. А жыцця братоў ён не чапае, ім ён значыць не болей і не меней, чым некалі.

А між тым Фія зусім не радавалася, гледзячы на Фрэнка, дый як можна было радавацца? Кожны дзень бачыць яго дома таксама пакута, хоць і не такая, як тады, калі зусім нельга было бачыць. Горка і страшна гэта, калі бачыш — загублена жыццё, загублены чалавек. Той, хто быў любімым яе сынам і, напэўна, вытрываў такое, чаго яна і ўявіць не можа.

Аднаго разу, прыкладна праз паўгода пасля вяртання Фрэнка, Мэгі ўвайшла ў гасцёўню і застала маці ў крэсле каля акна — Фія глядзела ў сад, там Фрэнк падразаў ружовыя кусты. Яна павярнулася, пачуўшы хаду, і нешта ў яе спакойным твары пранізала даччыно сэрца... Мэгі парывіста прыціснула рукі да грудзей.

— Ох, мама! — бездапаможна прашаптала яна.

Фія паглядзела на яе, памахала галавою і ўсміхнулася.

— Нічога, Мэгі, нічога.

— Каб я хоць што-небудзь магла зрабіць!

— А ты можаш. Проста вось гэтак трымайся і далей. Я табе вельмі ўдзячная. Цяпер ты мне саюзніца.

VI.1954-1965

ДЭН

17

— Дык вось, — сказала мацеры Джасціна, — я вырашыла, што буду рабіць далей.

— Я думала, усё даўно вырашана. Ты ж збіралася паступаць у Сіднейскі універсітэт, займацца жывапісам.

— Ну, гэта я проста загаворвала табе зубы, каб ты не перашкаджала мне ўсё як трэба абдумаць. А цяпер мой план канчатковы, і я магу табе сказаць, што і як.

Мэгі ўскінула галаву ад працы (яка выразала цеста на пячэнне формаю-елачкаю: місіс Сміт занядужала, і яны з Джасцінаю памагалі на кухні). Стомлена, нецярпліва, бездапаможна паглядзела яна на дачку. Ну што зробіш, калі дзяўчо з такім норавам. Вось заявіць цяпер, што едзе ў Сіднейскі бардэль вывучаць на практыцы прафесію шлюхі — і то яе, мабыць, не адгаворыш. Ох ужо гэта мілае страхоцце Джасціна, сапраўдная кара егіпецкая.

— Гавары, гавары, я слухаю. — I Мэгі зноў стала выразаць елачкі з цеста.

— Я буду актрысаю.

— Што? Кім?

— Актрысаю.

— Божа літасцівы! — Цеста на пячэнне зноў было забытае. — Слухай, Джасціна, я цярпець не магу псаваць людзям настрой і зусім не хачу цябе крыўдзіць, але... ты верыш, што на гэта... м-м... падыдзе твая знешнасць?

— Ох, мама, — пагардліва кінула Джасціна. — Я ж не кіназоркаю стану, а актрысаю. Я не збіраюся круціць задам, і фарсіць у дэкальтэ да пупа, і надзімаць губкі! Я хачу іграць папраўдзе, — гаварыла яна, накладваючы ў кубелец кавалкі поснай ялавічыны на засол. — У мяне як быццам даволі грошай, хопіць на час, пакуль я буду вучыцца, на каго захачу, праўда?

— Праўда, скажы дзякуй кардыналу дэ Брыкасару.

— Значыць, усё ў парадку. Я еду ў Калаўдэнскі тэатр Альберта Джонса вучыцца акцёрскаму майстэрству і ўжо напісала ў Лондан, у Каралеўскую Акадэмію тэатральнага мастацтва, папрасіла ўключыць мяне ў спісы кандыдатаў.