— Калі трэба, Боб, значыць, трэба, — сказала Мэгі. — Місіс Сміт не адмовіцца паняньчыць Джасціну і Дэна. Калі спатрэбіцца мая дапамога, каб Драгеда давала ўсё, што можа, ты толькі скажы — і я пачну аб’язджаць блізкія выганы.

— Значыць, мы — у армію, без нас двух вы тут абыдзецеся, — усміхаючыся, сказаў Джымс.

— He, пойдзем мы з Х’югі, — адразу запярэчыў Джэк.

— Па справядлівасці трэба было б ісці Джымсу і Пэтсі, — павольна вымавіў Боб. — Вы двое — малодшыя, аўчары пакуль яшчэ неспрактыкаваныя, а салдацкай практыкі і ў нас, у старэйшых, ніякай няма. Толькі гадоў вам мала, хлопцы, усяго па шаснаццаць.

— Калі ўсё стане кепска, нам будзе ўжо семнаццаць, — з просьбаю сказаў Джымс. — А на выгляд нам і цяпер болей, калі б ты напісаў паперу, а Гары Гоф заверыў, мы б адразу пайшлі дабравольцамі.

— Ну, пакуль ніхто з нас не пойдзе. Лепей пастараемся з Драгеды атрымаць усяго як найболей — і мяса, і воўны, не гледзячы ні на суш, ні на трусоў.

Мэгі ціха выйшла з пакоя, паднялася ў дзіцячы. Дэн і Джасціна спалі ў сваіх белых ложачках. Мэгі прайшла міма дачкі, прыпынілася каля сына і доўга стаяла і глядзела на яго.

— Дзякуй богу, ты яшчэ малы, — сказала яна,

Амаль год мінуў, перш чым вайна ўварвалася ў адасоблены маленькі свет Драгеды; за гэты год па адным пайшлі ўсе наёмныя аўчары, а трусы пладзіліся і пладзіліся нястрымна, але Боб з усяе сілы стараўся, каб Драгеда давала болей і болей прадукцыі, як таго вымагаў ваенны час. Але на пачатку чэрвеня 1940 года стала вядома, што англійскім войскам давялося пакінуць Дзюнкерк, і тады тысячы дабравольцаў рынулі на прызыўныя пункты, каб запісацца ў Другі Аўстралійскі экспедыцыйны корпус; сярод іх былі і Джымс і Пэтсі.

Чатыры гады ў сядле, у раз’ездах па выганах, у любое надвор’е, наклалі свой адбітак на твары і целы блізнятаў — яны не здаваліся маладзёнамі, спакойна не па гадах глядзелі вочы, а ў кутках і ад крылаў носа да куткоў губ ужо намеціліся маршчынкі. Браты паказалі дакументы, і абодвух узялі без размоў. Жыхары аўстралійскіх раўнін высока цаніліся ў арміі. Гэта народ моцны, звычайна добрыя стралкі і ўмеюць падпарадкоўвацца загаду.

Джымс і Пэтсі запісаліся дабравольцамі ў Даба, але атрымалі накіраванне ў вайсковыя часці, што фарміраваліся пад Сіднеем, у Інглберне, і вечарам усе пайшлі праводзіць іх на паштовы цягнік. Тым самым цягніком і, як выявілася, у той самы лагер ехаў Кермак Кармайкл, малодшы Ідэнаў сын. Дык вось, абедзве сям’і пасадзілі сваіх хлопцаў у зручнае купэ першага класа і збянтэжана тоўпіліся вакол — так хацелася заплакаць, пацалункамі, нейкімі парывамі пяшчоты сагрэць мінуты развітання, каб было пасля пра што ўспомніць, але ўсіх скавала сапраўды брытанская стрыманасць. Тужліва завыў вялізазны паравоз, начальнік даў свісток.

Мэгі нахілілася, сарамліва цмокнула ў шчаку Джымса, Пэтсі, а потым і Кермака, — ён як дзве кроплі вады падобны быў на свайго старэйшага брата Конара; Боб, Джэк і Х’югі па чарзе паціснулі рукі ўсім тром; адна толькі місіс Сміт адважылася на тое, чаго да смерці хацелася ўсім праважатым, — заліваючыся слязамі, сціснула ў абдымках кожнага хлопца і пяшчотна пацалавала. Ідэн Кармайкл, яго жонка і ўжо не вельмі маладая, але яшчэ прыгожая дачка таксама развіталіся цырымонна, стрымана. Потым усе выйшлі на джыланбаўнскую платформу, а цягнік тузануўся, бразнуў буферамі і паволі рушыў.

— Шчасліва! — закрычалі праважатыя і сталі махаць вялікімі белымі хусцінкамі, пакуль цягнік не ператварыўся ў далёкую палоску дыму, ледзь бачную ў спякотнай смузе.

Разам, як яны і прасілі, Джымса і Пэтсі накіравалі ў нядаўна створаную, яшчэ добра не абучаную Дзевятую Аўстралійскую дывізію і на пачатку 1941-га пераправілі ў Егіпет — якраз своечасова, каб трапіць у разгром пад Бенгазі. Генерал Эрвін Ромель, які толькі што прыбыў сюды, даў вялізную перавагу сілам восі Берлін — Рым і адкінуў саюзнікаў назад — так пачаліся размахі гіганцкага маятніка, якія прарэзалі Паўночную Афрыку. Астатнія брытанскія войскі ганебна адступілі перад новым Афрыканскім корпусам Ромеля назад у Егіпет, а Дзевятай Аўстралійскай дывізіі ў гэты час загадана было заняць і трымаць Тобрук — перадавы пост саюзнікаў на тэрыторыі, занятай войскамі восі. План гэты можна было ажыццявіць толькі таму, што ў Тобрук яшчэ заставаўся доступ з мора і туды ўдавалася падвозіць боепрыпасы і папаўненне, пакуль Міжземнае мора было адкрытае брытанскім караблям. Асаджаны Тобрук трымаўся восем месяцаў, Ромель зноў і зноў кідаў усе сілы на штурм гэтай крэпасці, але так і не змог яе ўзяць.

— А ведаеце, чаму мы з вамі тут тырчым? — папытаўся радавы Кол Сцюарт, ляніва скручваючы папяросу.

Сяржант Боб Мэлай ссунуў капялюш на патыліцу, каб шырокія палі не засланялі твару субяседніка, і ўсміхнуўся — пытанне гэтае задавалі не першы раз.

— Hi халеры я не ведаю, — адказаў ён.

— Ну, лепей тут сядзець, чым за кратамі, — сказаў радавы Джымс Кліры і, сцягнуўшы трохі ніжэй шорты ў свайго брата-блізнюка, зручна прыладзіўся галавою на яго цёплым мяккім жываце.

— Ведама, але за кратамі ў цябе не страляюць увесь час, — запярэчыў Кол і метка пстрыкнуў патухлаю запалкаю ў яшчарку, якая грэлася паблізу на сонейку.

— Гэта я і сам ведаю, дружа, — сказаў Боб і зноў засланіў вочы палямі капелюша. — А па мне, чым паміраць ад суму, чорт вазьмі, няхай ужо ў мяне страляюць.

Яны зручна размясціліся ў сухім пясчаным акопе якраз напроці міннага поля і калючага дроту, якія ахоўвалі паўднёва-заходні куток іх тэрыторыі; па той бок Ромель упарта чапляецца за адзіную захопленую ім лапінку тобрукскай зямлі. Тут у акопе буйнакаліберны кулямёт «браўнінг» і каля яго акуратна складзеныя скрынкі з патронамі, але, відаць, ніхто не быў напагатове і не чакаў атакі. Вінтоўкі стаялі, прыпёртыя да земляное сцяны, штыкі блішчалі ў сляпучых промнях афрыканскага сонца. Навокал звінелі мухі, але ўсе чацвёра былі карэнныя аўстралійцы — спёкаю, пылам і мухамі Тобрука і ўвогуле Паўночнай Афрыкі іх не здзівіш.

— Ваша шчасце, што вы блізняты, Джымс, — сказаў Кол, кідаючы каменьчык у яшчарку, якая яўна не збіралася кратацца з месца. — A то паглядзіш — неразлучная парачка, проста палюбоўнічкі.

— Ты проста зайздросціш, — усміхнуўся Джымс і паляпаў брату па жываце. — Лепшае падушкі ва ўсім Тобруку не знойдзеш.

— Ага-а, табе добра, а як беднаму Пэтсі? Гэй, Харпа, скажы хоць слоўца! — падахвоціў Боб.

Пэтсі адказаў белазубаю ўсмешкаю, але, як звычайна, прамаўчаў. Усе і кожны спрабавалі яго «разгаварыць», ды ад яго толькі і можна было дамагчыся «ага» або «не», таму яму і мянушку далі Харпа — імя брата-маўчуна з тройкі комікаў — братоў Марксаў.

— Чулі навіну? — раптам папытаўся Кол.

— Якую?

— Сёмую брыгаду «матыльдаў» раскалашмацілі пад Халфаяй, абстралялі з восемдзесят восьмага калібра. Самая вялікая гармата тут, у пустыні, толькі яна і бярэ «матыльду». Здаравенныя танкі папрабівала навылёт.

— Яшчэ што скажы, — недаверліва сказаў Боб. — Я сяржант, і то пра гэта нічога не чуў, а ты радавы — і ўсё ведаеш. Дык вось, дружа, няма ў немцаў такой зброі, каб знішчыць цэлую брыгаду «матыльдаў».

— А я табе кажу, гэта чыстая праўда, — стаяў на сваім Кол. — Я хадзіў да Морсхеда ў палатку з даручэннем ад камандзіра і сам гэта чуў па радыё.

Усе змоўклі: у асаджанай крэпасці кожнаму трэба цвёрда верыць — у сваіх даволі сілы і зброі, каб, урэшце, яго вызваліць. I Колаў расказ не цешыў, тым болей што тут, у Тобруку, усе да апошняга салдата разумелі: Ромель — вораг небяспечны. Адбіваць яго атакі ім памагала шчырая вера, што з аўстралійцам у баі можа параўнацца хіба толькі індыйскі воін гурка, і калі вера складае дзевяць дзесятых сілы, то тут яны сваёю цвёрдаю вераю бясспрэчна даказалі сваю магутнасць.

— Размазні гэтыя помі, — сказаў Джымс. — Сюды, у Паўночную Афрыку, каб болей нашых аўстралійцаў.

З ім дружна згадзіліся, і тут на самым краі акопа грукнуў выбух — ад яшчаркі не засталося і следу, а чацвёра салдатаў кінуліся да кулямёта і вінтовак.

— Паршывенькая італьянская граната, ніякае сілы, адны асколачкі, — уздыхнуўшы з палёгкаю, сказаў Боб. — Калі б гэта Гітлераў гасцінчык, мы б ужо ігралі на арфах у раі з праведнікамі — табе гэта будзе да смаку, га, Пэтсі?