Пасля цяжкіх, з вялікімі стратамі, месяцаў у асадзе, якія нібыта нічога не далі, з пачаткам аперацыі «Крыжак» Дзевятую Аўстралійскую дывізію эвакуіравалі морам у Каір. Аднак за час, пакуль яна трымала Тобрук, брытанскія войскі ў Паўночнай Афрыцы ўвесь час папаўняліся і нарэшце ператварыліся ў Восьмую армію, на чале якой стаяў генерал Бернард Лоў Мантгомеры.
Фія насіла цяпер сярэбраную брошку — эмблему Аўстралійскіх узброеных сіл: усходзіць сонца, а пад ім, на двайным ланцужку, сярэбраная планка з дзвюма залатымі зорачкамі, знак, што ў яе ў арміі два сыны. I кожны стрэчны бачыў, што і яна таксама выконвала свой абавязак перад радзімаю. Мэгі насіць такую брошку не дазвалялася, яна ж не выправіла ў армію ні мужа, ні сына. Ад Люка прыйшло пісьмо — ён збіраецца далей працаваць на плантацыях, паведамляе ёй пра гэта на выпадак, калі яна трывожыцца, ці не ваюе ён. Мяркуючы па ўсім, ён проста забыўся, што яна сказала яму ў тую незабыўную раніцу ў інгемскай гасцініцы. Мэгі стомлена засмяялася, памахала галавою, кінула пісьмо ў кош пад мацерыным пісьмовым сталом і пры гэтым падумала: а ці трывожыцца Фія па сынах, якія цяпер ваююць? Што яна папраўдзе думае пра вайну? Але Фія ні разу ні словам пра гэта не абазвалася, хоць брошку прышпіляла кожны дзень, з самай раніцы, і не знімала да ночы.
Зрэдчасу прыходзіла пісьмо з Егіпта, раскрыеш — рассыпаецца на шматкі, бо ўсюды, дзе ўпаміналіся назвы мясцін ці воінскіх часцей, цэнзаравы нажніцы выразалі акуратныя прамавугольныя вокны. Чытаць гэтыя пісьмы значыла, па сутнасці, здабываць нешта з нічога, але яны прыносілі самую галоўную, самую важную вестку: калі яны прыходзяць, значыць, хлопчыкі яшчэ жывыя.
Дажджу даўно ўжо не было. Нібыта нябесныя стыхіі згаварыліся пазбавіць людзей усякай надзеі. 1941-шы быў ужо пятым годам страшнай засухі. Бобам, Джэкам, Х’югі, Мэгі і Фіёнаю авалодаў адчай. У Драгеды на рахунку ў банку ляжала даволі грошай, каб закупіць корму авечкам, бяда ў тым, што авечкі есці не будуць. У кожнай атары ёсць свой важак, толькі калі спакусіць кормам важака, можна спадзявацца, што за ім пачнуць есці і астатнія; але часта нават прыклад важака не дзейнічаў на астатніх авечак, і яны не дакраналіся да корму.
I вось, як ім гэтага ні хацелася, не ўдалося і жыхарам Драгеды абысціся без кровапраліцця. Травы зусім не засталося, зямля на выганах счарнела, спяклася, патрэскалася, і толькі дзе-нідзе гэтую пустыню ажыўлялі шэрыя і светла-карычневыя гайкі. Давялося ўзяцца за стрэльбы і нажы; авечка падала ад слабасці, хто-небудзь пераразаў ёй горла, каб збавіць ад доўгай, пакутлівай смерці, калі вароны яшчэ жывой выдзеўбуць бедалазе вочы. Боб купіў болей кароў, іх можна было карміць і ў стойлах, так што Драгеда не пераставала забяспечваць армію. Ніякага прыбытку гэта не прыносіла, вельмі дорага абыходзіліся кармы, бо палі ў краіне пацярпелі ад засухі не меней, чым пашы. Зямля амаль не давала ўраджаю. Аднак з Рыма паведамілі: арміі і надалей трэба даваць усё магчымае, не лічачыся з выдаткамі.
Мэгі праца на выганах была цяпер абрыдлая. У Драгедзе ўдалося ўтрымаць толькі аднаго наёмнага аўчара, і замены яму не знаходзілася; Аўстраліі заўсёды найболей не хапала рабочых рук. I пакуль Боб не заўважаў, што Мэгі выбілася з сілы і стала зласлівая, і не казаў ёй у нядзелю адпачыць, яна працавала на выганах цэлымі тыднямі без пярэдыху. А калі ён ёй даваў перадышку, гэта значыла, што самому яму давядзецца яшчэ цяжэй, і таму Мэгі старалася не паказаць, як яна змучылася. У яе і ў думках не было, што яна можа вельмі проста адмовіцца раз’язджаць па выганах, як звычайны аўчар, у яе ж малыя дзеці. Яна ведала, дзяцей у хаце дагледзяць, яна ім патрэбная куды меней, чым Бобу. Яна не ўмела зразумець, што дзецям усё роўна яна патрэбная; яна ж аддала іх у надзейныя, пяшчотныя рукі, думалася ёй, і калі ёй так хочацца з імі пабыць, гэта з яе боку чысты эгаізм. Напраўду, эгаізм, угаворвала яна сябе. Ды ёй не хапала ўпэўненасці ў сабе, якая падказала б, што дзецям яна такая самая адзіная і незаменная, як і яны ёй. I вось яна ездзіць па выганах і тыднямі не бачыць дзяцей, вяртаецца дадому толькі позна вечарам, калі яны ўжо спяць.
Варта было Мэгі зірнуць на Дэна — і ў яе кожны раз шчымела сэрца. Прыгожы малы, нават чужыя людзі на вуліцах Джылі заўважаюць гэта, калі Фія бярэ яго з сабою ў горад. Амаль заўсёды ён усміхаецца, і нораў у яго своеасаблівы — дзіўнае спалучэнне спакою і глыбокай, ціхай радасці; відаць, гэты чалавечак ужо склаўся як асоба і ўведаў самога сябе, і далося яму гэта без пакуты, якую звычайна зазнае дзіця, калі расце; амаль заўсёды ён без памылкі разбіраецца ў людзях і ў тым, што вакол яго, ніколі і ні ад чаго не злуецца і не бянтэжыцца. Іншы раз маці папраўдзе палохалася, бачачы, які ён падобны на Ральфа, але астатнія не заўважалі падабенства. Ральф даўно ўжо паехаў з Джылі, і прытым, хоць у Дэна той самы склад і тыя самыя абрысы твару, адно істотнае адрозненне затуманьвала ісціну. Валасы ў яго не чорныя, як у Ральфа, a залацістыя — не колеру захаду ці спелае пшаніцы, а колеру драгедскіх траў: бледнае золата з крэмавым і серабрыстым адлівам.
Джасціна цешыцца з браціка, палюбіла яго з першай хвіліны. Гатовая аддаць яму ўсё самае лепшае, разаб’ецца ў дошку, каб толькі яго парадаваць. З таго часу як ён навучыўся хадзіць, яна ніколі не пакідае яго аднаго, а гэта немалая палёгка Мэгі, бо місіс Сміт і Кэт з Міні ўжо немаладыя, могуць і не ўпільнаваць жвавага малога. Аднаго разу ў вольную нядзелю Мэгі ўзяла дачку да сябе на калені і вельмі сур’ёзна папрасіла пільна глядзець Дэна.
— Мне ніяк нельга заставацца дома і самой яго глядзець, — сказала яна, — дык я спадзяюся на цябе, Джасціна. Дэн — твой маленькі брацік, і ты павінна ўвесь час пільнаваць, каб з ім не здарылася якое бяды.
Светлыя вочы дачкі глядзелі з разуменнем, уважліва, яна слухала засяроджана, зусім не як чатырохгадовае дзіця, якое штохвіліны нечым новым забаўляецца.
— He трывожся, мама, — жвава сказала яна. — Я заўсёды буду глядзець яго замест цябе.
— Шкада, што я сама не магу пра яго паклапаціцца, — уздыхнула Мэгі.
— А мне не шкада, — самаўпэўнена заявіла дачка. — Лепей няхай Дэн будзе мой. He бойся. Я дагледжу. З ім нічога благога не здарыцца, — запэўніла яна.
Гэтыя запэўніванні, ведама, супакойвалі, але неяк не цешылі. Маці адчувала, што кемлівая не па гадах дачушка гатовая адабраць у яе сына, і гэтаму ніяк не перашкодзіш. I трэба вяртацца на выганы, пакідаючы Дэна пад пільнаю аховаю Джасціны. Яе абакрала родная дачка, маленькая пачвара. У каго яна, папытацца, такая ўдалася? He ў маці, не ў Люка, не ў Фіёну.
Але цяпер яна хоць і ўсміхаецца, і смяецца. Да чатырох гадоў яе ніколі нішто не забаўляла, навучылася яна гэтаму, напэўна, дзякуючы Дэну, ён дык умеў смяяцца яшчэ ў калысцы. А калі смяецца Дэн, з ім смяецца і Джасціна. Дзеці Мэгі ўвесь час адно ў аднаго чамусьці вучацца. Але дужа крыўдна, што яны выдатна абыходзяцца без мацеры, Да таго часу, як кончыцца гэтая агідная вайна, думала Мэгі, Дэн ужо стане вялікі і не будзе любіць мяне, як трэба. Джасціна заўсёды будзе яму бліжэйшая. Але чаму, ледзь толькі мне здасца, што я пачынаю ўладкоўваць сваё жыццё па-свойму, кожны раз нешта ды здараецца? Мне зусім не патрэбны ні гэтая вайна, ні засуха, і вось прыйшло ж гэтае насланнё...
Мабыць, выйшла нават на дабро, што Драгеду апанавалі цяжкія часіны. Калі б не гэта, Джэк і Х’югі таксама ў адзін момант апынуліся б у арміі. А так выбару не было — давялося ім застацца і вылузвацца са скуры, каб выратаваць усё, што можна, ад засухі, якую пазней назавуць Вялікаю Сушаю. Ад яе пацярпелі болей за мільён квадратных міляў пасеваў і пашаў, ад поўдня штата Вікторыя да лугоў Мітчала на Паўночнай тэрыторыі, дзе звычайна трава стаяла чалавеку да пояса.
Але вайна вымагала не меней увагі, чым засуха. Блізняты ваявалі ў Паўночнай Афрыцы, і таму драгедаўцы прагна сачылі за кожным прылівам і адлівам у бітве, якая пракочвалася назад і наперад па Лівіі. Спрадвечныя працаўнікі, яны ўсёю душою стаялі за лейбарыстаў і цярпець не маглі цяперашняга ўрада, лейбарысцкага па назве, але кансерватыўнага па сутнасці. Калі ў жніўні 1941-га Роберт Гордан Мензіс прызнаў сваё банкруцтва і падаў у адстаўку, яны ўзрадаваліся, а калі З кастрычніка ўзначаліць урад прапанавана было лідэру лейбарыстаў Джону Кёрціну, Драгедзе гэта было самае вялікае свята за многія гады.
