— А сам што, нібыта й не хочаш?

Раман адмоўна паківаў галавой.

— Боязна? — усміхнуўся Вяршкоў.

— Я, сам ведаеш, не дужа палахлівы. Да й няма каго баяцца.

— Значыць, табе прамая дарога ў начальнікі, — падначыў Іван Падзерын.

— Начальнікам я не хачу быць, — зусім сур’ёзна сказаў Раман.

— Так ужо і не хочаш? — прыжмуранымі вачамі паглядзеў на яго Парфён Вяршкоў.

— І не хачу!

— А можа?

— Што можа?

— Дак галаву ж яшчэ добрую трэба мець, каб начальнікам быць.

— Ну, ета мы паглядзелі б! — быццам узбурыўся Раман.

— А што глядзець? — ужо назнарок пацвельваўся Парфён Вяршкоў. — Раз лічыш, што галаву добрую маеш, то бяры на сябе ўласць, навошта аддаваць каму? Што еты Рахім табе — брат ці сват?

— Мне ўласці не трэба.

— Але які ж ты асцярожны? Здаецца, чалавек, як і ўсе мы, а таксама кумекаеш, бо цяпера ўласці шукаць, дак усё роўна, што пятлю на шыю. Таму ты і прывёў от Рахіма. Усё ж не свая шыя!

Ад Парфёнавай адкрытасці Раман ажно заплюскаў вачамі, шукаючы падтрымкі ў астатніх верамейкаўскіх мужыкоў. Сілка Хрупчык і Падзерын Іван пазіралі адзін на аднаго, і ў вачах іхніх месцілася глыбока прыхаваная ўсмешка, якую цяжка было заўважыць. З усіх толькі Зазыба не ўтойваў сваёй здаволенасці: Парфён гаварыў Раману Сёмачкіну тое, што мог выказаць і ён, Зазыба, але тады б усё выглядала па-іншаму і ўспрымалася б без такой катэгарычнасці. Парфён пачакаў трохі — акурат столькі, каб не ачомаўся Раман, пасля зноў пачаў:

— Ты от кажаш, бытта няма каго баяцца? Але ж ета ты сваёй галавой думаеш так, а я сваёй дак іначай мяркую. Да й баба мая ўчора на патэльні варажыла — выходзіла, што нашы вернуцца.

Раман Сёмачкін маўчаў.

Тады спытаў Іван Падзерын:

— Скажы, а заместа каго ты свайго Рахіма хочаш ставіць? Заместа Чубара ці заместа Зазыбы от?

— Чаму заместа Чубара? — нібыта здзівіўся Раман. — Калгаса ж пры немцах не будзе, значыць і доўжнасці такой не будзе.

— Ага, значыць, валасным? — падказаў Сілка.

— Яшчэ невядома, — сказаў Раман Сёмачкін. — Ета ўжо немцы самі скажуць. Але магу на заклад пабіцца — болей ні сельсавета, ні калгаса не будзе!

— Многа ты знаеш!

— А тута няма чаго знаць. Тута ўжо ўсё ясна.

— Значыць, у нас цяпера будзе камандаваць татарын Рахім? — спытаў Рамана Парфён Вяршкоў.

— А чым ён горшы за Чубара ці Зазыбу? — паглядзеў на Вяршкова Раман Сёмачкін.

— Дак я не кажу. Але ж як раптам Дзяніс возьме да не захоча аддаць Рахіму ўлады?

— Ну, пра ета, дапусцім, пытацца ў яго не будуць. Цяпера вордзен Зазыбаў не йграе.

Вяршкоў зірнуў на Зазыбу:

— Ты, Раман, як відаць, прадумаў ужо ўсё.

— Дзіва што, — засмяяўся Іван Падзерын. — Часу ж хапала, пакуль недзе на столі хаваўся!

— Але позна, — сказаў раптам Парфён Вяршкоў.

— І праўда, позна ўжо, — заварушыўся Сілка Хрупчык. — Трэба дахаты ісці, а то мы нешта сянні разгаварыліся.

— Я не пра ета, — стрымаў яго Парфён Вяршкоў, — я думаю, што Раман з Рахімам, мабыць, ужо спазніліся. Брава-Жыватоўскі апярэдзіў іх. Яшчэ на досвітку ці не ў Бабінавічы пайшоў. Можа, з немцамі дамаўляецца недзе.

— Дак і Брава-Жыватоўскі ў Верамейках? — здзівіўся Сілка Хрупчык.

— А ты думаў, адзін я? — здзекліва ўсміхнуўся Раман.

— Ну-у-у, — развёў рукамі Сілка.

— Яны з Раманам з адной курасадні зляцелі, — засмяяўся Іван Падзерын.

— Усе мы тута з аднае курасадні, — запярэчыў Раман Сёмачкін, — ета, мабыць, толькі Зазыба з другой. — Дужа хацелася неяк супрацьпаставіць вясковых мужыкоў былому старшыні калгаса.

— Але ж Брава-Жыватоўскі! — як у захапленні прамовіў Іван Падзерын.

— Было не сядзець Раману доўга, — сказаў тым часам Парфён Вяршкоў. — Цяпера не быць Рахіму начальнікам у нас. Усё Брава-Жыватоўскаму немцы аддадуць.

Тады падаў голас нехта з падлеткаў:

— А Жыватоўшчык не адзін у Бабінавічы пайшоў. Па Мікіту Драніцу заходзіў.

Мужыкі пераглянуліся.

— Праўда, як ета мы не падумалі? — сказаў Іван Падзерын. — Сядзімо ўжо колькі, а Мікіты няма. Етага ж яшчэ не бывала з ім. Мабыць, падаўся-такі ў Бабінавічы з Брава-Жыватоўскім. Ну-у-у, асэсара адхопіць! Новая ўласць не пашкадуе! Але ж не, ета ж, мусіць, за перакладчыка ў Брава-Жыватоўскага «як тэй таго» пайшоў!

Усе засмяяліся — Мікіта ведаў багата слоў па-нямецку: навучыўся ў свайго цесця, які прабыў колькі часу ў германскім палоне ў тую вайну, задаваўся ў вёсцы гэтым, асабліва перад школьным настаўнікам нямецкай мовы.

— Пацягнула Мікіту на валакіту, — сказаў Сілка Хрупчык. — Цяпер да яго носа і з кукішам не падступішся. Але дзіва, надоечы яшчэ ж таксама кудысь бегаў. Пасля бытта хаваў нешта на гародзе. Баба мая кажа, паглядзі, што ета яны з Аксютай па гародзе ходзяць.

— Дак яны і праўда нешта захавалі там, — загаманілі падлеткі.

Дарослыя сціхлі, быццам злоўленыя на чым, тады Парфён Вяршкоў спытаў строга, але з выглядам абыякавым:

— Хто ета бачыў?

— Хведзька Гаўрылішын, — адказаў Іван Гаманькоў, які паперад Зазыбы прынёс на стайню хамут ды так і застаўся з дарослымі. — Мы яго пасылалі падглядаць.

— Таксама шпіёны! — ссунуў бровы Парфён Вяршкоў.

— Дзе ваш Хведзька? — паглядзеў вакол сябе Сілка Хрупчык.

— Дак ён дома, — засмяяліся нечага дзеці.

Мужыкі загаманілі, і Падзерын кіўнуў Раману Сёмачкіну:

— Бачыш, як некаторыя робяць!

— А ён рот нараспашку да язык на плячо, — ужо зусім нязлосна сказаў Парфён Вяршкоў пра Рамана Сёмачкіна. — Ранні зайчык заўсёды цярэбіць зубкі, а позні вочкі прадзірае.

— Нічога, — паклаў Раману руку на плячо Сілка Хрупчык, — табе ета, можа, і добра, што ў Бабінавічы пайшлі Драніца з Брава-Жыватоўскім, таму як па цяперашнім часе ісці туды, дак усё роўна што ісці па попел — кажуць жа, пайшоў па попел, а чорт па дарозе і ўхопіў.

— Разумныя ўсе сталі! — нібыта з дакорам, але палагаднелым голасам, сказаў Раман: ён рады быў, што паступова ўвага скіроўвалася на другое.

— Але што ета сябра твой? — раптам быццам успомніў Сілка Хрупчык. — Мы во плявузгаем абы-што, а ён ці то языка не мае, ці на вус матае?

— Ці ж не бачыш — татарын, — падміргнуў Парфён Вяршкову. — У іх заўсёды адно: твая — мая, мая — твая, а што — дак і не зразумееш.

Тады Раман Сёмачкін сказаў:

— Затое Рахім усё аб вас разумее. — І гэта прагучала як пагроза наперад, хоць Раман рабіў выгляд, што, няйначай, жартуе.

Сілка Хрупчык пазяхнуў, паклаўшы абедзве рукі і хворую, і здаровую — далонямі на патыліцу.

— Дак ці будзем мы сянні рабіць што ў калгасе? — спытаў ён, паглядаючы на неба.

— Хмарыць жа во пачало, — прыжмурыў вочы Іван Падзерын.

Але Сілка Хрупчык быццам не пачуў, працягваў:

— Ці загадвалі сянні куды?

— Ета па Дзянісавай часці, ён павінен ведаць, — сказаў Іван Падзерын.

— Так і па тваёй жа, — Сілка Хрупчык перавёў позірк на Зазыбу. — А можа, Дзяніс, пакуль ганяў тых кароў, дак і не ведае, што Іван цяпера таксама ў начальніках у нас. Рахункаводам стаў.

— Гэта пры мне яшчэ было, — кіўнуў галавой Зазыба.

— Мая справа — пісаць, — быццам адхрышчваючыся ад чаго, сказаў Падзерын.

— Я таму пра работу, — сказаў Сілка Хрупчык, — што ўспомніў: засталіся ў лесе клёпкі мае. — Сілка трохі рабіў па бандарнай справе і дзён колькі назад паскяпаў асіну, а прывезці не паспеў. — Дак, можа б, каня ўзяць якога?

— Аднавочку, — жартам падказаў Іван Падзерын.

— Ета ўжо ты сам вязі на аднавокай! — не змоўчаў Сілка Хрупчык.

— Паглядзі сам, якога ўпадабаеш, таго і запрагай, — сказаў тады Зазыба. — Я цяперашніх коней не ведаю.

— А навошта табе, Сіланці, клёпкі? — пацікавіўся праз момант Іван Падзерын. — Бочак жа цяпера не будзе як збываць?

— Ета яшчэ паглядзець трэба, — сказаў Сілка Хрупчык.

— Раней дак на Ілью...

— А цяпера на звіжанне! У Мядзведзі паеду і прадам. Думаеце, цяпера дак і бочкі людзям непатрэбны будуць?

— Калі ета Ілья сёлета быў?

— Ён заўсёды прыходзіцца ў жніўні, на другі дзень, — падказаў Парфён Вяршкоў.