— Так, трэба схадзiць. Я ў канцы лета вольны буду, мы i сходзiм.

Яны селi ў аўтобус. У аўтобусе маўчалi. Сышлi на прыпынку "Кальцо".

— Я ўсё ваш партрэт нiяк не зраблю, хоць палатно падрыхтаваў i эскiзы зрабiў, — выбачаўся малады чалавек.

— Хм... А можа, да мяне зойдзеш?

— Не выпадае сёння.

— А што за эскiзы?

Паэт i малады чалавек гаварылi на скрыжаваннi. Падобныя да сабак сумкi стаялi каля ног.

— На другiм плане барак, памятаеце ваш радок: "Разбiраюць барак пад маiм акном..."1 Шэрае неба над баракам, ён ружовы, цёмны, з сiнiмi акенцамi... I яшчэ шэрая восеньская трава. На першым плане — вы ў белай кашулi i пры гальштуку. Гальштук — чорны, вузкi, драматычны. Хочацца, каб ён быў пранiзлiва, шчымлiва драматычны... А яшчэ на плечы вы накiнулi фуфайку... Мне здалося, што ў гэтым спалучэннi — белая кашуля, чорны гальштук, незашпiленая фуфайка — ёсць метафара. Твар у вас будзе малады, твар дваццацiгадовага хлопца, якi збiраецца памiрыць горад i вёску. Я бачу гэты партрэт, ён ужо ёсць для мяне. Цяжка расказаць, здаецца, нешта недагаворваеш, i выява не складаецца ў адно цэлае. Лепш я намалюю i пакажу.

— Зрабi. Хм... Атрымаецца, думаю, мадэрнова. Добра, я пайду... Ты заходзь. Мы ж — суседзi. Як-небудзь пад вечар выберашся з дому, то заходзь.

* * *

— Трэцюю аперацыю зрабiлi. Шво разыходзiцца, не трымаецца. Кажуць, што занадта вялiкую дозу абпраменьвання далi, таму i не трымаецца шво.

— А я не магу ў ракавы барак хадзiць. Не магу, i ўсё.

— Кажуць, там вельмi многа самагубстваў.

* * *

На пахаванне паэта малады чалавек спазнiўся. Ён прыйшоў, калi гаварылiся жалобныя прамовы. Да труны было не падысцi, бо ў пакоi, дзе ляжаў нябожчык, i ў фае перад пакоем было поўна людзей. Малады чалавек не пачуў прамоў, яны ўсе сплаўлялiся ў манатоннае бу-бу-бу-бу-бу. Ён паглядзеў на спiны i патылiцы лiтаратараў i выйшаў на ганак.

Вынеслi труну.

Малады чалавек убачыў шэры профiль i здзiвiўся, што гэты востры профiль, профiль, што пагойдваецца над натоўпам, што ён не мае анiякага дачынення да паэта. Гэта — цела, а не паэт.

Труну паставiлi ў жоўты, з чорнай палосай, кароткi аўтобус, i той пацiху паехаў.

* * *

Пасля пахавання малады чалавек зайшоў у бiблiятэку. Пасля жахлiвай гарачынi, што была на вулiцы, у чытальнай зале сустракала адносная прахалода.

Бiблiятэкарка стаяла каля стала i пакавала гаспадарчую сумку. Пасля занавешаных чорным крэпам люстэркаў, пасля музыкi, якая будавала нябачную лесвiцу да выгбы смерцi, пасля расцiснутых на асфальце хрызантэм будзённы занятак немаладой жанчыны, што клала ў сумку хлеб, набыў для маладога чалавека значнасць, нават мiстычнасць.

— Вы новыя кнiжкi прыйшлi паглядзець? — спытала яна i прапанавала яму прайсцi да стэлажоў.

— Я проста зайшоў. Захацелася пабыць у цiшынi i схавацца ад сонца. На вулiцы жахлiвая гарачыня, такая гарачыня, што галава пачынае балець.

— Так, гарачыня. Страшэнная гарачыня, i Мiша памёр...

* * *

Калi малады чалавек вяртаўся дадому, невядома адкуль яму на рукаво ўпала тонкая, што вяровачка, бiтумная смала i зрабiла на кашулi заўсёдную жалобную стужку.

Усё было як заўсёды. Адна з шасцi люмiнесцэнтных лямп не гарэла. Пад рукамыйнiкам стаяла сметнiца, поўная папяровых трафарэтаў, побач — чатырохногi табурэт. Каля сцяны сохлi магазiнныя шыльды. Як заўсёды, у мяне было многа афармiцельскай работы.

Я пачуў, як грымнулi дзверы, i цёмны калiдор запоўнiлi ўпэўненыя крокi.

— Здароў, злыдух, — сказаў ён, той, з кiм я заўсёды на "ты".

— Здаравейшых бачылi, — адказаў я.

— Чаму ты не прыйшоў?

— Не змог.

— Не змог... Ты абяцаў... Я спадзяваўся...

— Як спадзяваннi?

— Ты — злыдух.

— Ведаю.

— Без мяне ты гэтага не ведаў. Тваё слова — нуль. За яго капейкi не дам, — сказаў ён.

— Другiя дадуць.

— Што мне другiя?!

— I я так падумаў i не пайшоў.

Ён падышоў да шыльды. Памацаў, цi высахла фарба. Фарба не высахла. На лiтары "а" ў слове "магазiн" засталiся адбiткi пальцаў. Ён вымыў рукi, закурыў танную цыгарэту i сказаў:

— Ты мяне кiнуў у самы адказны момант.

— Брахня. Самы адказны момант... Брахня! Ты ведаў, што сваё атрымаеш. Ведаў i атрымаў роўна, колькi належыць. Нi больш нi менш — роўна!

— Так, я сваё атрымаў, але ты павiнен быў прыйсцi, — сказаў ён, той, з кiм я нiколi не быў на "вы".

— Чаму павiнен?

— Ты абяцаў.

— Абяцанкi... Можна без гэтага.

— А раней?

— Што раней? Раней было тое самае, што зараз. Як заўсёды.

— Раней ты прасiў, i я прыходзiў, — сказаў ён.

— Раней i я прыходзiў, калi прасiў ты. Мо не так?

— Так.

— Дык што?

— Ты — злыдух.

— Усё. Хопiць, — сказаў я, узяў пэндзаль i зафарбаваў адбiткi ягоных пальцаў на лiтары "а" ў слове "магазiн".

Ён сеў насупраць мяне на табурэт i закурыў новую цыгарэту.

— Не хвалюйся. Я хутка пайду. Выкуру цыгарэту i пайду, — сказаў ён.

— Я не хвалююся.

— Хвалюешся. Бачу. Не хвалюйся, я дараваў.

— Мне дараванне не патрэбна.

— Яно патрэбна мне, — сказаў ён i ўстаў. Ён затушыў недапалак у струменi вады i шпурнуў у сметнiцу да папер.

— Колькi мы не бачылiся? — спытаў ён.

— Год, — сказаў я, бо гэта я помню дакладна — над рукамыйнiкам на сцяне застаўся надпiс: 29 верасня ў панядзелак у 20 гадзiн быць у майстэрнi з iнструментам.

— Год, гэта многа, — сказаў ён.

— Ты прыйшоў павiншаваць мяне з Новым годам?

— Не, я прыйшоў, каб прапанаваць работу, — сказаў ён i сеў насупраць мяне на чатырохногi табурэт.

— Учора я бачыў карлiка...

— Мяне гэта не цiкавiць, — сказаў ён.

— Паслухай. Учора вечарам я бачыў карлiка ў падземным пераходзе. У пераходзе было многа народу. Я курыў каля выхаду з метро. Ты ж ведаеш, я не люблю, калi ў метро многа народу — скончыўся канцэрт. Народ разышоўся. Я пачуў за спiнаю крокi падкаваных абцасаў. Мне падалося, што iдзе велiкан. Я азiрнуўся i ўбачыў карлiка. Карлiка на вялiкiх абцасах. Нашто карлiку такiя высокiя абцасы? Ты падумай, ну нашто яму гэтыя пяць сантыметраў, калi ён усё роўна застаецца карлiкам?

Адна з шасцi лямп не гарэла. Ён курыў i не слухаў пра карлiка. Яму было нецiкава. Ён устаў, потым узлез на табурэт, выкруцiў лямпу дзённага святла, тую, што не гарэла, i паставiў у сметнiцу.

— Так лепш, — сказаў ён.

— Трэба ўставiць лямпу, — сказаў я.

— Будзе больш святла i больш чысцiнi, — пагадзiўся ён.

— Трэба ўставiць лямпу, тую, што ты паставiў у сметнiцу.

— Чаму? — здзiвiўся ён.

— Яна цэлая.

— А чаму не гарэла?

— Не была ўкручана да канца, таму што адна лямпа павiнна быць запасной, як чацвёртая нага ў табурэце. Табурэт стаiць на трох нагах, чацвёртая ў запас...

— Не разумею, — сказаў ён.

— Гэта няважна.

Ён дастаў лямпу са сметнiцы i ўставiў яе. Святло мiргнула. Лямпа загарэлася. Тады ён трохi выкруцiў яе. Лямпа патухла. Ён сеў на табурэт.

— Паслухай... — сказаў я. — Сягоння ранiцай, калi ехаў на працу, я зноў сустрэў таго ж карлiка. Карлiк сядзеў у трамваi побач з неграм. Абцасаў не было, не было тых высокiх падкаваных абцасаў, былi звычайныя. Негр сядзеў, выставiўшы ногi на праход, а ногi карлiка вiселi над падлогаю. Тулава i галава ў карлiка былi большыя, чым у негра. Спачатку я не пазнаў яго. Мяне здзiвiла вялiкая галава. Я падышоў блiжэй i толькi калi ўбачыў кароткiя ногi — пазнаў яго. Калi не бачыць карлiкавых ног, можна было падумаць, што побач з неграм сядзiць вялiзны чалавек — велiкан.

— Нашто мне карлiк? — спытаў ён.

— Не ведаю.

— Я прыйшоў, каб прапанаваць добрую работу за добрыя грошы, — сказаў ён.

— У мяне хапае работы. У мяне па горла работы. Мяне не цiкавiць работа. Мяне цiкавiць — нашто карлiку спатрэбiлiся пяцiсантыметровыя абцасы?