— Ты ўжо не шкадуеш гадзiннiк?

— Няма чаго шкадаваць.

— Добра, калi няма чаго шкадаваць.

— А ты не палохаешся пустаты, што ўзнiкае, калi ўжо няма чаго шкадаваць?

— Не, — адказала жанчына i спытала: — А ты?

— Мне сорамна, — сказаў Ян. — Сорам адчуваю.

Не дамаўляючыся, Ян i Янiна пайшлi ў бок прыпынку таксi. Яны не мiнулi i паўквартала, як з-за рога iм насустрач вырулiла палiвальная машына. У яе быў вялiкi аранжавы бак i ярка-блакiтная кабiна. Янiна ўскiнула руку. Машына прытармазiла.

— Табе куды? — спытаў шафёр палiвальнай машыны.

Янiна назвала адрас.

— Сядайце, — запрасiў шафёр, адчыняючы блакiтныя дзверы.

Янiна села ў кабiну, Ян застаўся стаяць на тратуары.

— А ты? — спытаў шафёр.

— Ён не паедзе, яму блiзка.

— Як сабе хоча, — пачулася праз рыпенне дзвярэй.

Палiвалка завуркатала, завярнулася, калываючыся на рэйках. Аранжавы бак машыны знiк за рогам. Ян вярнуўся на прыпынак, пазбiраў рэшткi гадзiннiка i кiнуў у сметнiцу, да тапалёвага пуху. Потым сеў на асфальт, абапёрся спiнаю на лiхтарны слуп, сагнуў ногi i, паклаўшы локцi на каленi, схiлiў голаў. Думкi змянялi адна адну, i, як звычайна перад сном, у iх не было нi логiкi, нi парадку.

"Можна адпачыць, — думалася Яну. — Спяшацца няма куды. Сумна глядзець на тых, што спяшаюцца. Хто не спяшаецца, той чакае, як мы сёння, як зараз я. Той, хто спяшаецца, ужо спазнiўся. Хай спяшаюцца, а я адпачну. Потым прыйдзецца ўстаць i пайсцi. Потым хай, толькi не зараз. Я вярнуўся, каб адпачыць. Пасля трэба ўставаць, iсцi, ехаць... Так робiцца. Я не выключэнне. Кiрунак вызначыў не я. Чалавек не вызначае кiрунак. Далей пустата. А мо там тапалёвы пух? Ён жа паўсюль. Не, толькi не пух. Холад. Там пустата i холад. А што я магу? Што можна зрабiць? Вяртацца. Не садзiцца ў машыну, не iсцi наперад, а вяртацца. Процi цячэння вады. Можна прапусцiць сваю чаргу. Можна... А далей? Далей прыйдзецца разам з усiмi, як усе, як усё. Трэба ўстаць, бо засну. Не засну. Спаць не хачу, як у дзяцiнстве — засынаеш i гаворыш: "Спаць не хачу, не буду спаць!" А сон бярэ сваё. Якi б я хацеў убачыць сон? Мо пра Янiну? Яна ў рэальнасцi, клiкаць у сон няма патрэбы. А пра што? Пра ровар? Я хлопчык. Можна саснiць, як еду на ровары "без рук". Часам сню, што лётаю без крылаў i прылад, сам па сабе. Жаданне ператвараецца ў яву. Паспрабаваць i з роварам. Я — хлопчык — разганяю на пустой вулiцы ровар, мiльгаюць сметнiцы i лiхтары, адпускаю рукi, еду "без рук".

Барыс упэўненай хадою шпарка iшоў праз парк.

— Мужык...

"Толькi гэтага не хапала".

— ...пастой. Дапамажы, дай пару капеек.

"Яшчэ адзiн у тэлефоннай будцы", — падумаў Барыс.

— Зараз, — ён дастаў з кiшэнi колькi манет i падаў iх таму, хто прасiў. Той схапiў Барыса за рукаво i сказаў:

— А ты бага-аты.

"Хопiць. Не хацеў, але..." — падумаў Барыс i ўдарыў вольнай рукою таму, хто трымаў яго за рукаво, у твар.

Манеты зазвiнелi па асфальце. Завiшчалi дзверцы тэлефоннай будкi.

Барыс пабег насустрач таму, хто чакаў у будцы. Барыс хацеў ударыць, ды прамахнуўся. Яму ўдарылi ў жывот, потым у плячук i зноў у жывот. Барыс пачаў задыхацца — боль працяў яго. Яму ўдарылi збоку ў скронь.

"На-а!" — пачуў Барыс, i свет разляцеўся на дробныя кавалкi.

* * *

"Дзе я? Скронь. Ударылi ў скронь. Паркавая лаўка, я пад ёю. Скаты, завалаклi пад лаўку, каб не валяўся навiдавоку. Здагадалiся ж... М-м-м... Зараз пройдзе. Кулаком так не шарахнеш. Чаго ляжаць? Уставай!"

Барыс выбраўся з-пад лаўкi. У парку было пустэльна. Сосны знерухомелi ў шарай гадзiне.

"Вечарэе. Колькi я праляжаў? Гадзiну? Болей? Ну i выгляд".

Барыс паабтрасаў пыл i сухое лiсце, што былi на вопратцы, i пайшоў да цэнтральнай паркавай брамы.

"Пачысцiцца, памыецца, адпрасуецца i будзе як новае. Колькi часу? Скаты, гадзiннiк за дзве капейкi i той забралi. Так табе i трэба. Так i павiнна было быць. Раней цi пазней — няма рознiцы. Інакш i быць не магло. Пасаду захацеў мець?! Штаны пачысцiў, туфлi наваксаваў, пастрыгся, пагалiўся?! Як жа ж, на прыём да мiнiстра першы раз iдзеш! Сам мiнiстр запрасiў, час прызначыў. Трэба выгляд мець, каб не Барысам, а Барысам Барысавiчам дапамаглi зрабiцца. Не ў джынсах жа чакаць пераўвасаблення. Вось i пераўвасобiўся. Чаго папёрся праз парк? Забыў? Не забыў. Тады было iнакш. Мы прасiлi не так. Мы грошы сшыбалi да-лi-кат-на".

Барыс прыпынiўся каля пустой лаўкi i загаварыў:

— Дзяўчаткi прыгожыя, добры вечар. Паглядзiце на мяне. Паглядзiце ўважлiва на мяне, на мае джынсы i куртку, яны бачылi ўсе айчынныя хiт-парады. А цяпер мне так балiць жывот, што няма нiякага ратунку, акрамя шклянкi таннага вермуту. Можа, вы дасце беднаму хiпi адзiн рубель дваццаць дзве капейкi i ўратуеце яго ад пакутлiвай смерцi? Дзякуй, прыгожыя. Мне толькi рубель i дваццаць дзве капейкi, а больш не трэба. Дзякуй, дарагiя. Гуд бай!

Барыс перайшоў да наступнай лаўкi, схiлiў галаву i зноў загаварыў да пустой лаўкi. Ён прамаўляў цiха, але з упэўненасцю, якая з'яўляецца ў чалавека, калi ён адны i тыя ж словы гаворыць сто першы раз.

— Хлопец. Брат, прабач, дапамажы. Калi можаш, дай колькi манет. Калi можаш... Я прашу. Не крыўдуй. Дзякуй, брат.

"Давалi. Адчынялi сумачкi i давалi. Даставалi з кiшэнi i сыпалi на далонь. Выцягвалi партманет i адлiчвалi. Хто капейкi, хто рублi. Хто на вiно, хто на хлеб, хто на бiлет. Дапамагалi беднаму хiпi, выратоўвалi небараку студэнта, шкадавалi абрабаванага чалавека... Сотнi версiй, сотнi шляхоў. Людзi давалi нам грошы. Мы прасiлi — яны давалi.

Але было i па-другому, калi заехалi Шведу пасля першага слова свiнцовым кастэтам. Ён так падаў патылiцай на асфальт, што я спалохаўся: цi не забiлi Шведа? Толькi яго не забiлi. А пасля бойкi былi разборы i скрынка вiна.

А дзе цяпер той Швед? Няўжо ён застаўся такi, як i быў пад крамай "Тытунь" у сваiм бамбасховiшчы? Сто гадоў не бачылiся. Пэўна ж, Барыс, ты стаў iншы, ты ў падвалы i бункеры не ходзiш, ты вiна таннага не п'еш, анашу не курыш, калёсы не глытаеш... Ты — асоба! Ты да мiнiстра на прыём iшоў. Асоба! Мiнiстр! Прыём! Атрымаў? Цябе чакалi, а ты ў парку рогам зачапiўся. Цябе шпана мужыком называе, а ты бiцца палез. Дапамог бы хлопцам i пайшоў бы цiха. Як жа ж, пайшоў бы... Яны што, не ведаюць такiх, як ты — адпрасаваных, пастрыжаных? Такiя як да першага тэлефона дапаўзаюць, так i пачынаюць на дапамогу клiкаць. Толькi не ведалi хлопцы, што не будзеш ты нi званiць, нi выклiкаць. А пойдзеш ты, Барыс, па сiстэмнай мянушцы — Бэр, да Шведа ў бамбасховiшча, бо што гэта за свет, калi Бэр у Мiнску праз парк прайсцi не можа? Мiнiстр? У мiнiстра папросiм прабачэння".

* * *

Няпэўнае святло запалкi намацала ў цемры магутныя дзверы ў бамбасховiшча. Бэр ударыў у дзверы нагою — раз, другi, трэцi... Заскрыгатала засаўка. У светлым прагале цямнеў сiлуэт. Ён быў напагатове.

— Што трэба? — гыркнуў сiлуэт.

— Швед ёсць?

— Залазь, — сiлуэт саступiў дарогу.

Зялёныя сцены бамбасховiшча i слабыя лямпачкi ў драцяных каўпаках сустрэлi госця больш ветлiва.

— Хто? — Шведаў голас пад нiзкай столлю праз пакоi i калiдоры даляцеў да Бэра.

— Да цябе, — пачулася з-за Бэравай спiны.

Бэр зайшоў у пакой, застаўлены станкамi i варштатамi. Швед ляжаў на канапе, якая сваёй бардовай аксамiтнай абiўкаю i белымi гнутымi ножкамi ў стылi ракако зусiм не пасавала да шызага халата на гаспадары.

"Пастарэў, Швед. Няма джынсаў. Няма курткi. Няма доўгiх, па плечы, валасоў. Няма хiпi".

— Бэр? Заходзь! Не чакаў я. Сядай цi кладзiся, калi хочаш, — Швед сеў на канапе.

— Пастарэў ты, Швед, а з падвала не вылез, — Бэр сеў побач са Шведам.

— Добра, што зайшоў. Пастарэў, кажаш? А я газету бачыў, а ў ёй твой партрэт. Дык ты высока далез. Правiльна... Павярнi галаву.