Толькі адзін цень азмрочвае яе шчасце — Ральф нічога не зразумеў. I яна маўчыць, не жадаючы выдаць тайну. Калі ён не бачыць сам, нашто яму гаварыць? Чым ён гэта заслужыў? Як мог ён хоць на хвіліну падумаць, быццам яна па сваёй ахвоце вярнулася тады да Люка? He, гэта кропля перапоўніла чару. He заслугоўвае ён, каб яна адкрыла яму праўду, калі мог так пра яе падумаць. Былі хвіліны, калі яна адчувала на сабе насмешлівы мацерын пагляд, але ў адказ глядзела ў гэтыя светлыя, трошкі пабляклыя вочы са спакойным выклікам. Фія разумее, яна дык усё разумее. Разумее, што ёсць ва ўсім гэтым і доля нянавісці, крыўда, жаданне адплаціць за доўгія адзінокія гады. Вечна гэты Ральф дэ Брыкасар ганяўся за прывідамі, за зіхатліваю вясёлкаю, за месяцам з неба — дык што ж, падаць яму самы прыгожы, самы прамяністы дарунак — сына? З якое ласкі? Няхай застаецца жабраком. Няхай нават не ведае, якая горкая яго страта.

Пачуліся тэлефонныя званкі — умоўны выклік Драгеды; Мэгі ляніва ўслухоўвалася, потым спахапілася, што мацеры, мусіць, няма паблізу, неахвотна ўстала і падышла.

— Калі ласка, місіс Фіёну Кліры, — папрасіў мужчынскі голас.

Мэгі паклікала яе, і Фіёна ўзяла трубку.

— Фіёна Кліры каля тэлефона, — сказала яна і мінуту-другую моўчкі стаяла і слухала, кроў паволі адлівала ад яе твару, а ён стаў нейкі маленькі, безабаронны, як у тыя ўжо далёкія дні пасля гібелі Пэдзі і Сцюарта. — Дзякуй вам, — сказала яна і павесіла трубку.

— Што там такое, мама?

— Фрэнка вызвалілі. Ён прыязджае сёння, сіднейскім начным паштовым. — Фія паглядзела на гадзіннік. — Ужо трэцяя гадзіна, хутка мне трэба ехаць.

— Давай я паеду з табою, — прапанавала Мэгі; калі сама такая шчаслівая, не вытрываць, гледзячы на засмучаную маці, а гэтая ж сустрэча напэўна нясе ўжо ёй не толькі радасць.

— He, Мэгі, я спраўлюся адна. Глядзі дома, і пачакайце нас вячэраць.

— А гэта добра, што Фрэнк вяртаецца якраз на каляды, праўда, мама?

— Праўда, — сказала Фія, — добра.

Мала хто цяпер ездзіў начным паштовым, калі можна было ляцець, і калі цягнік, высаджваючы на глухіх станцыях і паўстанках па некалькі пасажыраў, болей за ўсё другога класа, з пыхканнем адолеў шэсцьсот міль ад Сіднея да Джылі, у ім амаль нікога ўжо не засталося.

Начальнік станцыі меў шапачнае знаёмства з місіс Кліры, але яму і ў галаву не прыйшло б загаварыць з ёю першаму, ён толькі здалёку глядзеў, як яна спусцілася па драўляных усходцах з моста, перакінутага над пуцямі, і адзінока застыла на пероне. He маладзенькая, але элегантная, падумаў ён; модная сукенка і капялюш, і туфлі на высокім абцасе. Яшчэ зграбная, і маршчын на твары нямнога на яе гады; вось што значыць багатая фермерка, лёгка ёй жывецца, ад лёгкага жыцця жанчыны не старэюць.

Чамусьці і Фрэнк хутчэй пазнаў маці ў твар, чым яна яго, хоць сэрцам яна імгненна яго пазнала. Фрэнку было ўжо пяцьдзесят два, і тую пару, калі канчалася маладосць, і амаль усе сталыя свае гады ён пражыў далёка ад дому. I вось стаіць ён пад яркім джыланбаўнскім сонцам, надта бледны і худы, адны косці; валасы вельмі рэдкія, лоб з залысінаю; гаматны касцюм вісіць на хадарлявым целе, у якім, нягледзячы на малы рост, яшчэ ўгадваецца сіла; прыгожыя рукі з доўгімі пальцамі сціснулі палі шэрага фетравага капелюша. Ён не горбіцца і з выгляду не хворы, але вось стаіць, бездапаможна круціць у руках капялюш і, мабыць, не чакае, што яго сустрэнуць, і не ведае, што рабіць далей.

Фія, стрыманая, спакойная, хутка прайшла па пероне.

— Добрага здароўя, Фрэнк.

Ён падняў вочы, калісьці яны бліскалі такім жывым, гарачым агнём. Цяпер з пастарэлага твару глядзелі зусім другія вочы. Патухлыя, пакорныя, непамерна стомленыя. Яны скіраваліся на Фіёну, і дзіўны стаў гэты пагляд — пакутніцкі, безабаронны, поўны малення, як перад смерцю.

— Ох, Фрэнк! — Фіёна абняла яго, прытуліла сынаву галаву да свайго пляча, закалыхваючы, як маленькага. — Ну, нічога, нічога, — сказала яна яшчэ цішэй, яшчэ ласкавей. — Нічога.

Напачатку ён сядзеў у машыне моўчкі, панура, але «ролс-ройс», набіраючы хуткасць, вырваўся з горада, і вось ужо Фрэнк стаў з цікавасцю паглядваць у акно.

— З выгляду ўсё тут як некалі, — прашаптаў ён.

— Трэба думаць, у нашым краі час ідзе марудна.

Па гулкім дашчаным мосце пераехалі няшчасную мутную рэчачку, яна зусім абмялела, паміж бурымі лужынамі агалілася галька на дне, блытаніна каранёў, па берагах нагіналіся ніцыя лозы, навокал на камяністых пустках падымаліся эўкаліпты.

— Баруон, — сказаў Фрэнк. — Я і не думаў, што калі-небудзь зноў яго ўбачу.

За машынаю клубілася хмара пылу, наперадзе па травяністай, без адзінага дрэва раўніне дарога бегла ўдалечыню такая простая, быццам яе прачарцілі па лінейцы, вывучаючы законы перспектывы.

— Гэта новая дарога, мама? — Ён адчайна шукаў, пра што можна было б пагаварыць, каб усё здавалася проста і натуральна.

— Ага, яе правялі ад Джылі да Мілпарынкі адразу пасля вайны.

— Паслалі б асфальт, a то што ж, пакінулі пыл і гразь, як на старым прасёлку.

— А навошта асфальт? Мы тут прывыклі глытаць пыл, ды падумай, колькі б гэта каштавала — пакласці такое палатно, каб вытрымала нашу гразь. Дарога зусім простая, ніякіх петляў, пад’ёмы і спускі трымаюцца ў парадку, і яна збаўляе нас ад трынаццаці варотаў з дваццаці сямі. Ад Джылі да Галоўнай сядзібы даводзіцца праязджаць толькі чатырнаццаць, і ты зараз убачыш, што мы з імі зрабілі, Фрэнк. Цяпер ужо не трэба вылазіць перад кожнымі варотамі, адчыняць і зноў зачыняць.

«Ролс-ройс» уз’ехаў на пандус перад стальнымі варотамі, і яны паволі падняліся; машына праслізнула пад гэтаю металічнаю штораю, і ледзь паспелі ад’ехаць на некалькі крокаў, штора зноў апусцілася.

— Дзівосы, дый толькі! — сказаў Фрэнк.

— Мы першыя на ўсю акругу паставілі аўтаматычныя вароты, але, ведама, толькі ад мілпарынкскай дарогі да Галоўнай сядзібы. Вароты на выганах і цяпер трэба адчыняць і зачыняць уручную.

— Мусіць, таму разумніку-вынаходніку да смерці абрыдзела важдацца з простымі варотамі, вось ён і прыдумаў аўтаматычныя, га? — усміхнуўся Фрэнк.

Гэта быў першы нясмелы пробліск ажыўлення, але потым Фрэнк зноў змоўк; маці не хацела яго прыспешваць і засяроджана вяла машыну. Мінулі апошнія вароты, выехалі на Галоўную сядзібу.

— Я і забыўся, як тут добра! — ахнуў Фрэнк.

— Гэта наш дом, — сказала Фія. — У нас ён дагледжаны.

Яна загнала машыну да гаража, потым яны з Фрэнкам пайшлі назад да дома, ён нёс свой чамаданчык.

— Як табе зручней, Фрэнк, — хочаш пакой у Вялікім доме ці паселішся асобна, у адным з тых, што гасцям? — папыталася Фія.

— Дзякуй, лепей асобна. — Фрэнк падняў на маці патухлыя вочы. — Прыемна, калі можна будзе пабыць аднаму, — растлумачыў ён. I ніколі болей ні словам не ўспамінаў пра тое, як яму жылося ў турме.

— Правільна, я думаю, гэтак табе будзе лепей, — згадзі ласа Фія, ідучы паперадзе ў Фрэнка да сябе ў гасцёўню.

У Вялікім доме цяпер поўна народу, прыехаў кардынал, Дэна і Джасціны канікулы, паслязаўтра на каляды прыязджаюць Людвіг і Эн Мюлеры.

Фія пацягнула шнурок званка — знак, каб падавалі чай, — і паволі пайшла па пакоі, запальваючы лямпы.

— Мюлеры?

Фія якраз выкручвала кнот; не выкруціўшы да канца, павярнулася, паглядзела на сына.

— Шмат часу прайшло, Фрэнк. Мюлеры — даўнія сябры Мэгі. — Дабавіла агню ў лямпе і села ў сваё глыбокае крэсла. — Праз гадзіну вячэра, але спярша мы вып’ем з табою па кубачку чаю. За дарогу я наглыталася пылу, зусім у горле перасохла.

Фрэнк нязручна сеў на краёчак абшытай крэмавым шоўкам тахты, амаль з пашанаю агледзеў пакой.

— Усё стала зусім не так, як было пры цётцы Мэры.

Фія ўсміхнулася.

— Трэба думаць, — сказала яна.

Тут увайшла Мэгі, і аказалася, асвойтацца з тым, што яна ўжо не малая Мэгі, а дарослая жанчына, намнога цяжэй, чым убачыць, як пастарэла маці. Сястра абдымала і цалавала яго, а Фрэнк адвярнуўся, сагнуўся ў сваім мешкаватым пінжаку і цераз сестрыно плячо разгублена глядзеў на маці; Фіёна адказала паглядам, які гаварыў: нічога, пачакай трохі, хутка ўсё стане прасцей. А праз хвіліну, калі ён усё яшчэ шукаў нейкіх слоў, якія можна было б сказаць гэтай незнаёмай жанчыне, увайшла дачка Мэгі — высокая, худзенькая, важна села, вялікімі рукамі перабіраючы складкі ў сукенцы, агледзела ўсіх па чарзе вельмі светлымі вачыма. А яна старэйшая, чым была Мэгі, калі ён збег з дому, падумаў Фрэнк. Потым увайшлі кардынал і сын Мэгі — прыгожы хлопчык, твар спакойны, нават халаднаваты; падышоў да сястры і сеў каля яе на падлозе.