Also erscheint Perun eine Gottheit aus der Reihe von sterbenden und auferstehenden Gótter. GemáB dem Zyklus seiner Feste wurde das Jahr bei Ostslawen in zwei Hálfte geteilt, áhnlich wie es bei Griechen war, wo das Jahr nach den Festen von Emfangen und Abschied Apollos in Apodemia und Epidemia geteilt wurde. Naturlich, entspechend dem anderen Klimat, fielen die Punkte der Einteilung auf die andere Zeittermine. Den Kultus Peruns, wie auch den Apollos, iibten gerade Frauen und Mádchen aus.

Wahrscheinlich, das Vorhandensein des sterbenden und auferstehenden Gottes und sein Primat im slawischen heidnischen Pantheon wirkten in Russland auf den «Wahl der Glauben» — versicherten dem Christentum, mit seinem Auferstanden des Jesus Christ, den Vorzug und erleichterten den Slawen vergleichbar schnellen Emfang der christlichen Religion. Die Hauptmysterie des Christentums war nach ihrem Wesen den Slawen nah und verstándlich.

Przyczynek do rekonstrukcji wschodniosiowiacskiego poganstwa

Streszczenie

Jesli pozostawimy na uboczu wszelkie rekonstrukcje, analogie, domysly oraz przypuszczenia i przeanalizujemy jedynie žródla, okáže si? wówczas, že zarówno czas jak i religia chrzescijaňska zrujnowaly pogaňskq. religi? Slowian. Zachowane do naszych czasów informacje dotycz^ce Pioruna sq. niezwykle sk^pe i fragmentaryczne. O bóstwach wschodnioslowiaňskich zachowalo si? w kronikách jedynie kilka obelžywych stów, dwie czy trzy opowiesci o odnalezieniu i obaleniu pos^gów Pioruna czy innych bogów w Kijowie i Nowogrodzie oraz przysi?gi skladane przed dowódcy Bizancjum na imiona tychže bogów. Sk^pe wiadomosci znaležč možná w kazaniach ojców kosciola, którzy zamieszczali w nich informacje o innowiercach. Podobné imiona bogów stowiaňskich wyst?puj^ w jazykách pokrewnych. Wszystkie wymienione wyžej wiadomosci zwi^zane s^ z kultem a nie z mitologi^. Do naszych czasów nie zachowafy si? mity o Piorunie. Ich niema.

Dopiero okres Odrodzenia przynióst zainteresowanie kultury oraz mitologiq. antycznq, i wraz z пщ przyszlo zainteresowanie wlasnq. przesztosci% którq. zestawiano z kultury antyczn^. Zgl?biaj^c mitologi? s^siaduj^cych narodów Polscy badacze z XV-XVI wieku J. Dtugosz i M. Stryjkowski, przeka- zywali (i przeinaczali) relacje rosyjskich kronikarzy oraz wszelkie wiadomosci zaslyszane na Wschodzie. Od XVII wieku powolywano si? równiež na relacje niemieckich, angielskich a innych podróžników powracaj^cych z terenów Rosji.

Pocz^tki zainteresowania czasami pogaňskimi w Rosji wi^zač naležy z epokq. Piotra Wielkiego (XVIII wiek), jednakže wówczas opierano si? na przeinaczonych zachodnich relacjach. W pocz^tkach XIX wieku uczeni nadal opierali si? jedynie na spekulacjach, powstawaly wówczas dtugie listy bogów stworzone na podstawie analizy zagadkowych nazw w przyslowich i špiewach ludowych (A. S. Kajsarow, G. Glinka i inni). Wedle ich koncepcji religia ta przesci^gala inne pogaňskie religie, nabližaj^c si? do chrzešcijanstwa (P. Stroew, M. Kastorski, N. Kostomarow, S. M. Solowjew). Jednakže ta tradycja nie byla podtrzymywana przez slowianofilów, w swych pracach zaprzeczali oni koncepcji rozwini?tego politeizmu u Siowian a w pierwotnej religii widzieli prawoslawny monoteizm. Wedle nich pogaňscy bogowie, którzy znaležli si? w kronikách rosyjskich przyw?drowali na Ruš wraz z Waregami (Normanami).

W poiowie XIX wieku rozpoczynaj^ si? komparatystyczne badania, których čelem bylo ustalenie pokrewieňstwa bóstw narodów indoeuro- pejskich — zestawiano wówczas panteon bóstw siowiaňskich z panteonem greckim, rzymskim i indyjskim. W efekcie tych badaň naukowcy doszli wówczas do wniosku, že panteony te wywodzq. si? od národu praindoeuro- pejskiego. Zwolennicy szkoly solarno-mitologicznej, poshiguj^c si? poetyckimi alegoriami, wi^zali istnienie antropomorfícznych bóstw z kultem otaczaj^cej przyrody (D. O. Szepping, A. N. Afanasjew). A. S. Famincyn opieraj^c si? na zasadach dyfiizjonizmu, rozwijal koncepcj? slowianofilsk^. N. I. Kareew bronil zas idei o pierwotnym monoteizmie. Natomiast w koncepcji ewolucjo- nistów, rozwini?tej w latach siedemdziesi^tych i osiemdziesi^tych XIX wieku, postacie bogów wywodz^si? z demonologii ludowej (w Rosji N. F. Sumcow).

Dyfiizjonizm i ewolucjonizm uwidocznili si? równiež w pracach Lubora Niederle i A. N. Weseiowskiego, którzy uwažali, že Slowianie nie rozwin?li mitologii wyžszej, pozostaj^c na poziomie demonologii. Inni badacze odrzucali koncepcje szkoly mitologicznej z innych powodów: przede wszystkim zwracali uwag? na brak faktów i tym samým nie wierzyli w prawdziwošč stawianych hipotez (W. Jagič, H. Machal, L. Lezer or Leže, A. Kiripicznikow).

W pracach badaczy z pocz^tków XX w. (E. W. Aniczkow, N. M. Galkowski, V. J. Mansikka) przeiamywany byl sceptycyzm w stosunku do zastaných žródei, dlatego tež swe prače oparli oni na analizie zachowanych kazaň prawoslawnych ojców košcioia, które dotyczyly przežytków pogaňskich. Opieraj^c si? na nich, badacze ci mimo woli przej?li negatywn^ ocen? religii pogaňskiej jako wiar? rozleglq. i prymitywn^. Aniczkow, bázujíc na pracy Róžnieckiego o Piorunie, wywodz^cej go od germaňskiego Tora, uwažal, že Ruš rotfa si? od drobných božków, natomiast znaczniejsi antropomorfíczni bogowie zapožyczeni byli od Waregów.

W XX w. badacze polscy (H. Lowmiaňski, W. Szafraňski, K. Moszynski) tež uwažali slowiaňskq. religie pogaňskq. za monoteistyczn^, co niew^tpliwie naležy wi^zač z silným wptywem katolicyzmu. Dia nich Piorun jest nie tyle glównym bogiem co bogiem jedynym, pozostali sq. jedynie jego hypostazami.

W Rosji Radzieckiej wojowniczy ateizm na dhigo zatrzymal badania nad religiq. slowiaňskq.. Krytycyzm marksistów zwrócil si? przede wszystkim przeciwko ich glównym wrogom — chrzescijanstwu i islamowi. Jednakže, niedhigo przed rozpocz?ciem drugiej wojny šwiatowej wzroslo zainteresowanie rodzinnymi religiami przedchrzešcijanskimi. Čelem tego nurtu bylo rozbudzenie patriotycznych postaw spolecznych w krajů. Powstaly wówczas cztery koncepcje religii slowianskiej, które w przeciwieňstwie do poprzednich byly opařte nie tyle na materialach historycznych ile na archeologicznych i etnografícznych.

Pierwsza koncepcja zostala rozwini?ta przez czolowych akademików nauki radzieckiej B. D. Grekowa i B. A. Rybakowa. Wedle niej, Slowianie, žyj^c od niepami?tnych czasów na tych samých terenach co obecnie, stworzyli gospodark? opartq. na rolnictwie, podstawy paňstwowošci oraz rozwin?li wspanialy system religijny, który zbližony byl do religii chrzešcijaňskiej.

Drug^ koncepcj? zaproponowal uczony banita prof. Wladimir Propp, twórca semiotyki radzieckiej i inicjator strukturalizmu w Rosji. Wedle niego wszelkie doroczne kalendarzowe šwi?ta rosyjskie zawierajq. szereg wspólnych dla siebie komponentów co jest uwarunkowane wzajemnym podobieňstwem prac rolniczych. Propp zauwažyl, že pierwotna przedchrzešcijaňska religia rosyjska byla religi^ archaicznq. poniewaž w šwi?tach tych nie ma rozwini?tego panteonu bóstw. Dlatego tež doszedl do wniosku, že pierwotna religia rosyjska ich w ogóle nie posiadata (podobnie s^dzili Aniczkow, Niederle i Weselowski). Zarówno Kupajlo (Kupala), Jarylo jak i inni s^Jedynie «niedorozwini?tymi bóstwami». Dlatego tež uwaga profesjonalnych etnografów, etnolingwistów oraz folklorystów zwrócona zostala na demonologi? ludow^.

Pogl^dy Proppa staly si? dodatkowym impulsem dla nurtu starego etnografa rosyjskiego Dmitrija Zelenina, którego badania nad demonologi^ opieraly si? na metodzie retrospektywnej. Jego zwolennikiem byl akad. Nikita I. Tolstoj, prawnuk Lwa Tolstoj a. Byl on twórcq. wpfywowej szkoly etnografii i etnolingwistyki. W ten sposób powstala trzecia koncepcja religii slowianskiej, opieraj^ca si? wyl^cznie na analizie materialów etnografícznych. Metoda ta ujawniala wszystko to co przechowalo si? w kulturze žywej, a to znaczy bez wielkich bogów (bo mianowicie te bogi byli najwi?cej przešladowane przez košciól chrzešcijaňski). Тут sposobem najznamienitsi etnografowie przyj?li tez? o braku wšród Slowian rozbudowanej mitologii a fmkcjonowaniu jedynie demonologii.