– Нічога не бачу.

Бледная бязгучная маланка якраз у гэту хвiліну залiла няпэўным дрыготкiм святлом абшар Дняпра, пасiвелага ад ярасцi, iмклiвыя грабянцы валоў, далёкi чорны бераг. Вёслы Горава i Iвана ўдарылi па вадзе, ружовай ад святла блiскавiцы.

I адразу гэтая вада стала чарнiльнай, а на людзей цяжка навалiўся змрок. Потым, быццам жадаючы дапамагчы, неба раз-пораз пачало раздзiрацца ўспышкамi святла. Гораў бачыў твар жанчыны, якая з прагай, з чаканнем, зусiм без усведамлення небяспекi, толькi з радасным iмкненнем наперад, да волi, глядзела на другi бераг, якi амаль не наблiжаўся.

Шкарлупінку кідала ў правалы паміж хваль, вецер адкідваў цёмны шаль на жанчыне, як вялізныя імпэтныя крылы.

Кожныя пяць хвілін даводзілася выліваць ваду; усе прамоклі да пояса. Човен скакаў па хвалях, і пырскі пены ляцелі ў вочы людзей: за бортам раз’юшана пляваўся Дняпро.

Гораву здавалася, што гэта цягнецца вечнасць, што цямноццю і страшным ударам у борт душагубкі ніколі не будзе канца. Човен, пэўна, сільна адносіла.

I ўсё ж наступіў момант, калі хвалі ўтаймаваліся, шкарлупінка плаўна загайдалася ў зацішку, за высокай касой процілеглага берага.

– Ну, барын, – уздыхнуў Іван, – думаў, патопнем.

– Мы не маглі патануць, – упэўнена сказала яна, – як жа нам патануць, калі мы неслі жыццё.

Асклізваючыся на чырвонай гліне абрыву, яны ўзвялі жанчыну на роўнае месца.

– Ідзіце, – сказаў Іван, – туды… Мы не можам праводзіць вас.

Жанчына стаяла моўчкі, потым нечакана схілілася і прынікла губамі да рукі Івана.

– Што вы, што вы, – спуджана мармытаў той, выдзіраючы шорсткую, як капыт, руку з яе пальцаў.

– Дзякуй вам, дзякуй, – задыхаючыся, казала яна, – дзякуй за добрыя рукі, за сэрца.

– Ат, – Іван махнуў рукою і занадта паспешліва пачаў спускацца з абрыву.

– Ідзіце, – сказаў Гораў жанчыне, – хутка пачне днець.

I раптам адчуў у цемры, як жанчына прыцiснулася шчакой да яго грудзей, прыўзняла твар i дакранулася губамi да яго шчакi.

– Дарагі, родны мой друг.

– Ідзіце, ідзіце, – сказаў Гораў, адчуваючы, як вільгаць просіцца на вочы.

– Я іду. Я іду, – паспешліва сказала яна.

I цень жанчыны растаў у змроку…

…Гораў спусціўся ўніз і знайшоў пад адхонам Івана. Нашчыкаўшы са стажка сухога сена, той наклаў на яго ссохлых леташніх галін лазы, прыплаўленых у повень Дняпром, і паспеў раскласці ў лагчынцы невялічкае, але зыркае вогнішча.

– Сушыцеся, – сказаў ён, – потым самі будзеце веславаць. Я пераплыву… Не трэба, каб нас бачылі разам, ваша высакароддзе.

Яны моўчкі сушылі вопратку каля агню. А потым, калі размялі рукамі сухую, пакарабачаную тканіну, заўважылі, што над Дняпром не толькі завязаўся світанак, але ўжо й даволі добра абадняла.

У гэтым жаўтавата-шэрым брудным святле вялікая рака сціхла, быццам застыдаўшыся таго, што нарабіла ў мінулую ноч. Усё яшчэ было ветрана, але нізавы вецер даў месца верхавому, і той, як добры дзядзька, сагнаў хвалю, разгладзіў сваім подыхам пахмурную паверхню ракі. Яшчэ падалі кроплі дажджу, але відаць было, што дзень хутка заўсміхаецца ўсімі сваімі прамытымі і цёплымі фарбамі. Дый дождж крапаў такі рэдкі, што незразумела было: ці то падалі скупыя кроплі, ці небывала дружна хадзіла «жорам» верхаводка.

Іван скруціў вопратку ў вузел і, трымаючы яе ва ўзнятай руцэ, сказаў:

– Дык я паплыву, ваша высакароддзе… Прыйду потым на кардон паплавамі.

I сказаў, быццам даравання прасіў, быццам не афіцэр падбіў яго на процізаконны ўчынак:

– Вайна вайною, а баб шкада… Вельмi баб шкада.

…Калі Гораў, не зусім спрытна валодаючы вяслом, пераадолеў Дняпро і паплыў ля нізкага берага, дзень вось-вось павінен быў перамагчы світанне. Раскашавала мокрая лаза, цяжкія някошаныя травы на берагах дымелі, з улоння Дняпра плыла сытая пара, як ад вядра з сырадоем.

«Божа, – падумаў Гораў,– нават рэкі цякуць малаком. I на гэткай благадатнай зямлі паміраць? I такою светлаю раніцай чакаць смерці? Ну не, няхай хоць на дзве гадзіны скароціць такое чаканне – і тое выдатна. I я не шкадую».

За павароткаю ракі адкрыўся, зусім непадалёку, кардон. На паромным прычале стаяў, успёршыся на балясы, млявы Пора-Леановіч з сігаркаю ў зубах. Паплёўваў у ваду. Іранічным позіркам глядзеў на човен, які набліжаўся, выплываў з імглы.

Гораў прывязаў човен у лазе, выбраўся з яе на сухі бераг і пайшоў паўз прычал. Леановіч глядзеў на зграбную постаць маладога чалавека нейкімі дзіўнымі, саркастычна-пагардлівымі вачыма. I гэтыя вочы прымусілі Горава зрабіць выгляд, што нічога не было, што яны толькі што развіталіся.

– Баюся, што вы дарэмна пайшлі на парушэнне прысягі, капітан Гораў.

Юрый спыніўся. Вочы яго спакойна сустрэлі позірк вачэй Леановіча.

– Тут не прысяга. Вайсковы загад не можа датычыцца жанчыны, якая вязе літасць цара свайму мужу. І той не афіцэр, хто не дапаможа жанчыне ў такіх абставінах.

– Вы яшчэ хлопчык, капітан… I як лёгка яна вас абдурыла.

– У яе загад графа Мураўёва.

– Святая нявіннасць… Стары хрэн проста не можа раўнадушна бачыць жаночае хараство.

– У яе загад. I нельга гуляць жыццём памiлаванага. На вуснах Пора-Леановіча з’явілася ўсмешка.

– Вы лічыце, што наш граф так лёгка выпускае з пятлі людзей?

– Н-не разумею вас.

– Яму проста апрыкралі жаночыя просьбы. Яму да слёз хочацца, каб яго лічылі высакародным, каб хоць адна прыгожая жанчына лічыла вылюдкам не яго, а Фільку.

– Што?

– Ён замяняе страту пажыццёвай катаргай і пасылае жанчыну. А за дзве гадзіны да гэтага з губернатарскай поштай пасылае фельд’егера, каб на месцы паспяшаліся.

Гораў сцяў зубы.

– Калі гэта праўда, дык ён падлюга.

– Ён чалавек, – сказаў Леановiч, – чаго ад людзей чакаць?

– Што далей? – сурова спытаў Гораў.

– Жанчына, відаць, не шкадавала грошай; яна ехала, наступаючы яму на пяты. Як яна магла зрабіць такую дарогу за сорак восем гадзін – не ведаю. Гэта трэба быць жалезным чалавекам… I ўсё ж фельд’егер вырваўся з апошняй станцыі, узяўшы апошняга каня. Ён апярэдзіў яе не больш чым на дзве гадзіны…

Твар Горава быў белы як палатно.

– Не лічыце графа дурным, – раўнадушна сказаў Леановіч… Ён памаўчаў хвіліну. Гораў не мог болей вытрымаць.

– Дзе той фельд’егер?

– Вы самі яго перавезлі праз Дняпро надвячоркам… Гэты ўлан прывёз мне загад: што б там ні было затрымаць гэтую жанчыну да трох гадзін раніцы. Хопіць, каб прыняў апошнюю літасць ад папа, памаліўся апошнюю ноч і дастатковы час пагайдаўся на шворцы.

– А ў яе вечныя пакуты сумлення, што спазнілася на паў гадзіны?

– Магчыма, – сказаў Леановіч.

– Ну што ж, – сказаў Гораў,– я парушыў ваш план, – яна ўсё ж паспее. I гэта дрэнна, тое, што вы зрабілі, гэта вельмі несумленна.

– Не мне ж іх шкадаваць. Як кажуць, воўк воўку – чалавек. А вы парушылі абавязак і гонар афіцэра.

– Гонар у афіцэра не ў тым, каб быць катам, – ускіпеў Гораў.– А жанчына паспее, яна не можа не паспець.

Леановіч не слухаў яго.

– Для самазаспакаення думайце, што гэты інсургент быў крыклівы кар’ерыст, а яго жонка – распусніца.

– Гэта ганебна, то, што вы кажаце.

– Ідзіце па трупах, дарагі Гораў, ідзіце па трупах… А пакуль што…

Ён пазяхнуў.

– …пакуль што ідзіце лепей выспіцеся… Бадай што, і я пайду.

Голас і ўся яго манера былі поўныя такой усеўладнай і лянівай сілы, што Гораў адразу звяў. Неўсвядомлена, нейкімі глыбінямі душы ён разумеў, што гэты чалавек падобны на сціснутую спячую спружыну, якую лёгка выпусціць з палону, і тады яна б’е – да смерці. Няварта было рызыкаваць, раз апошняе дзеянне ўсё ж засталося за ім, Горавым. Юрый як мага спакойней паглядзеў у яго лянівыя вочы, поўныя жахлівай пагарды да ўсяго і пустаты, на рэзкі шнар паўз брыво.

– Бадай што, ваша праўда, – сказаў ён, – я добра папрацаваў сёння ў тыя дзве гадзіны, што вы спалі. Трэба адпачыць.

I ён пайшоў угору, да хаткі паромшчыка, вельмі праменькі і ладны. Пора-Леановіч глядзеў яму ў плечы цяжкім, як ртуць, позіркам.