— Ведаеш, Гінтас, як мы з ім вячэру здабывалі?

— Не.

— Гэта даўно было. Вярталіся позна, вячэраць не было чаго. Яніс тады яшчэ забываўся, што я па-латышску ведаю толькі «лудзу», "сірдс", «шняпс» ды яшчэ пачатак песні пра пеўніка: "Куды ты, маўляў, бяжыш, пеўнік?" А тут скандал. Перад святамі магазін павінен да дванаццаці гандляваць, шыльда адпаведная вісіць, а тут 11.15, а зачынены. Не пускаюць, Мы — выясняць гэта пытанце. Слова за слова — Яніс пачаў гарачыцца. Падыходзіць міліцыянер. Ну, думаю, дрэнна. А Яніс у гарачай вадзе купаны, пачынае лаяцца на латышскай мове. Ну, думаю, трэба падтрымаць кампанію. Развёў рукамі і тонам страшэннага абурэння пераказваю прозай пачатак песні: «Куртутэ-эцы». Яніс глядзіць квадратнымі вачыма. Потым разумее тактыку і, у той самай танальнасці: «Кур-ту-тэ-э-эсцы». А я яшчэ на дзве актавы вышэй, быццам у мяне на вачах дзіця пакрыўдзілі: "Га-ай-літ-ман". Міліцыянер бярэ пад казырок і кажа: "Прабачце, панове, я не ведаў, што вы англічане".

— Прапусцілі? — спытаў Баранаўскас.

— Прапусцілі.

— Брэшаш ты, як наняты.

— Чаму. Ты вось ідзі і спытай у чаргі па-літоўску: "Праўда, што ад віна галава баліць?" Адразу без чаргі пусцяць.

Кампанія нязлосна зарагатала.

— Уліп, — сказаў Баранаўскас са смехам.

Андрэй выйшаў.

— Добры хлопец, — сказаў Харунжы.

— А Янка, па-твойму, дрэнны? — спытаў Баранаўскас.

…"Добры хлопец" тым часам стаяў ужо ў пакоі Ліпскага.

— Што табе?

Варта было б даць яму, але Андрэй разумеў: гэта толькі падгалосак Стаўрова, Моська, якую можна перашыбіць саплёю.

— Ліпскі, прызнайся, што збрахаў.

— Ды я што, — чырвань плітамі папаўзла па лялечных шчаках Ліпскага. — Я… веру Стаўрову.

— Чаму? Авансы табе рабілі?

— Не зусім… але…

— Сумленне тваё дзе? Пэцкаць імя жанчыны. Брахаць.

Ён бачыў, што Ліпскі ачуньвае ад спуду і пачынае казырыцца. I тады Андрэй узяў яго за грудзі і, прыўзняўшы, пасадзіў на біла ложка.

— Ліпскі, - сказаў ён, — ты ведаеш, я гіджуся бойкі, мы не звяры дзікія. Але ўлічы, подласць б'юць. Сёння я стану біць твайго Стаўрова смяротным боем. За хлусню.

— Гэта яшчэ хто каго.

Заўвага была слушнай. Стаўроў быў відавочна больш узмацярэлы, чым Андрэй, важыў, нават на вока, кіло на дванаццаць больш. Сутыкніся яны проста так — ад Андрэя, магчыма, пер'е ляцела б. Але тут Андрэй ведаў, што б там ні было, ён наб'е Стаўрова, наб'е двух Стаўровых. Іначай — хоць і не жыві.

— Я стану біць яго смяротным боем… А ты, ты толькі скажы мне, ці любіш сваю маці?..

Ліпскі падумаў, што Андрэй успомніў маці не на дабро.

— Чаго ты мяне чапаеш?! Пры чым тут маці?!

— Я не аб тым. Скажы, каб пра тваю мацi, сястру, дачку сказалi нешта такое… Што б ты тады?..

Ліпскі апусціў вочы:

— Забіў бы, — глуха сказаў ён і дадаў пасля паўзы: — Я схлусіў. Я думаю, што схлусіў і Стаўроў… Пусці мяне.

Стаўшы на ногі, ён ціха падышоў да акна.

— Хочаш, я скажу хлопцам, што схлусіў? — гледзячы ў цемру, спытаў ён.

— Калі спатрэбіцца — скажаш.

…Пакой Стаўрова быў за павароткаю калідора. Андрэй пастукаў у дзверы. Магчыма, занадта гучна.

— Галавой, — сказаў раздражнёны голас.

Андрэй адчыніў дзверы. Стаўроў сядзеў на ложку ў трусах і ў майцы. Грудзі, зарослыя валасамі, былі шырокія, хаця і занадта атлусцелыя, але затое ногі, рэльефна ўкрытыя дробнымі і буйнымі мускуламі, былі застрашліва-дасканалыя.

"Калі пачне брыкацца, будзе дрэнна", — падумаў Андрэй.

Так, было ў гэтым чалавеку нешта ад звера, нягледзячы на акуляры, нягледзячы на непрыстойна прыгожае аблічча. I горш за ўсё было тое, што Андрэй аддаваў яму належнае: гэты мог мець поспех у жанчын. Гэта было дрэнна. Не таму, што Андрэй баяўся за Ірыну. Ён проста ведаў: калі хлусіць такі чалавек — яму могуць паверыць. Нават многія. Як многія вераць у яго вытанчанасць, бо вытанчаны да рафініраванага снабізму ягоны пакой.

Пакой, сапраўды, не адпавядаў паху дзікага звера, які ў ім стаяў. Забавак больш, чым у дзяўчыны. I рапіра над тахтой, зробленай з той самай сеткі, што ў другіх ляжыць на ложку.

Кола для "хула-хуп'а" (круціць кожная чарговая "дзяўчынка"), рэпрадукцыя "Гернікі", левая частка якой завешана, бо "там Пікаса парушыў унутраную дынамічнасць".

I на стале заўсёды назнарок раскрытая кніга. Месяц таму гэта былі «Метамарфозы» на лацінскай мове, вядома ж з малюнкамі. Андрэй тады паспрабаваў быў пагаварыць з гаспадаром кнігі на мове Авідзія і са здзіўленнем пераканаўся, што той цвёрда завучыў толькі два лацінскіх словы, ды і тыя — «прымус» і "аўтобус".

Андрэй не злаваўся б нi за кола, нi за Авiдзiя, каб гаспадар сумленна развiваў першым брушны прэс, а другiм — эстэтычную цягу да жанчын. Але ён на свае вушы чуў, як гэты чалавек аднойчы казаў аб "рускiм кiтаiзме", а на другi дзень распiнаўся ў любовi да радзiмы, ледзь не абараняючы баганоснасць яе людзей.

Увесь у выкрунтасах, а кнігі піша звычайныя: пра пабудову круглых цялятнікаў і іх перавагу над цялятнікамі трохкутнымі.

— Што трэба? — спытаў Стаўроў.

— Вазьмі назад сваю плётку, — сказаў Андрэй.

— А што, можа, будзеш біцца?

— Не пэцкай iмя жанчыны. Гэта занадта лёгка.

Стаўроў не слухаў.

— Чаго ж ты тады пры ўсіх мяне не біў?

— Маглі разбараніць, — проста сказаў Андрэй. — Дык бярэш назад свае словы?

— З'ясі ты, ведаеш чаго.

— Ты хлус, Стаўроў, - сказаў Андрэй. — Ты манюка, што ваюе з жанчынамі.

Стаўроў ужо стаяў перад Андрэем:

— Зараз ты возьмеш назад свае словы. Таму, што я казаў праўду пра гэтую…

Андрэй не даў яму скончыць. Гучны ляпас аддаўся ў пакоі.

— Я цябе знішчыць хачу, сволач, — у Андрэя дрыжалі ноздры. — Такія, як ты, усё гадзяць: каханне, зямлю, праўду. Усіх вас знішчаць трэба… Бяры назад словы, дрэнь гнілая…

Гаспадар, відаць, з цяжкасцю ўсведаміў тое, што яму далі поўху. Але ўсведаміў. Праз хвіліну Андрэй адляцеў і ўдарыўся спіною аб шкляную горку з керамікай. Зазвінела разбітае шкло.

У наступны момант Стаўроў мядзведзем насунуўся на Андрэя, і Грынкевіч літаральна знік пад ягонымі ўдарамі. Ён не лічыў, што шрамы і сінякі — украса ваякі, і таму імкнуўся толькі прыкрыць твар. Немагчыма было заўтра ісці да яе з абліччам, збітым, як горкі яблык.

Тройчы яшчэ адлятаў Андрэй, але злосць не ўтаймоўвалася, але нянавісць не пераходзіла — і не магла перайсці — у баязлівасць. Ён быў спакойны. Ён толькі чакаў. Ён ведаў, што ён слабейшы, і ведаў, што ён павінен правучыць гэтага звышчалавека з яго Авідзіем.

Стаўроў шалеў. Малаціў, як па гумавай грушы, адчуваючы сябе ў ярасці гаспадаром становішча. Гаспадар становішча не заўважаў, што разбіў суглобы сваіх пальцаў. Ён малаціў.

I тут у пакой нечакана ўварваўся Яніс. З рыкам ён кінуўся быў на дапамогу.

— Назад! — крыкнуў яму Андрэй. — Не лезь, іначай і табе перападзе.

Вочы яго былі такія гнеўныя, што Яніс адступіў; дрыжучы ад ярасці, стаў глядзець. Некаторы час у пакоі чулася толькі хрубасценне шкла, хрыплае дыханне Стаўрова ды гукі ўдараў: частыя — у гаспадара, рэдкія — у Андрэя.

Яніс не заўважаў, што Андрэй гэтымі рэдкімі ўдарамі паспеў ужо разбіць Стаўрову броў, што левае вока Стаўрова ледзь глядзіць праз шчыліну сіняка, што ў яго дрэнна рухаецца ад удару ў мускул пляча левая рука. Яніс не заўважаў, што твар Андрэя чысты.

— Ды ён заб'е цябе.

— Не руш, — дыханне Андрэя было глыбокім і спакойным. — Гэтага я сам.

Зноў удары і храбусценне. I раптам, якраз у тое імгненне, калі Стаўроў занёс кулак над галавою Грынкевіча, напаўсагнутая рука Андрэя слізнула ўгору. Яніс пачуў глухі ўдар. У наступны момант Стаўроў усім целам бразнуўся на падлогу.

Гэта не быў накаўт. Раз за разам, чатыры разы ўзнімаўся «звышчалавек», але ўдар кожны раз — ён не паспяваў нават стаць на калені — валіў яго на падлогу. Урэшце ён прымірыўся з ляжачым становішчам. Толькі вочы глядзелі востра, бы ў тхара.