— Садзіся, Дэн. Ці пачаў ты вывучаць італьянскую мову, як я цябе прасіў?

— Я ўжо гавару свабодна, толькі ідыёмамі не валодаю, і чытаю няблага. Мабыць, я лягчэй навучыўся, бо гэта ўжо мая чацвёртая замежная мова. Мовы даюцца мне вельмі лёгка. Тыдняў праз два — праз месяц, думаю, я тут змагу засвоіць і гутарковую мову.

— Ведама, засвоіш. Мне таксама мовы даюцца лёгка.

— Здольнасці да моваў — гэта ўвогуле зручна, — запінаючыся, загаварыў Дэн. Важная асоба ў чырвоным адзенні яго бянтэжыла, раптам здалося непраўдападобным, што гэты чалавек ездзіў некалі ў Драгедзе на буланым кані.

Кардынал нахіліўся да яго, угледзеўся ў твар.

«Даручаю яго табе, Ральф, — пісала Мэгі, — Цяпер ты ў адказе за яго шчасце, за яго дабрабыт. Вяртаю тое, што ўкрала. Жыццё ад мяне гэтага вымагае. Толькі абяцай мне дзве рэчы, тады я буду спакойная, буду ведаць, што ты сапраўды клапоцішся пра яго шчасце. Па-першае, перад тым як прыняць яго, пераканайся, што ён на поўным сур’ёзе хоча выбраць сабе такую долю. I, па-другое, калі ён і праўда гэтага хоча, сачы за ім, правярай, ці не змяніліся яго жаданні. Калі ён расчаруецца, няхай вернецца да мяне. Ён жа найперш мой. Я сама аддаю яго табе».

— Дэн, ты ўпэўнены, што не памыліўся ў выбары? — папытаўся кардынал.

— Цалкам упэўнены.

— Чаму?

Дзіўна вызвалены пагляд у хлопчыка, і бянтэжыць у ім нешта вельмі знаёмае, але быццам бы з далёкага мінулага.

— Таму што поўны любові да госпада. I хачу служыць яму ўсё жыццё.

— Ці разумееш ты, чаго запатрабуе ад цябе гэта служэнне, Дзн?

— Разумею.

— Ці разумееш ты, што ніякая іншая любоў не павінна стаць паміж табою і богам? Што ты цалкам павінен будзеш належаць яму і ад усіх іншых прыхільнасцяў адмовіцца?

— Разумею.

— I ва ўсім выконваць волю яго, і дзеля служэння яму пахаваць сваю асобу, сваё асобнае «я», адчуванне свае адзінасці і непаўторнасці?

— Разумею.

— Што ў імя яго, калі трэба, ты павінен перацярпець і голад, і няволю, і смерць? I не павінен нічым уладаць, нічога цаніць, што магло б хоць колькі зменшыць тваю любоў да госпада?

— Разумею.

— ЦІ даволі ў цябе сілы, Дэн?

— Я мужчына, ваша высокапраасвяшчэнства. Перш-наперш я мужчына. Я ведаю, будзе цяжка. Але я малюся, і гасподзь паможа мне знайсці сілу.

— I ты не можаш іначай, Дэн? Ніякі іншы шлях цябе не задаволіць?

— He.

— А што ты будзеш рабіць, калі потым перадумаеш?

— Ну, тады я папрашу пусціць мяне з семінарыі, — сказаў Дэн, здзіўлены гэтым пытаннем. — Калі я перадумаю, гэта будзе толькі значыць, што я памыліўся, не зразумеў свайго прызвання. Тады павінен прасіць, каб мяне пусцілі. Мая любоў да госпада ані не стане меншая, але тады я буду ведаць, што ён чакае ад мяне іншага служэння.

— А ці разумееш ты, што, калі ты ўжо дасі апошні зарок і прымеш сан, вяртання болей не будзе, нічога і ніколі цябе не вызваліць?

— Разумею, — цярпліва адказаў Дэн. — Але калі трэба будзе прыняць іншае рашэнне, я прыму яго загадзя.

Ральф з уздыхам адкінуўся на спінку крэсла. Ці быў ён некалі так цвёрда ўпэўнены ў сваім выбары? Ці была ў ім такая сіла?

— Чаму ты прыехаў да мяне, Дэн? Чаму захацеў паехаць у Рым? Чаму не застаўся ў Аўстраліі?

— Гэта мама прапанавала, але я даўно марыў пра Рым. Толькі думаў, што на гэта няма грошай.

— Твая мама вельмі мудрая жанчына. Хіба яна не гаварыла табе?

— Пра што, ваша высокапраасвяшчэнства?

— Пра тое, што ў цябе пяць тысяч фунтаў гадавога прыбытку і яшчэ шмат тысяч ляжыць на тваім рахунку ў банку?

Дэн нахмурыўся.

— He, яна ніколі мне не гаварыла.

— Вельмі мудра. Але грошы гэтыя ёсць, і Рым у тваім распараджэнні, калі хочаш. Дык хочаш ты застацца ў Рыме?

— Хачу.

— А чаму ты хацеў прыехаць да мяне, Дэн?

— Бо вы мне — прыклад сапраўднага пастыра, ваша высокапраасвяшчэнства.

Кардынал хваравіта зморшчыўся.

— He, Дэн, ты не павінен глядзець на мяне гэтак. Я далёка не прыкладны пастыр. Зразумей, я парушаў усе свае зарокі. Таму, што ты, відаць, ужо ведаеш, мне давялося вучыцца найпакутнейшым для свяшчэнніка шляхам — парушаючы зарокі. Бо я не хацеў прызнаць, што я найперш просты смертны, а потым ужо свяшчэннік.

— Гэта няважна, ваша высокапраасвяшчэнства, — ціха сказаў Дэн. — Усё роўна вы мне прыклад сапраўднага пастыра. Проста, мне здаецца, вы не зразумелі, пра што я гаварыў. Мне ідэал — зусім не нейкі бяздушны аўтамат, недаступны слабасцям чалавечае плоці. Я гаварыў пра тое, што вы пакутавалі і гэтым узвысіліся. Можа, гэта гучыць самаўпэўнена? Праўда, я гэтага не хацеў. Калі я зняважыў вас, даруйце. Вельмі цяжка знайсці патрэбныя словы!

Я хацеў сказаць, каб стаць сапраўдным пастырам, трэба гады і цяжкія пакуты і ўвесь час трэба мець перад сабою ідэал і помніць пра госпада.

Зазваніў тэлефон; няцвёрдаю рукою кардынал зняў трубку, загаварыў па-італьянску.

— Так, дзякуй, мы зараз жа прыедзем. — Ён падняўся. — Пара піць чай, і нас чакае мой даўні друг. Ён, мабыць, самы важны служыцель царквы пасля папы. Я гаварыў яму, што ты прыедзеш, і ён выказаў жаданне з табою пазнаёміцца.

— Дзякуй, ваша высокапраасвяшчэнства.

I яны пайшлі калідорамі, потым прыгожымі садамі, зусім не такімі, як у Драгедзе, міма высокіх кіпарысаў і таполяў, міма акуратных прамавугольных газонаў, уздоўж якіх вялі простыя шырокія галерэі, мошчаныя імшыстымі каменнымі плітамі; ішлі міма гатычных арак, пад мосцікамі ў стылі Адраджэння. Дэн прагна ўсё гэта паглынаў, усё яго зачароўвала. Дзіўны свет, так не падобны на Аўстралію, старажытны, вечны.

Хоць ішлі хутка, гэта заняло добрых пятнаццаць мінут, увайшлі ў палац, падняліся па велічнай мармуровай лесвіцы, уздоўж сцен, увешаных бясцэннымі габеленамі. Віторыё Скарбанца, кардыналу ды Канціні-Верчэзе, ужо мінула шэсцьдзесят шэсць, ён пакутаваў ад раматусу і страціў колішнюю стройнасць і рухавасць, але розум яго, жывы і востры, быў той самы. На каленях у яго, мурлыкаючы, скруцілася цяперашняя любіміца, сібірская дымчатая кошка Наташа. Ён не мог падняцца насустрач наведнікам, a таму толькі ветліва ўсміхнуўся і зрабіў знак увайсці. Зірнуў на даўно мілы яму Ральфаў твар, потым на Дэна О’Ніла, вочы яго расшырыліся, потым звузіліся, нерухомым паглядам упіліся ў юнака. Спалохана страпянулася сэрца, рука, ветліва пададзеная гасцям, міжволі прыціснулася да грудзей, быццам абараняючы гэтае сэрца ад болю, — кардынал сядзеў і анямела, бяздумна глядзеў на маладую копію Ральфа дэ Брыкасара.

— Віторыё, вы нездаровыя? — з трывогаю папытаўся Ральф, асцярожна ўзяўся за кволае запясце, намацваючы пульс.

— Ніколечкі. Дробязь, мінутны боль. Сядайце, сядайце.

— Найперш дазвольце паказаць вам Дэна О’Ніла, як я вам ужо расказваў, ён — сын майго вельмі даўняга блізкага сябра. Дэн, гэта яго высокапраасвяшчэнства кардынал ды Канціні-Верчэзе.

Дэн апусціўся на калені, прытуліўся губамі да кардыналавага пярсцёнка; цераз схіленую залацістую галаву кардынал Віторыё паглядзеў на Ральфа, угледзеўся ў твар так пільна, так дапытліва, як не ўглядаўся ўжо многа гадоў. I стала трошкі лягчэй: дык, значыць, яна нічога яму не сказала. А сам ён, канешне, не здагадваецца, што імгненна падумае кожны, хто ўбачыць іх побач. He здагадаюцца, ведама, што гэта бацька і сын, але адразу зразумеюць — блізкая кроўная роднасць. Бедны Ральф! Ён жа ніколі не бачыў збоку свае паходкі, выразу твару, ніколі не заўважаў, як торгаецца яго левае брыво. Сапраўды міласэрны гасподзь, што стварае людзей слепакамі.

– Сядайце. Зараз пададуць чай. Значыць, малады чалавек, вы жадаеце прыняць сан і папрасілі падтрымкі ў кардынала дэ Брыкасара?

— Так, ваша высокапраасвяшчэнства.

— Вы мудра выбралі. Пры такім настаўніку з вамі не здарыцца нічога благога. Але мне здаецца, вас нешта трывожыць, сын мой, — можа, бянтэжаць незнаёмыя абставіны?

Дэн усміхнуўся Ральфаваю ўсмешкаю, у ёй толькі не было, мусіць, характэрнага Ральфу свядомага жадання зачараваць, і ўсё ж гэта была Ральфава ўсмешка, і старое стомленае сэрца здрыганулася, быццам яго мімаходзь сцебанулі калючым дротам.