— Гэта ўжо не так важна, — сказаў Пэтсі з насілак, калі яго неслі да самалёта на Сідней. — Усё роўна я ніколі надта не прагнуў жаніцца. А ты глядзі, Джымс, беражы сябе, чуеш? Мне так не хочацца пакідаць цябе аднаго.

— He бойся, Пэтсі, я не прападу, — усміхнуўся Джымс і моцна сціснуў брату руку. — Чорт, трэба ж, да канца вайны застаюся без самага лепшага таварыша. Я напішу табе, як яно далей пойдзе. А ты кланяйся за мяне місіс Сміт, і Мэгі, і маме, і ўсім братам, добра? Усё-такі табе пашанцавала — вяртаешся ў нашу Драгеду.

Фія і місіс Сміт вылецелі ў Сідней сустракаць амерыканскі самалёт, які прывёз туды Пэтсі з Таўнсвіла; Фія прабыла ў Сіднеі толькі некалькі дзён, а місіс Сміт пасялілася ў гасцініцы побач з ваенным шпіталем. Пэтсі праляжаў тут тры месяцы. Ён сваё адваяваў. Многа слёз праліла місіс Сміт; але можна было сяму-таму і парадавацца. У пэўным сэнсе ён ніколі не зможа жыць поўным жыццём, але ўсё астатняе даступнае яму — ён будзе хадзіць, бегаць, ездзіць верхам. А да жаніцьбы, відаць, мужчыны ў сям’і Кліры не вельмі ахвочыя. Калі Пэтсі выпісалі са шпіталя, Мэгі прыехала па яго з Джылі ў «ролс-ройсе», і ўдзвюх з місіс Сміт яны зручна ўладкавалі яго на заднім сядзенні, сярод кучы газет і часопісаў, і ўхуталі коўдрамі; цяпер яны малілі лёс яшчэ пра адну міласць: няхай і Джымс таксама вернецца дадому.

16

Толькі калі паўнамоцны прадстаўнік імператара Хірахіта падпісаў дакумент на капітуляцыю Японіі, у Джыланбаўне паверылі, што вайна і на самай справе скончана. Гэта стала вядома ў нядзелю другога верасня 1945-га, роўна праз шэсць гадоў пасля пачатку. Шэсць пакутлівых гадоў. Колькі незаменных страт: ніколі ўжо не вернуцца ні Роры, сын Домініка О’Рорка, ні сын Хоры Хоўптана Джон, ні Кермак, сын Ідэна Кармайкла. Малодшы сын Роса Маккуіна Энгус ніколі болей не зможа хадзіць; сын Энтані Кінга Дэвід будзе хадзіць, але ўжо не ўбачыць, куды ідзе; у Пэтсі, сына Пэдзі Кліры, ніколі не будзе дзяцей. А колькі ёсць такіх, чые раны не відны воку, але такія самыя глыбокія, такіх, што пакінулі сваю хату вясёлыя, радасныя, а з вайны вярнуліся прыціхлыя, скупыя на словы і амаль развучыліся смяяцца. Калі вайна пачалася, хіба снілася каму-небудзь, што гэта так надоўга і такія цяжкія будуць страты?

Джыланбаўнцы не вельмі забабонныя, але нават самых зацятых вальнадумцаў прабралі дрыжыкі. Бо ў той самы дзень, як скончылася вайна, скончылася і самая доўгая за ўсю гісторыю Аўстраліі засуха. Амаль дзесяць гадоў не прайшло ні аднаго добрага дажджу, а ў гэты дзень неба скрозь завалаклі чорныя, непраглядныя хмары, загрукатаў гром, і прагную зямлю ўкрылі патокі на дванаццаць цаляў глыбінёю. Калі ападкаў выпадае на цалю, гэта яшчэ не абавязкова канец засухі, другога дажджу можа і не быць, але дванаццаць цаляў — гэта значыць, што вырасце трава.

Мэгі, Фія, Боб, Джэк, Х’югі і Пэтсі стаялі на верандзе і ў навальнічнай цемры глядзелі на гэты лівень і ўдыхалі яго невыказна прыемны пах, пах высахлай, патрэсканай зямлі, якая нарэшце спатоліла смагу. Коні, авечкі, каровы і свінні прутчэй упіраліся нагамі ў расквашаную зямлю і, здрыгаючыся ўсёю скураю, з асалодаю падстаўляліся пад жыватворныя струмені; амаль усе яны з самага нараджэння не ведалі, што такое дождж. На могілках змыла ўвесь пыл, зноў забялеў мармур, абмыліся ад пылу распасцёртыя крылы спакойнага Батычэліевага анёла. Рэчка ўзнялася, забурліла, шум яе змяшаўся з лопатам ліўню. Дождж, дождж! Дождж. Быццам велічэзная дзіўная рука даравала нарэшце доўгачаканае хараство. Дождж — блаславенне і цуд. Бо дождж — гэта значыць, трава, а трава — гэта жыццё.

З зямлі прарос пяшчотна-зялёны пушок, маленькія парасткі пацягнуліся ў неба, пайшлі кусціцца, набракаць пупышкамі, падымаліся ўсё вышэй, зелянелі ўсё гусцей, потым пасвятлелі, наліліся сокамі — і зноў яна стаіць да каленяў людзям, то серабрыстая, то матавая, колеру кавы з малаком трава Драгеды. Галоўная сядзіба — зусім як пшанічнае поле, па якім прабягае дробная хваля ад маленькага дураслівага ветрыку, кветнікі вакол дома гараць найярчэйшымі фарбамі, распускаюцца вялізныя бутоны, прывідныя эўкаліпты, што дзевяць гадоў засаб стаялі панурыя, шэрыя, запыленыя, адразу зноў засвяціліся белізною і залацістаю зелянінаю. У цыстэрнах, пастаўленых марнатраўным шаленцам Майклам Карсанам, хапіла вады, каб кветнікі не загінулі, але пыл даўно ўкрыў кожны ліст і пялёстак, прыглушыў і зацьміў іх фарбы. Праўду людзі кажуць: запасы вады ў Драгедзе такія, што можна перажыць і дзесяць гадоў засухі — але гэта падыходзіць толькі да Вялікага дома.

Боб, Джэк, Х’югі і Пэтсі вярнуліся на выганы, пачалі прыкідваць, як лепей аднавіць атары; Фія адкаркавала новенькую пляшачку чорнага чарніла і наглуха заткнула коркам чырвонае, якім запісваліся страты; а Мэгі зразумела, што яе жыццё ў сядле падыходзіць да канца — хутка вернецца Джымс і паявяцца мужчыны, якім патрэбна праца.

Пасля цяжкіх дзевяці гадоў жывёлы засталося вельмі мала — уцалелі толькі пародзістыя вытворнікі, якіх ва ўсе часы трымалі ў стойлах, жменька адборных, першакласных быкоў і маркачоў. Боб выправіўся на ўсход, у краі, дзе не так моцна пацярпелі ад засухі, закупіць найлепшых чыстакроўных ярак. Вярнуўся Джымс. Нанялі васьмярых аўчароў. I Мэгі развіталася са сваім сядлом.

А неўзабаве яна атрымала пісьмо ад Люка — другое з таго часу, як пайшла ад яго.

«Я так думаю, засталося ўжо нядоўга, — пісаў Люк. — Яшчэ некалькі гадоў на плантацыях, і ў мяне будзе даволі грошай. Іншы раз пабольвае спіна, але я яшчэ магу падужацца з самымі моцнымі хлопцамі, сяку за дзень восем, a то і дзевяць тон. У нас з Арнэ ў падначаленні яшчэ дванаццаць арцеляў, і ўсе выдатны народ. Грошы цяпер здабываюцца куды лягчэй, у Еўропе такі попыт на цукар, што толькі паспявай падаваць. Я зарабляю болей за пяць тысяч фунтаў на год і амаль усе адкладваю. Цяпер ужо хутка я пасялюся ў Кайнуне, Мэг. Можа, калі я там уладкуюся, ты захочаш да мяне прыехаць. Ці займела ты тады ад мяне дзіця? Дзівата, да чаго жанчынам ахвота нараджаць дзяцей. Я так думаю, ад гэтага ў нас з табою ўсё і разладзілася, праўда? Напішы, як у цябе справы і як Драгеда вытрывала засуху. Твой Люк».

Мэгі сядзела на верандзе з гэтым пісьмом у руцэ, накіраваўшы невідушчы пагляд на ярка-зялёны поплаў, і тут з хаты выйшла Фія.

— Ну, што Люк?

— Тое самае, мама. Ані не перамяніўся. Зноў піша, што яму трэба яшчэ трохі папрацаваць на гэтых праклятых цукровых плантацыях, а потым ён купіць зямлю дзе-небудзь у Кайнуне.

— Па-твойму, гэта і праўда калі-небудзь будзе?

— Напэўна... урэшце прыйдзе такі дзень.

— I ты да яго вернешся, Мэгі?

— Нізашто на свеце.

Фія павярнула плеценае крэсла і села напроці дачкі, пільна на яе паглядзела. Воддаль пераклікаліся мужчыны, грукалі малаткі — нарэшце верхнія веранды зацягвалі густою сеткаю, каб абараніцца ад мух. Многія гады Фія ўпарта на гэта не згаджалася. Мухі мухамі, а яна не хацела нявечыць дом агіднаю драцяною сеткаю. Ды чым далей цягнулася засуха, тым мацней дапякалі мухі — і, нарэшце, за два тыдні да дажджу Фія здалася і наняла падрадчыка з арцеллю, няхай абароняць ад гэтае нечысці ўсю Галоўную сядзібу — не толькі вялікі дом, але і жытло сталых працаўнікоў, і баракі сезоннікаў.

А вось правесці ў дом электрычнасць яна не згаджалася, хоць з 1915 года побач ужо лапатала «трабашчалка» — так называлі стрыгалі рухавічок, які даваў ток у стрыгальню. Але ўявіць Драгеду без мяккага, рассеянага святла старых лямпаў? He, немагчыма. Зрэшты, сёе-тое новае на сядзібе паявілася: газавая пліта, газ да яе па заказе прывозілі ў балонах, і з дзесятак газавых халадзільнікаў; прамысловасць Аўстраліі яшчэ не зусім перабудавалася на мірны лад, але хутка і сюды прыйдуць навамодныя вынаходствы.

— Мэгі, а можа, табе развесціся з Люкам і выйсці зноў замуж? — папыталася раптам Фія. — Інек Дэвіс будзе рады і шчаслівы з табою ажаніцца, ён ніколі ні на адну дзяўчыну, апрача цябе, і не глядзеў.

Прыгожыя шэрыя вочы здзіўлена паглядзелі на маці.

— Мама, ды няўжо ты напраўду загаварыла са мною як з дарослаю?