— Ты ніколі не будзеш старая, мама, — спакойна запэўніў Дэн.

— Добра было б, каб гэтак, любы, толькі, на жаль, ты памыляешся. Мяне стала цягнуць сюды, да вады, а гэта першая прыкмета старасці.

Яны ляжалі пад цёплым зімовым сонцам на траве каля Копанкі, на разасланых ручніках. Каля таго берага шырокае чары вада шумела, віравала, кіпела, ад яе ішоў едкі пах серы і патроху слабеў, раствараўся ў паветры. Плаваць тут, у сажалцы — зімою гэта была самая вялікая асалода. Усе хваробы і немачы старасці як рукою здымае, падумала Мэгі, павярнулася, легла на спіну, галавою ў цень вялізнага паваленага дрэва, на якім даўным-даўно сядзела яна з айцом Ральфам. Вельмі даўно гэта было; не ўдалося абудзіць у сабе хоць бы самага слабенькага водгаласу таго, што ўжо напэўна адчувала яна, калі Ральф яе пацалаваў.

Яна пачула, што Дэн устае, і расплюшчыла вочы. Ён заўсёды быў яе любы, чароўны малы; з гордасцю сачыла яна, як ён расце і мяняецца, але ўсе перамены, з дня на дзень усё болей прыкметныя адзнакі сталасці бачыліся ёй скрозь колішняе аблічча таго самага смяшлівага малога. Hi разу яшчэ не прыходзіла ёй у галаву, што ён ва ўсіх адносінах ужо даўно не дзіця.

I толькі цяпер, калі ён стаў перад ёю на ўвесь рост у адных купальных трусах, на фоне яркага неба, яна раптам зразумела.

Мой ты божа, усё кончылася! I дзяцінства, і юнацтва. Ён дарослы, ён мужчына. Гордасць, злосць, затоенае сапраўды жаночае замілаванне, страх ад прадчування нейкай немінучай бяды, гнеў, захапленне, журба — усё гэта і яшчэ шмат чаго адчула Мэгі, гледзячы на сына. Страшна гэта — нарадзіць мужчыну, яшчэ страшней нарадзіць яго такога. Такога надзіва мужнага, такога надзіва прыгожага.

Выліты Ральф дэ Брыкасар, і нешта ад яе таксама. Як магла яна не адчуць хвалявання, пазнаўшы ў гэтым яшчэ вельмі маладым целе другое, з якім яе ядналі некалі любоўныя абдымкі? Яна заплюшчыла вочы, засаромелася, зазлавалася на сябе за тое, што ўбачыла ў сыне мужчыну. Няўжо і ён цяпер бачыць у ёй жанчыну, ці яна і цяпер яму толькі загадкавы сімвал — мама? О, каб на яго чорт, каб на яго! Як ён смеў стаць дарослым?

Яна зноў расплюшчыла вочы і раптам папыталася:

— Ты ўжо што-небудзь ведаеш пра жанчын, Дэн?

Ён усміхнуўся.

— Адкуль бяруцца пчолкі і пташкі?

— Ну, маючы сястрою Джасціну, самыя простыя звесткі, ты, ведама, атрымаў. Варта ей было першы раз разгарнуць падручнік фізіялогіі — і яна пайшла выкладваць свае веды кожнаму стрэчнаму. He, я пра другое — ты ўжо спрабаваў карыстацца яе лекцыямі на практыцы?

Дэн пакруціў галавою, сеў на траву каля мацеры, зірнуў ёй у вочы.

— Дзіўна, што ты пра гэта папыталася, мама. Я даўно хацеў пра гэта з табою пагаварыць, ды ўсё не ведаў, як пачаць.

— Табе яшчэ толькі васемнаццаць, мілы. Ці не ранавата пераходзіць ад тэорыі да практыкі? (Толькі васемнаццаць. Толькі. Але ж ён — мужчына, ці ж не праўда?)

— Вось пра гэта я і хацеў з табою пагаварыць. Пра тое, каб зусім не пераходзіць да практыкі.

Такі ледзяны вецер дзьме з гор. Чамусьці яна толькі цяпер гэта заўважыла. Дзе ж яе халат?

— Зусім не пераходзіць да практыкі, — паўтарыла яна глуха, і гэта было не пытанне.

— Вось іменна. He хачу гэтага, ніколі. He тое каб я пра гэта зусім не думаў і мне не хацелася б мець жонку і дзяцей. Хочацца. Але я не магу. Бо нельга адразу ўмясціць любоў да жонкі і дзяцей і любоў да бога, такую, якой я хачу яго любіць. Я даўно гэта зразумеў. Нават не помню, калі я гэтага не разумеў, і чым сталейшы станаўлюся, тым большая мая любоў да бога. Гэта велічна і загадкава — любіць бога.

Мэгі ляжала і глядзела ў гэтыя спакойныя, вызваленыя сінія вочы. Такія некалі былі вочы ў Ральфа. Але гарыць у іх нейкі агонь, якога ў Ральфа ў вачах не было. А можа, ён палаў і ў Ральфавых вачах, але толькі ў васемнаццаць гадоў? Ці было гэта? Можа, такое толькі ў васемнаццаць і бывае? Калі яна ўвайшла ў Ральфава жыццё, ён быў ужо на дзесяць гадоў старэйшы. Але ж яе сын — містык, яна заўсёды гэта ведала. А Ральф і ў юнацтве наўрад ці схільны быў да містыкі. Мэгі праглынула камяк, што засеў у горле, шчытней укруцілася ў халат, холад адзіноты прабіраў да касцей.

— Вось я і папытаўся ў сябе, чым пакажу я богу ўсю сілу свае любові? Я доўга біўся, уцякаў ад адказу, я не хацеў яго бачыць. Бо мне хацелася і звычайнага чалавечага жыцця, вельмі хацелася. І ўсё-такі я ведаў, што павінен ахвяраваць, ведаў... Толькі адно я магу падарыць богу, толькі гэтым паказаць, што ў сэрцы маім нічога і ніколі не стане вышэй за яго. Аддаць адзінае, што з ім сапернічае, — вось ахвяра, якой бог ад мяне патрабуе. Я богаў слуга, і сапернікаў у яго не будзе. Я павінен быў выбіраць. Усім дазволіць ён мне валодаць і цешыцца, апрача аднаго. — Дэн уздыхнуў, скубучы залацістае перца драгедскай травы. — Я павінен паказаць яму, што разумею, чаму пры нараджэнні ён даў мне так многа. Павінен паказаць, што разумею, як мала значыць маё жыццё без яго.

— Гэта немагчыма, я табе не дазволю! — крыкнула Мэгі. Пацягнулася, сціснула яго руку вышэй локця. Такая далікатная скура, і пад ёю — затоеная сіла, якраз як у Ральфа. Якраз як у Ральфа! I страціць права адчуць на гэтай скуры дотык пяшчотнай дзявочай рукі?

— Я стану свяшчэннікам, — сказаў Дэн. — Стану служыць богу непадзельна, аддам яму ўсё, што ў мяне ёсць і што ёсць я сам. Дам зарок беднасці, цноты і пакоры. Ад выбраных сваіх слуг ён патрабуе адданасці бязмежнай. Гэта будзе не лёгка, але я гатовы.

Якія ў яе сталі вочы! Быццам ён забіў яе, утаптаў у гразь. Ён не думаў, што давядзецца вытрываць і гэта, ён марыў, што яна будзе ім ганарыцца, што радая будзе аддаць сына богу. Яму гаварылі, што мацеры гэта — захапленне, вялікае шчасце, безумоўна ж, яна згодзіцца. А яна гэтак глядзіць на яго, быццам, становячыся свяшчэннікам, ён падпісвае ёй смяротны прысуд.

— Я заўсёды толькі гэтага і хацеў, — сказаў Дэн з адчаем, гледзячы ёй у вочы, поўныя смяротнай пакуты. — Ох, мама, няўжо ты не разумееш? Ніколі, ніколі нічога другога я не хацеў, толькі стаць свяшчэннікам! Я іначай не магу!

Пальцы яе разняліся; Дэн апусціў вочы — там, дзе маці сціскала яго руку, засталіся белыя плямы і тонкія сярпочкі на скуры — сляды пазногцяў, якія ўпіліся ў яе. Мэгі адкінула галаву і зарагатала — моцна, нястрымна, істэрычна, і здавалася, ніколі не змоўкне гэты горкі, з’едлівы смех.

— Выдатна, проста не верыцца! — задыхаючыся, вымавіла яна нарэшце, дрыжачаю рукою выцерла слёзы. He, такая насмешка! Попел ружы, сказаў ён у той вечар, калі мы паехалі да копанкі. I я не зразумела, пра што ён. Попел, прах. Прах ёсць і ў прах абернешся. Царкве належыш і царкве аддадзены будзеш. Выдатна, вельмі добра! Будзь пракляты бог, агідны, подлы гасподзь бог! Найзласнейшы вораг усіх жанчын, вось ён хто! Мы стараемся нешта стварыць, а ён толькі і ведае што разбураць!

— He трэба, мама! He трэба, маўчы! — плачам вырвалася ў Дэна.

Яго жахаў мацерын боль, але ён не разумеў ні гэтага болю, ні таго, што яна гаворыць. Слёзы цяклі ў яе па твары, сэрца разрывалася, вось ужо і пачынаеш прыносіць ахвяры, ды такія, што ў сне не сніліся. Ды хоць ён і плача па мацеры, нават дзеля яе не можа ён адмовіцца ад ахвяры. Ён павінен прынесці свой дар — і чым цяжэй яго прынесці, тым даражэйшы гэты дар богу.

Яна прымусіла яго плакаць — першы раз за ўсё яго жыццё. I адразу задушыла ў сабе гнеў і гора. He, гэта несправядліва — спаганяць нешта на ім. Ён такі, якім зрабілі яго атрыманыя гены. Ці яго бог. Ці Ральфаў бог. Ён святло яе жыцця, яе сын. Праз мацеру ён не павінен пакутаваць — ніколі.

— He плач, Дэн, — зашаптала Мэгі і пагладзіла яго руку, на якой чырванелі сляды яе нядаўняй гнеўнай успышкі. — Даруй, я не хацела гэтак гаварыць. Проста ты мяне ашаламіў. Ведама, я радая за цябе, далібог, радая. А як жа іначай? Проста я гэтага не чакала. — Яна ўсміхнулася. — Ты мяне раптам аглушыў, быццам каменем па галаве.

Дэн змахнуў слёзы, няўпэўнена паглядзеў на маці. Чаму гэта яму здалося, нібыта ён яе забіў? Вось яны, маміны вочы, такія самыя, як заўсёды, такія жывыя, гэтулькі ў іх любові. Дужыя маладыя сынавы рукі абхапілі яе, абнялі моцна і пяшчотна.