— А што з вамі такое? Вы захварэлі? — паспешліва папытаўся свяшчэннік, і ў вачах у яго ўспыхнула шчырая трывога.
Яна паціснула плячыма:
— He, на здароўе я не скарджуся. Але калі табе спаўняецца шэсцьдзесят пяць, у гэтым ёсць нешта злавеснае. Старасць ператвараецца раптам з нечага, што можа з табой калі-небудзь здарыцца, у тое, што ўжо здарылася.
— Разумею, ваша праўда. Вам прыемна будзе чуць у доме маладыя галасы.
— О не, жыць яны будуць не тут, — адрэзала старая. — Паселяцца ў доме старшага аўчара, каля рэчкі, далей ад мяне. Я не надта люблю дзяцей і дзіцячыя галасы.
— А ці прыстойна так абыходзіцца з адзіным сваім братам, Мэры? Хай нават паміж вамі такая розніца ў гадах.
— Ён атрымае ў спадчыну ўсё — дык хай перш добра папрацуе, — холадна прамовіла Мэры Карсан.
За шэсць дзён да таго, як Мэгі споўнілася дзевяць, Фіёна Кліры нарадзіла яшчэ аднаго сына, а датуль лічыла, што ёй вельмі шанцуе, калі б не тыя два выкідышы. У дзевяць гадоў Мэгі стала сапраўднай памочніцай маці. Фіёне было сорак — у такім узросце не так ужо і лёгка насіць і нараджаць дзяцей. Хлопчык, якому далі імя Херальд, удаўся кволенькі, і ўпершыню на памяці сям’і да іх зачасціў доктар.
Як водзіцца, бяда адна не прыходзіць. Вынікам вайны быў не ўздым сельскай гаспадаркі, а заняпад. Усё цяжэй рабілася знайсці работу.
Адным вечарам, калі Кліры канчалі вячэраць, стары Энгус Макуэртэр прынёс тэлеграму, і Пэдзі дрыготкімі пальцамі распячатаў яе — тэлеграмы добрых вестак не прыносяць. Хлопчыкі абкружылі бацьку, і толькі Фрэнк, узяўшы свой кубак з чаем, падняўся з-за стала і выйшаў за дзверы. Фія правяла яго позіркам і павярнулася да мужа, пачуўшы, як ён войкнуў.
— Што там такое? — затрывожылася яна.
Пэдзі ўтаропіўся на паперку, быццам у ёй паведамлялася аб чыёйсьці смерці.
— Гэта ад Арчыбальда — мы яму болын не патрэбныя.
Боб злосна грымнуў кулаком па стале — ён даўно ўжо марыў пра той дзень, калі пойдзе з бацькам і будзе працаваць падручным стрыгаля, а пачнецца ўсё на ферме Арчыбальда.
— Чаму ён так подла з намі зрабіў, тата? Мы ж заўтра павінны былі пачынаць.
— Чаму — ён не піша, Боб. Мусіць, нейкі паршывы сезоннік перабег нам дарогу.
— Ой, Пэдзі! — прастагнала Фія.
У вялікай плеценай калысцы каля пліты заплакаў маленькі Хэл, але не паспела Фія варухнуцца, як Мэгі падскочыла ўжо да дзіцяці; вярнуўся Фрэнк — трымаючы ў руцэ кубак, з парога пільна пазіраў на бацьку.
— Усё ж такі, думаю, трэба пад’ехаць да Арчыбальда, пагаварыць з ім, — нарэшце сказаў Пэдзі. — Цяпер позна ўжо шукаць, каму патрэбны стрыгалі, дык хай ён хоць толкам растлумачыць, чаму раптам адмовіў мне. Будзем спадзявацца, што хоць на дойку дзе-небудзь прыстроімся, а ў ліпені пачнецца стрыжка ў Уілаўбі.
З груды дзіцячай бялізны, што ляжала каля пліты, каб была цёплая, Мэгі выцягнула пялёнку, акуратна разаслала на рабочым стале і выняла з калыскі браціка, які плакаў; рэдкія яго валосікі былі такія ж ярка-рыжыя, як валасы на галовах усіх астатніх Кліры. Хуценька і спрытна Мэгі перапавіла дзіця, не горш за маці.
— Мамуля Мэгі, — падражніў яе Фрэнк.
— Яшчэ чаго! — абурылася Мэгі. — Я проста маме памагаю.
— Ну вядома, — мякка сказаў Фрэнк, — Ты слаўная дзяўчынка, малышка Мэгі. — Ён паторгаў бант з белай тафты на яе макаўцы, і той збіўся набок.
Мэгі замілавана ўзняла на брата свае вялікія шэрыя вочы; побач з дзіцем яна выглядала амаль дарослай, можа, нават старэйшай за самога Фрэнка. У хлопца балюча сціснулася сэрца ад думкі, што такая доля выпала дзяўчынцы — яна ж сама яшчэ дзіця, ёй няньчыцца б толькі з Агнесай, але лялька была саслана ў спальню і цяпер ляжала там зусім забытая. Калі б не Мэгі з маці, ён даўно б ужо з дому пайшоў. Фрэнк хмура паглядзеў на бацьку — гэта ж праз яго сям’і прыбавілася і ўсё пайшло дагары нагамі. А цяпер вось Арчыбальд прагнаў яго са стрыгальні — так яму і трэба.
Hi астатнія хлопчыкі, ні нават Мэгі чамусьці не настройвалі яго на такі лад, як Хэл; але гэты раз, калі талія ў маці пачала акругляцца, Фрэнк быў ужо досыць дарослы і сам мог ужо быць жанаты і мець дзяцей. Усе, акрамя маленькай Мэгі, адчувалі сябе няёмка, асабліва маці. Ад позіркаў, якія хлопчыкі кідалі на яе крадком, Фія пужліва курчылася; погляду Фрэнка вытрымаць не магла і сарамліва адводзіла вочы. Ніякая жанчына не павінна перажываць такое, тысячны раз казаў сабе Фрэнк, прыгадваючы, якія стогны чуліся з матчынай спальні той ноччу, калі нарадзіўся Хэл; Фрэнка, ужо дарослага, не выправілі з дому, як астатніх дзяцей. А цяпер бацька во — так яму і трэба — застаўся без месца ў стрыгальні. Прыстойны чалавек ужо пакінуў бы жонку ў спакоі.
Пры электрычным святле, якое нядаўна правялі ў дом, валасы маці здаваліся спрадзенымі з золата, а беззаганны профіль, калі праз доўгі абедзенны стол яна пазірала на Пэдзі, быў невыказна прыгожы. Як жа здарылася, што такая чароўная, далікатная жанчына выйшла за вандроўнага стрыгаля родам з голуэйскіх балот? I прападае яна тут дарэмна са сваім цудоўным сервізам з тонкага фарфору, узорыстымі абрусамі, персідскімі дыванамі, на якія ніхто амаль і вокам не глянуў, бо жонкі тых людзей, з якімі водзіцца Пэдзі, цураюцца яе. Пры ёй яны раптам заўважаюць, якія ў іх грубыя, крыклівыя галасы, і прыходзяць у замяшанне, калі за сталом ім падаюць больш як адзін відэлец.
Іншы раз у нядзелю, калі нікога не было ў гасцінай, яна садзілася там за маленькі клавесін каля акна і іграла, але пальцам ужо не хапала спрыту — ніколі не выпадала вольнай хвіліны папрактыкавацца, і ёй удаваліся толькі самыя простыя п’ескі. А Фрэнк прысаджваўся пад акном сярод бэзу і лілей, заплюшчваў вочы і слухаў. I яму мроілася, быццам маці ў доўгай сукенцы з турнюрам сядзіць за клавесінам у вялізным пакоі колеру слановай косці пры яркім святле свечак у высокіх кандэлябрах. Яму вельмі хацелася плакаць, але цяпер ужо ён ніколі не плакаў — з таго самага вечара ў свірне, калі паліцыя вярнула яго дамоў.
Мэгі паклала Хэла ў калыску і пайшла да маці, стала каля яе. Вось і яна прападае нізавошта. Такі ж горды, тонкі профіль; нешта ад маці — і ў рухах, і ў зусім яшчэ дзіцячай постаці. Будзе вылітая маці, як стане жанчынай. Але хто тут возьме яе за жонку? Зноў які-небудзь недапечаны стрыгаль-ірландзец і тупаваты дзеравеншчына з малочнай фермы аднекуль з-пад Вэгайна? Яна заслугоўвае іншай долі, але лёс ёй лепшага не наканаваў. Выйсця ніякага, усе гэта кажуць, і з кожным годам толькі больш пераконваешся, што яно так.
Раптоўна адчуўшы на сабе пільны позірк Фрэнка, Фія і Мэгі азірнуліся і ўсміхнуліся яму з такой глыбокай пяшчотаю, якую жанчыны прыберагаюць толькі для самага любімага і дарагога ім чалавека. Фрэнк паставіў свой кубак на стол і пайшоў карміць сабак; каб мог, ён заплакаў бы ці забіў каго. Хоць што-небудзь зрабіць, абы толькі суняць гэты боль.
Праз тры дні пасля таго, як Пэдзі страціў месца ў Арчыбальдавай стрыгальні, прыйшоў ліст ад Мэры Карсан. Пэдзі распячатаў канверт адразу, як толькі атрымаў на пошце ў Вэгайне, і подскакам, як дзіця, панёсся дадому.
— Мы едзем у Аўстралію! — загарлаў ён з парога, размахваючы перад насамі ашаломленай сям’і дарагой вяленевай паперай.
Настала цішыня, і ўсе позіркі ўпіліся ў Пэдзі. У вачах у Фіі застыў спалох, у Мэгі таксама, але вочы хлопчыкаў радасна заіскрыліся, а ў Фрэнка заняліся полымем.
— Але ж, Пэдзі, чаму яна раптам успомніла пра цябе? — запыталася Фія, прачытаўшы пісьмо. — Яе ж багацце і адзіноцтва не ў навіну ёй. Нешта не помніцца, каб раней яна хоць раз хацела нам памагчы.
— Відаць, спужалася, што можа памерці ў адзіноце, — сказаў Пэдзі, стараючыся супакоіць сябе і Фію. — Во, бачыш, піша: «Я ўжо не маладая, а ты і сыны твае — мае наследнікі. Думаю, нам трэба пабачыцца, пакуль я жывая, а табе час ужо павучыцца кіраваць сваёй спадчынай. Я хачу зрабіць цябе старшым аўчаром — табе выдатная практыка, а тыя твае хлопчыкі, што падраслі ўжо, таксама маглі б стаць аўчарамі. Драгеда зробіцца сямейнай справай, на ёй гаспадарыць будуць толькі свае, і тады можна абысціся без чужых людзей».
