— Бо славалюбцы звычайна выбіраюць сабе якую-небудзь размазню, я ведаю гэтую пароду: «Добра, мілы, не, мілы, я ўсё зрабіла, як ты сказаў, мілы, што загадаеш яшчэ?» Ведама, ліха такім. Была б я вашаю жонкаю, я паслала б вас далёка, а яна вам напэўна ні разу слова ўпоперак не сказала, гэтак?

Губы ў яго зварухнуліся.

— Гэтак. Бедная Анэліза. Яна пакутніца па прыродзе сваёй і не ўмела так пастаяць за сябе і гэтак чароўна выказвацца. Шкада, нешта не відаць аўстралійскіх фільмаў, a то я вывучыў бы ваш лексікон. «Добра, мілы» — гэта зразумела, але што значыць «ліха»?

— Ну, блага, кепска, толькі мацней. — Моцнымі пальцамі босых ног яна ўчапілася з сярэдзіны ў край басейна, страціўшы раўнавагу, хіснулася назад, але адразу лёгка выпрасталася. — Што ж, пад канец вы з ёю абышліся добра. Вы ад яе збавіліся. А ёй без вас у сто разоў лягчэй, чым з вамі, хоць яна, мабыць, гэтак не думае. А вось я магу пакінуць вас пры сабе, бо не збіраюся праз вас перажываць.

— У вас і праўда круты нораў, Джасціна. А адкуль вы пра мяне гэтулькі ўсяго ведаеце?

— Пыталася ў Дэна. Зразумела, Дэн ёсць Дэн, ён мне сказаў толькі голыя факты, астатняе я сама дадумала.

— Зразумела, апіраючыся на свой нечувана багаты вопыт. Ну і ашуканка ж вы! Кажуць, вы выдатная актрыса, але мне нешта не верыцца. Як вам удаецца паказваць пачуцці, якіх вы ні разу не зведалі? У гэтым сэнсе вы зусім няспелая істота, пятнаццацігадовыя дзяўчаткі — і тыя ўмеюць болей адчуваць.

Джасціна саскочыла на зямлю, села на невысокі каменны борцік фантана, збіраючыся надзець туфлі, са скрухаю паварушыла пальцамі на нагах.

— У мяне ногі распухлі, каб іх чорт узяў.

He відаць было, каб яе раззлавалі ці пакрыўдзілі апошнія Ліанавы словы, быццам яна іх і не чула. Быццам, калі яе нехта папракаў ці дакараў, яна проста выключала нейкае ўнутранае слыхавое прыстасаванне. А папрокаў і дакоpaў напэўна выпадала ёй аж залішне. Дзіва, як яна не зненавідзела Дэна.

— Цяжкае пытанне вы мне задалі, — сказала яна. — Мабыць, я ўсё-такі магу нешта такое паказаць, іначай якая ж з мяне актрыса, праўда? Але гэта так... нібыта яшчэ толькі чакаеш. Я гавару пра сваё жыццё апрача сцэны. Я замарозіла сябе ў запас, не на сцэне я не магу сябе растрачваць. Мы можам аддаваць толькі тое, што ў нас ёсць, не болей, праўда? А на сцэне я ўжо не я ці, можа, правільней, там замяняюць адна адну розныя «я». Напэўна, у кожным з нас намяшана мноства ўсякіх «я», згодныя? Для мяне тэатр — гэта найперш розум, а потым ужо пачуццё. Розум разнявольвае і завастрае пачуццё. Трэба ж не проста плакаць, ці крычаць, ці смяяцца так, каб гледачы табе паверылі. Ведаеце, гэта цудоўна. Уявіць сябе зусім другім чалавекам, некім, кім я стала б, калі б склалася ўсё інакш. У гэтым увесь сакрэт. He ператварацца ў другую жанчыну, а ўжывацца ў ролю і лёс, нібыта мая гераіня і ёсць я. I тады яна становіцца мною. — Джасціна так захапілася, што ўжо не магла спакойна ўседзець і ўскочыла на ногі. — Вы толькі ўявіце, Лівень! Праз дваццаць гадоў я змагу сказаць: я была забойцаю, і самазабойцаю, і вар’яткаю, ратавала людзей і губіла. Ого! Кім толькі тут не станеш!

— I ўсё гэта будзеце вы самі. — Хартгейм устаў, зноў узяў яе за руку. — Вы праўду кажаце, Джасціна. Па-за сцэнаю ўсяго гэтага не патраціш. Каму-небудзь другому я сказаў бы — усё роўна растраціце, але пры вашым характары — не верыцца, што гэта можа быць.

18

Калі б жыхары ў Драгедзе пра гэта задумаліся, ім бы здалося, што Рым і Лондан мала далей за Сідней, а дарослыя Дэн і Джасціна — усё яшчэ дзеці, якія вучацца там у школе. Зразумела, на кароткія канікулы, як раней, ім прыязджаць цяжка, але раз на год хоць адзін месяц яны бываюць дома. Прыязджаюць звычайна ў жніўні ці ў верасні, і з выгляду яны такія самыя. Зусім маладыя. I ці вялікая важнасць, што ім ужо не пятнаццаць, не шаснаццаць, а дваццаць два і дваццаць тры? Усе ў Драгедзе чакалі гэтага месяца, пачатку вясны, але, канешне, не паўтаралі на кожным кроку: «Ну вось, яшчэ тры тыдні — і яны будуць тут» або: «Госпадзі, яшчэ і месяца не прайшло, як яны паехалі!» He, нічога такога не гаварылася, але прыкладна з ліпеня ва ўсіх цвярдзейшая станавілася паходка і твары раз-пораз расплываліся ва ўсмешцы. На кухні, на выганах, у гасцёўні — усюды загадзя абгаворвалі гасцінцы і забавы.

А ў прамежках былі пісьмы. Звычайна ў іх адлюстроўвалася асоба аўтара, але бывалі і супярэчнасці. Напрыклад, можна было падумаць, што Дэн — карэспандэнт грунтоўны і акуратны, а Джасціна адбывае кароткімі адпіскамі. Што Фія ўвогуле пісаць не будзе. Што браты Кліры напішуць ад сілы па два пісьмы за год. Мэгі стане завальваць пошту пісьмамі — прынамсі да Дэна — кожны дзень. Місіс Сміт, Міні і Кэт абмяжуюцца віншавальнымі паштоўкамі на дзень нараджэння і на каляды. А Эн Мюлер будзе часта пісаць Джасціне, а Дэну не будзе.

А ў Дэна былі добрыя намеры, і папраўдзе пісаў ён часта. Адна бяда — ён забываўся пасылаць плён свае працы, і ў Драгедзе па два, па тры месяцы не атрымлівалі ад яго ні слова, а потым зараз прыходзіла дзесятак пісем. Балбатуха Джасціна пісала даўжэзныя пасланні-споведзі, надзвычай дасціпныя, але ў іх усё падавалася так аголена, груба, што чытачы чырванелі і спалохана ахалі. Мэгі пісала і сыну і дачцэ толькі раз у два тыдні. Пісем ад бабулі Джасціна не атрымлівала ніколі, а Дэн атрымліваў, і нават часта. Яму ўвесь час пісалі і ўсе дзядзькі — пра зямлю, пра авечак, пра здароўе ўсіх драгедскіх жанчын; відаць, лічылі сваім абавязкам запэўніць пляменніка, што дома ўсё ў поўным парадку. Аднак яны не пісалі пра гэта Джасціне — яна толькі здзівілася б. Што ж да місіс Сміт, Міні, Кэт і Мюлер, дык іх перапіска з Джасцінаю і Дэнам складвалася гэтак, як і трэба было чакаць.

Адно задавальненне — чытаць пісьмы, цяжкая праца — пісаць. Цяжкая ўсім, апрача Джасціны, яе толькі злосць брала, што яна ні ад кога не атрымлівае такіх пісем, якіх ёй хочацца, тоўстых, падрабязных і адкрытых. I якраз ад Джасціны ў Драгедзе найболей ведалі пра Дэна: яго пісьмы былі абстрактныя. А Джасціна малявала самую сутнасць.

«Сёння ў Лондан прыляцеў Ліан, — напісала яна аднаго разу, — ён гаворыць, што на мінулым тыдні бачыўся ў Рыме з Дэнам. Ён увогуле часцей сустракаецца з Дэнам, чым са мною. Рым — мэта ўсіх яго падарожжаў, а Лондан толькі так, прыпынак. Прызнацца, найболей праз Ліана кожны год перад тым, як ехаць дадому, я сустракаюся з Дэнам у Рыме. Дэн ахвотна заехаў бы па мяне ў Лондан, але калі Ліан у Рыме, я на гэта не згаджаюся. Ведама, я эгаістка. Але вы не ўяўляеце, колькі ўцехі дае мне Ліан.

Ён з тых маіх знаёмых — такіх раз, два, і ўсё, — хто не, мне паблажкі, і мне шкада, што мы так рэдка бачымся.

У адным Ліан шчаслівейшы за мяне. Ён сустракаецца з Дэнавымі таварышамі па семінарыі там, куды мне ходу няма. Мусіць, Дэн баіцца, што я тут на месцы загублю іх нявіннасць. Або яны загубяць маю нявіннасць. Ха! Хіба толькі яны ўбачылі б мяне ў касцюме Чарміян. Я ў ім лялечка, каб вы толькі бачылі. Такая сучасная Тэда Бара. Два маленечкія шчыткі толькі-толькі прыкрываюць саскі, і безліч усялякіх ланцужкоў, і яшчэ такая штука — па-мойму, гэта пояс нявіннасці, ва ўсякім разе, без кусачыкаў пад яго не залезеш. Ды яшчэ парык — доўгія чорныя валасы, і ўсё цела пафарбавана пад смуглявы загар, і ў гэтых дзвюх з палавінаю бляшках выгляд у мяне такі, што ў гледачоў дух займае.

Пра што гэта я? Ага, значыць, Ліан на тым тыдні ў Рыме сустрэў Дэна з яго аднакашнікамі. Яны ўсёю кампаніяй выправіліся на п’янку. За ўсё плаціў Ліан, настаяў на сваім, каб Дэн не бянтэжыўся. Ну і вечарок быў. Ніякіх жанчын, ведама, але ўсё астатняе — як павінна быць. Вы толькі ўявіце. Дэн стаіць на каленях у нейкім паршывым рымскім бары перад вазаю з жоўтымі нарцысамі і дэкламуе:

Нарцыс мой мілы, мы завянем,

Бо ваша вабнасць хутка плача...[11]

Добрых дзесяць мінут ён стараўся ўспомніць гэтыя радкі і нічога не зблытаць, потым адчаяўся, узяў адзін нарцыс у зубы і пусціўся ў скокі. Гэта Дэн, вы ўяўляеце?! Ліан кажа, такое зусім бяскрыўднае і проста патрэбнае, нельга ж толькі працаваць і ніяк не весяліцца, ну і гэтак далей. Калі жанчыны выключаны, трэба добра выпіць. Так лічыць Ліан. He думайце, што гэта часта бывае, нічога падобнага, вельмі рэдка, і, як я зразумела, у такіх выпадках Ліан верхаводзіць і сам іх пільнуе, бо яны ўсе проста ёлупні жаўтаротыя. Але я здорава пасмяялася — уяўляеце, Дэн з нарцысам у зубах скача фламенка, і ў гэты час арэолу святасці на ім як не было!»