— Разумею, — уздыхнуў кардынал. — Добра, што ў вас такое пачуццё. Думаю, перад тварам госпада гэтым змякчаецца ваш вялікі грэх. Аднак лепей вам паспавядацца не айцу Гільерма, а айцу Джорджа. Ён не вытлумачыць няправільна вашы пачуцці і вашы развагі. Ён зразумее ісціну. Айцец Гільерма не такі ўспрыімлівы і, напэўна, усумніцца ў вашым пакаянні. — Слабая ўсмешка ледзь прыкметным ценем слізганула па тонкіх губах кардынала Віторыё. — Яны таксама людзі, мой Ральф, тыя, хто выслухоўвае споведзь вялікіх. Ніколі пра гэта не забывайце. Толькі аднаўляючы службу пастыр выяўляе сабою сасуд гасподні. Цераз яго адпускае грахі, даруе сам гасподзь, але выслухоўвае грэшніка і суд свой выносіць чалавек.
У дзверы асцярожна пастукалі; пакуль унеслі і паставілі на інкруставаны перламутрам столік чайны паднос, кардынал не вымавіў ні слова.
— Бачыце, Ральф? — сказаў ён потым. — У Аўстраліі я прыахвоціўся да дзённага чаявання. Цяпер у мяне на кухні гатуюць выдатны чай, хоць засвоілі гэта майстэрства не адразу. — Ральф ужо хацеў узяцца за чайнік, але кардынал з перасцярогаю падняў руку. — Не-не! Я налью сам. Гаспадарыць мне ўцеха.
— Я бачыў, вуліцы Генуі і Рыма кішаць чорнымі кашулямі, — заўважыў Ральф, гледзячы, як кардынал налівае чай.
— Гэта спецыяльныя войскі самога дучэ. Нам выпадаюць цяжкія часы, мой Ральф. Яго святасць лічыць, што не павінна быць ніякіх непаразуменняў паміж царквою і свецкімі ўладамі Італіі, у гэтым ён непахісны і, як заўсёды, мае верх. Як бы ні павярнуліся падзеі, ніхто не павінен замінаць нам весці святло і дапамогу ўсёй нашай пастве, нават калі разгарыцца вайна і раздзеліць католікаў і яны стануць ваяваць адзін з адным у імя божае. На чыім бы баку ні апынуліся нашы сэрцы і нашы пачуцці, абавязак наш не ўмешваць царкву ў палітыку, у барацьбу ідэй і ў міжнародныя сваркі. Я выклікаў вас да сябе, бо магу вам даверыцца, твар ваш застанецца непраглядны, што б вы ні ўбачылі і што б ні думалі пра ўбачанае, і складам розуму вы прыроджаны дыпламат, другога такога я яшчэ не сустракаў.
Архіепіскап Ральф хмурна ўсміхнуўся.
— Вы спрыяеце маёй кар’еры нават паміма мае волі, праўда? Што было б са мною, калі б мы з вамі не сустрэліся?
— Што ж, вы сталі б архіепіскапам Сіднейскім, пасада неблагая і вельмі высокая, — з прамяністаю ўсмешкаю адказаў кардынал. — Але лёс наш не ў нашых руках. Мы сустрэліся, бо гэтак было суджана, і гэтаксама суджана нам абодвум цяпер служыць яго святасці папу.
— Баюся, у канцы гэтага шляху нас не чакае поспех, — сказаў архіепіскап. — Плады справядлівасці заўсёды тыя самыя. Усе аднолькава будуць намі незадаволеныя, і ўсе аднолькава будуць нас асуджаць.
— Я ведаю гэта, і яго святасць таксама ведае. Але мы не можам зрабіць іначай. Дый нічога ж не замінае кожнаму з нас паасобку маліцца пра найхутчэйшае падзенне дучэ і фюрэра, праўда?
— Значыць, вы думаеце, вайна немінучая?
— He бачу ніякай магчымасці яе пазбегнуць.
З кутка, дзе яна спала на сонцы, выйшла кошка — кардыналава любіміца, і трохі няўклюдна, бо ўжо састарэла, ускокнула на абцягнутыя мігатлівым пунсовым шоўкам калені.
— А, Царыца Саўская! Павітайся ж са сваім даўнім другам Ральфам, некалі ж ты нават аддавала перавагу яму перада мною.
Сатанінскія жоўтыя вочы акінулі архіепіскапа фанабэрыстым паглядам і абыякава заплюшчыліся. Гаспадар і госць засмяяліся.
15
Драгеда цяпер нажыла радыёпрыёмнік. Прагрэс Аўстралійскага радыёвяшчання дабраўся і да Джыланбаўнскай акругі, і нарэшце паявілася яшчэ адна крыніца навін і агульная забаўка, апрача тэлефоннай лініі з мноствам адведзеных трубак. Сам прыёмнік быў даволі нязграбны — грубая скрынка з арэхавага дрэва, пастаўленая ў прыгожую шафку ў гасцёўні; сілкаваўся ён ад аўтамабільнага акумулятара, схаванага ў ніжняй шуфлядзе ў шафцы.
Раніцаю місіс Сміт, Фія і Мэгі слухалі па радыё джыланбаўнскія мясцовыя навіны і зводку надвор’я, а вечарамі Фія і Мэгі слухалі апошнія паведамленні Цэнтральнага аўстралійскага радыёвяшчання. Дзіўнае адчуванне — не чакаючы Непаседы Вільямса і яго састарэлых газет, у адно імгненне звязваешся з светам, дазнаешся пра паводкі, пажары, ліўні ў любым кутку краіны, пра палітыку ўрада, пра сваркі ў Еўропе.
Вечарам у пятніцу першага верасня, калі радыё паведаміла, што войскі Гітлера ўварваліся ў Польшчу, дома былі толькі Фія з Мэгі, і абедзве прапусцілі навіну міма вушэй. Ужо колькі месяцаў ідуць пра гэта размовы; дый потым, Еўропа так далёка, на краі свету. Што агульнае з ёю ў Драгеды, Драгеда — вось цэнтр сусвету. Аднак у нядзелю трэцяга верасня мужчыны з’ехаліся з выганаў, каб паслухаць імшу і пропаведзь прападобнага Уоці Томаса, а мужчын Еўропа цікавіла. Але ні Фія, ні Мэгі не падумалі расказаць ім пра тое, што чулі ў пятніцу, а прападобны Уоці, які, напэўна, расказаў бы, спехам паехаў у Наранганг.
Вечарам, у час апошніх паведамленняў, як звычайна, уключылі радыё. Але замест выразнага сапраўды оксфардскага маўлення пастаяннага дыктара пачуўся мяккі, з чыста аўстралійскім вымаўленнем голас прэм’ер-міністра Роберта Гордана Мензіса.
— Грамадзяне аўстралійцы! Сумны абавязак прымушае мяне паведаміць вам, што, паколькі Германія адмаўляецца вывесці свае войскі з Польшчы, Вялікабрытанія абвясціла ёй вайну, а тым самым уступае ў вайну з Германіяй і наша краіна...
He застаецца сумненняў у тым, што Гітлер імкнецца не толькі аб’яднаць пад сваёю ўладаю ўсіх немцаў, але і падпарадкаваць гэтай уладзе ўсе краіны, якія ён зможа заваяваць сілаю. Калі гэтак будзе прадаўжацца, не стане бяспекі ў Еўропе, не стане міру на ўсёй зямлі... Зусім відавочна, што пазіцыю Вялікабрытаніі падзяляюць усе часткі Брытанскай імперыі...
Найлепшы спосаб паказаць нашу стойкасць і падтрымаць метраполію заключаецца ў тым, каб кожны заставаўся на сваім месцы і рабіў сваю справу, мы павінны працаваць на палях і плантацыях, на пашах і фабрыках і плёнам нашай працы ўмацоўваць нашу сілу. Я ўпэўнены: якія б ні былі цяпер нашы пачуцці, Аўстралія гатовая да канца выканаць свой абавязак.
Няхай злітуецца над намі гасподзь і няхай пашле ўсяму свету найхутчэйшае збаўленне ад няшчасця, што нас напаткала.
У гасцёўні доўга маўчалі, потым у цішыню ўварвалася гучная прамова Невіла Чэмберлена — ён звяртаўся да англійскага народа. Фія і Мэгі паглядзелі на мужчын.
— Калі лічыць Фрэнка, нас шасцёра, — загаварыў нарэшце Боб. — Усе мы, апрача Фрэнка, працуем на зямлі, а значыць, у армію нас не возьмуць. З нашых цяперашніх аўчароў, так я думаю, шасцёра захочуць пайсці ваяваць, a двое застануцца.
— Я пайду ў армію! — заявіў Джэк, вочы ў яго блішчалі.
— I я! — падхапіў Х’югі.
— I мы, — сказаў Джымс за сябе і за вечна маўклівага Пэтсі.
I ўсе паглядзелі на Боба: вырашальнае слова за ім.
— Давайце разважаць цвяроза, — сказаў Боб. — Вайне патрэбна воўна, і не толькі на абмундзіраванне. Яна і на патроны ідзе, і на ўзрыўчатку, і яшчэ немаведама што з яе робяць, мы, напэўна, пра гэта і не чулі. I яшчэ ў нас быкі, значыць, мы нарыхтоўваем ялавічыну, а бараны і старыя авечкі — гэта шкуры, клей, лой і ланалін, усё таксама патрэбнае на вайне. Дык вось, выходзіць, ці мала каму з нас чаго захочацца, а Драгеду кідаць нельга. Калі вайна, сёй-той з аўчароў пойдзе, а паспрабуй знайдзі цяпер замену. Ды яшчэ засуха трэці год, мы сячом кусты на корм, зноў жа рукі патрэбныя, і ад трусоў таксама ратунку няма. Выходзіць, цяпер наша справа — Драгеда. He вельмі цікава, не тое што ў баі, але ўсё роўна трэба. Гэтак ад нас будзе болей карысці.
Твары ў мужчын выцягнуліся, у жанчын пасвятлелі.
— А раптам вайна зацягнецца далей, чым думае Чыгунны Боб? — сказаў Х’югі, называючы прэм’ер-міністра агульнавядомаю мянушкаю.
Боб задумаўся, глыбей прарэзаліся маршчыны на абветраным твары, суровая складка між броваў.
— Калі ўжо ўсё пойдзе кепска і вайна зацягнецца, а два аўчары ў нас будуць, пэўна што двум Кліры можна і ў армію. Толькі гэта калі б Мэгі зноў узяла на сябе блізкія выганы, іначай не выкруцімся. Нам ох як туга давядзецца, па добрай пагодзе зусім рады не далі б, ну, а ў такую суш, думаю, пяцёра мужчын ды яшчэ Мэгі — мы з Драгедаю ўправіліся б. Але ж хіба Мэгі загадаеш, у яе на руках малыя.
