— У вас французскае прозвішча, айцец Ральф, — нягучна загаварыў папскі легат, — але, наколькі я ведаю, вы ірландзец. Адкуль такая дзіўная з’ява? Вашы продкі, выходзіць, французы?

Айцец Ральф усміхнуўся і пакруціў галавой:

— Гэта нарманскае імя, ваша высокапраасвяшчэнства, вельмі старадаўняе і паважанае. Я прамы нашчадак нейкага Ранульфа дэ Брыкасара — барона пры двары Вільгельма Заваёўніка. У 1066 годзе ён з войскам Вільгельма ўварваўся ў Англію, і адзін з яго сыноў быў надзелены зямлёю. Род гэты працвітаў пры англа-нарманскіх каралях, а пазней, пры Генрыху IV, некаторыя члены гэтага роду пераправіліся ў паўночную частку Ірландыі і аселі там на каронных англійскіх землях. Калі Генрых VIII аддзяліў англіканскую царкву ад рымскай, мы па-ранейшаму прытрымліваліся веры Вільгельма Заваёўніка, інакш кажучы, лічылі, што падпарадкоўваемся перш за ўсё не Лондану, а Рыму. Але калі Кромвель часова ўстанавіў Англійскую рэспубліку, мы страцілі ўсе нашы землі і тытулы, і пасля ўжо іх нам не вярнулі. Ірландскімі землямі Карл II узнагароджваў сваіх англійскіх фаварытаў. Ірландцы, разумееце, не без прычыны ненавідзяць англічан.

I вось мы ў нейкай меры сталі марнець у невядомасці, але засталіся вернымі каталіцкай царкве і Рыму. У майго старэйшага брата вельмі добры конны завод у графстве Міт, і ён поўны надзеі, што адзін з яго скакуноў некалі выйграе прыз у Дэрбі ці Вялікі нацыянальны ў Эйнтры. Я — другі сын у сям’і, а паводле нашай родавай традыцыі другі сын прымае духоўны сан, калі мае да гэтага схільнасць. Я, прызнацца, ганаруся сваім прозвішчам і паходжаннем. Роду дэ Брыкасараў ужо паўтары тысячы гадоў.

Ого, зусім нядрэнна! Старадаўняе арыстакратычнае імя і неаспрэчны доказ непарушнай адданасці веры, насуперак выгнанням і ганенням.

— А ўласнае імя адкуль такое — Ральф?

— Скарочанае «Ранульф», ваша высокапраасвяшчэнства.

— Цяпер ясна.

— Мне будзе вельмі неставаць вас, айцец Ральф, — прамовіў архібіскуп Клуні Дарк і наваліў на палавінку булачкі варэння і ўзбітай смятанкі і ўсё разам адправіў у рот.

Айцец Ральф засмяяўся:

— Вы ставіце мяне ў цяжкае становішча, ваша высокапраасвяшчэнства! Я апынуўся паміж маім ранейшым духоўным настаўнікам і новым, і, калі я дам адказ, прыемны каму-небудзь з вас аднаму, ён можа не спадабацца другому. Аднак дазвольце мне сказаць, што мне будзе неставаць вас, ваша высокапраасвяшчэнства, але я палічыў бы за шчасце служыць вам, ваша высокапраасвяшчэнства.

Выдатна сказана, адказ прафесійнага дыпламата. I архібіскуп ды Канціні-Верчэзе падумаў, што такі сакратар якраз яму падыходзіць. Адно што вельмі ўжо ён прыгожы, тонкія рысы твару, і ўсё аблічча такое яркае, цудоўная фігура.

Айцец Ральф зноў маўчаў, невідушчым позіркам уставіўся на чайны стол. I ў думках убачыў маладога свяшчэнніка, якога толькі што сурова прабіраў, пакутлівы пагляд яго вачэй у той момант, калі стала ясна, што яму не дадуць нават развітацца з каханай. Божа літасцівы, а калі б на месцы гэтага няшчаснага аказаўся ён, Ральф дэ Брыкасар, а на месцы дзяўчыны — Мэгі? Такое можа нейкі час сыходзіць з рук, калі быць вельмі абачлівым, і бясконца доўга, калі сустракацца з жанчынамі толькі раз на год, на адпачынку, далей ад сваёй парафіі. Але варта толькі дазволіць сабе сур’ёзна прывязацца да якой-небудзь адной жанчыны, і тайну непазбежна раскрыюць.

Бывалі дні, калі, толькі прастаяўшы на каленях на мармуровай падлозе капліцы архібіскупавага палаца такі доўгі час, што болем налівалася здранцвелае цела, ён перамагаў спакусу на першым жа поездзе памчацца ў Джылі і адтуль — у Драгеду. Пераконваў сябе, што ён проста стаміўся ад адзіноты і яму нестае чалавечага цяпла і сардэчнасці, якімі ён быў шчодра адораны ў Драгедзе. Казаў сабе, што нічога не перамянілася пасля таго, як, паддаўшыся мінутнай слабасці, ён адказаў пацалункам на пацалунак Мэгі; што каханне да дзяўчыны засталося ў цудоўным свеце казкі і не набыло рэальнасці з яе хвалюючай, безразважнай завершанасцю, якой раней не было нават у яго ў мроях. Бо ён не мог прызнацца сабе, што адбылася нейкая перамена, і ўпарта думаў пра Мэгі як пра маленькую дзяўчынку, адганяў думкі і вобразы, што супярэчылі гэтаму.

Але ён памыляўся. Боль у душы не гаснуў. А нарастаў, працінаў сэрца,рабіўся пагрозлівы. Раней самота была як бы безаблічная, і ў яго ніколі ў галаве не было, што хтосьці, увайшоўшы ў яго жыццё, можа прынесці яму збавенне. Цяпер у самоты было імя — Мэгі. Мэгі, Мэгі, Мэгі...

Ён ачнуўся ад глыбокай задумлівасці пад пільным нерухомым паглядам архібіскупа ды Канціні-Верчэзе: гэтыя вялікія цёмныя вочы здаліся яму небяспечна ўсяведнымі, больш праніклівымі, чым жывыя вочкі яго цяперашняга патрона. Айцец Ральф меў дастаткова розуму, каб рабіць выгляд, што ў яго няма прычын для невясёлага роздуму, і ён адказаў свайму будучаму патрону гэтакім жа пранізлівым позіркам, пасля слаба ўсміхнуўся і паціснуў плячамі, нібы кажучы: у кожнага з нас свой смутак, і няма грэху ў горкіх успамінах.

— Скажыце, айцец Ральф, гэты нечаканы спад у эканамічным жыцці не закрануў маёмасці, што знаходзіцца пад вашай апекай? — быццам між іншым запытаўся італьянскі прэлат.

— Пакуль што ў нас няма прычыны трывожыцца, ваша высокапраасвяшчэнства. «Мічар Лімітэд» не так лёгка паддаецца ваганню рыначных цэн. Мяркую, больш сур’ёзна пацерпяць тыя, хто змясціў капітал не так абачліва, як місіс Карсан. Вядома, з маёнткам Драгеда будзе не так усё добра — цэны на воўну падаюць. Аднак місіс Карсан была занадта разумная, каб укласці ўсе свае грошы ў сельскагаспадарчыя прадпрыемствы, яна аддавала перавагу болын надзейнай справе — здабычы металу. Зрэшты, мне думаецца, цяпер самы час купляць зямлю — не толькі фермы, але і жылыя дамы і будынкі ў буйнейшых гарадах. Цэны смехатворна нізкія, але яны не могуць вечна заставацца такімі. He дапускаю, каб у бліжэйшыя гады мы маглі пацярпець страты на нерухомай маёмасці, калі цяпер купім. Рана ці позна эканамічны спад скончыцца.

— Правільна, — прамовіў архібіскуп-папскі легат.

Значыць, айцец дэ Брыкасар не толькі ў пэўнай ступені дыпламат, але і ў нейкай ступені дзялок. Рыму, безумоўна, нізашто нельга выпускаць яго з-пад увагі.

9

Ішоў ужо 1930 год, і Драгеда спазнала, што такое эканамічны крызіс. Аўстралія была поўная беспрацоўных. Хто толькі мог, перастаўшы плаціць за жыллё, выпраўляўся на марныя пошукі працы — яе нідзе не было. Пакінутыя на волю лёсу, жонкі іхнія і дзеці перабіраліся ў муніцыпальныя халупы і выстойвалі даўжэзныя чэргі па грашовую дапамогу; а тым часам бацька іхні ці муж блукаў па краіне. Чалавек укручваў у коўдру самае неабходнае, перацягваў рэменем, закідаў клунак за спіну і пускаўся ў дарогу, спадзеючыся, што на фермах, калі і не ноймуць, дык хоць бы дадуць паесці. Лепш ужо бадзяцца з сіняй скаткай на гарбе па глухой Глыбінцы, чым адлежваць бакі на Сіднейскай тэрыторыі.

Цэны на прадукты харчавання ўпалі нізка, і Пэдзі напакаваў да верху ўсе свірны і клеці. Кожны прышлы мог не сумнявацца — у Драгедзе яго накормяць і яшчэ дадуць яды на дарогу. Але дзіўная рэч: бадзяжны люд на месцы не заседжваўся — наб’юць жываты гарачай стравай, напхаюць у торбы харчу на дарогу і нават не спрабуюць застацца — брыдуць далей, шукаючы толькі ім адным ведама чаго. Далёка не на ўсіх фермах сустракалі іх з такой гасціннасцю і шчодрасцю, як у Драгедзе, і тым болей загадкава, чаму вандроўнікі не жадалі асесці. Відаць, вельмі стаміліся ад бяздомнасці, ад марнасці сваіх блуканняў, ад усведамлення таго, што, уласна кажучы, ім няма куды ісці, і таму плывуць сабе далей па цячэнні. Большасць іх усё ж выжывала, a некаторыя гінулі ў дарозе, іх тут жа, на месцы, хавалі, калі знаходзілі перш, чым груганнё і дзікі паабгрызаюць дачыста іхнія косці. Велізарная і пустэльная аўстралійская Глыбінка!

Цяпер Сцюарт зноў не адлучаўся з дому, і драбавік заўсёды стаяў прыслонены да сцяны за дзвярамі кухні. Падабраць добрых аўчароў не вельмі цяжка, і ў бараках для навічкоў Пэдзі пасяліў дзевяцёх халасцякоў, так што на выганах без Сцюарта лёгка можна было абысціся. Фія ўжо не трымала грошы дзе папала, а загадала Сцюарту зладзіць за алтаром у хатняй капліцы патайную шафку —накшталт сейфа. Нядобрыя людзі сярод бадзяжнага люду рэдкасць. Нядобрыя людзі лічаць за лепшае заставацца ў вялікіх гарадах і правінцыйных цэнтрах, вандроўнае жыццё не для іх — завельмі прэснае, завельмі самотнае і занадта мала прыносіць спажывы. Аднак ніхто ў Драгедзе не асуджаў Пэдзі за тое, што ён хацеў засцерагчы сваіх жанчын ад небяспекі: Драгеда — месца шырока вядомае і можа і прывабіць каго-небудзь з тых нямногіх непажаданых асоб, што бадзяюцца па дарогах.