А потым ёй цяжка стала ездзіць верхам, і яна ўсе дні сядзела дома, з місіс Сміт, Міні і Кэт, шыла і вязала таму, хто варушыўся ўсярэдзіне. Насіць гэтага хлопчыка (Мэгі не сумнявалася, што ў яе народзіцца сын) было намнога лягчэй, чым Джасціну, — ні млосці, ні прыступаў слабасці і маркоты, і толькі хочацца, каб ён хутчэй нарадзіўся. Мабыць, часткова ў гэтым нецярпенні вінаватая Джасціна: маленькая істота з дзіўнымі светлымі вачыма не па днях, а па гадзінах ператвараецца з някемлівага дзіцяці ў разумніцу дзяўчынку, і сачыць за гэтым чарадзейным ператварэннем незвычайна цікава. Раней Мэгі была абыякавая да дачкі, а тут моцна захацелася аддаць ёй мацярынскую пяшчоту, абдымаць, цалаваць, разам з ёю смяяцца. I Мэгі была ашаломлена, калі пераканалася, што Джасціна кожны раз далікатна ўхіляецца ад яе ласкі.

Калі Джымс і Пэтсі, кончыўшы вучобу, вярнуліся ў Драгеду, місіс Сміт збіралася зноў узяць іх пад крылца, але, на немалое яе расчараванне, яны цэлымі днямі сталі прападаць на выганах. Місіс Сміт гатовая была аддаць сваё сэрца маленькай Джасціне, але і яе адхілілі гэтаксама рашуча, як і Мэгі. Відаць, Джасціна зусім не жадала, каб яе абдымалі, цалавалі і смяшылі.

I хадзіць і гаварыць яна пачала вельмі рана — у дзевяць месяцаў. А ледзь стаўшы на ногі і загаварыўшы (ды яшчэ як бойка!), гэтая незалежная асоба рабіла цяпер толькі тое, што ёй хацелася. He тое каб яна многа шумела ці грубіяніла, проста вельмі ўжо цвёрды і непадатлівы аказаўся ў яе нораў. Калі б Мэгі хоць трошкі разумела пра гены, яна, напэўна, задумалася б пра тое, што можа даць спалучэнне

Кліры, Армстронгаў і О’Ніла. Даволі выбуховая сумесь, іначай і не магло быць.

Усіх найболей засмучала, што Джасціна ўпарта не хацела ні смяяцца, ні хоць бы ўсміхацца. Усе ў Драгедзе з скуры лезлі, спрабуючы рознымі фокусамі і крыўляннем яе пазабаўляць, — але дарэмна. Па прыроджанай сур’ёзнасці гэтая няўсмешка перасягнула нават бабулю.

Першага кастрычніка, у той самы дзень, калі Джасціне споўніўся год і чатыры месяцы, у Драгедзе ў Мэгі нарадзіўся сын. Нарадзіўся нечакана, амаль за месяц да пары: дзве-тры вельмі моцныя схваткі, адразу адышлі воды — і, ледзь паспеўшы пазваніць доктару, Фія з місіс Сміт ужо прынялі немаўля. Мэгі і азірнуцца не паспела. Яна амаль не пачула болю — так хутка кончылася гэтае выпрабаванне; і хоць праз паспешнасць, з якою дзіця паявілася на свет, давялося ёй накласці швы, Мэгі адчувала сябе вельмі добра. У свой час Джасціне ў яе не было ні кроплі малака, цяпер яго, здаецца, хапіла б на дваіх. He спатрэбіліся ні пляшачкі, ні штучнае кармленне.

А які слаўны нарадзіўся малы! Доўгенькі, але зграбны, бездакорнай формы галава з чубком залацістых валасоў і ярка-сінія вочы, такой яркай сіні, што ясна — колер іх ніколі не зменіцца. I чаго яму мяняцца? Гэта ж Ральфавы вочы, і рукі ў яго якраз як у Ральфа, і нос, і рот, і нават ногі. Бессаромная Мэгі ў душы падзякавала богу за падабенства Люка і Ральфа — так добра, што яны аднолькавага складу, і абодва цёмнавалосыя, і нават абрысы твару падобныя. А вось кісці рук, малюнак броваў, кліночак валасоў на лбе, нават цяпер выразна акрэслены дзіцячым залацістым пухам, маленькія пальцы на руках і на нагах — гэта ўсё ад Ральфа, нічога агульнага з Люкам. Адна надзея, што ніхто гэтага не заўважыць.

— Ты ўжо надумалася, як яго назавеш? — папыталася Фія, здавалася, малы адразу яе зачараваў.

Мэгі глядзела, як яна стаіць з унукам на руках, і ў душы радавалася — нарэшце мама зноў зможа палюбіць, напэўна, не гэтак, як любіла Фрэнка, а ўсё-такі закамянелае сэрца яе памякчэе.

— Я хачу назваць яго Дэн.

— Дзіўнае імя! Што табе ўздумалася? Ці гэта ў О’Нілаў? Мне здавалася, ты з О’Ніламі скончыла?

— Люк тут ні пры чым. Гэта будзе толькі яго імя, болей нічыё. Цярпець не магу, калі і дзядоў і ўнукаў называюць аднолькава. Я Джасціну назвала Джасцінаю проста таму, што мне спадабалася імя, вось і Дэна назаву Дэнам, бо мне так падабаецца.

— Ну што ж, добрае імя, — згадзілася Фія.

Мэгі зморшчылася — цяжка, бо многа малака.

— Дай мне яго, мама. Спадзяюся, ён галодны! I спадзяюся, стары Непаседа не забудзецца прывезці адсос, а не дык табе самой давядзецца з’ездзіць у Джылі.

Ён быў галодны, ён ссаў так прагна, што ад маленькіх настойлівых губ ёй стала балюча. А Мэгі глядзела на яго прыплюснутыя павекі ў цёмных, залацістых па краях вейках, на пушыстыя бровы, на маленькія шчокі, якія дзелавіта рухаліся, — і адчувала, што любіць яго пранізлівай любоўю, да болю, які куды мацнейшы, чым боль ад губ, якія прагна ссуць.

Сын — гэтага даволі; гэтага павінна быць даволі, болей у мяне нічога не будзе. Але клянуся богам, Ральф дэ Брыкасар, клянуся богам, які табе даражэйшы за мяне, ніколі ты не дазнаешся, што я ўкрала ў цябе і ў твайго бога! Ніколі я не раскажу табе пра Дэна. Маленькі мой! Мэгі пасунулася на падушках, паклала дзіця на руцэ зручней, і стаў лепей відзён точаны тварык. Маленькі мой! Ты — мой, і ніколі нікому я цябе не аддам. Ва ўсякім разе, не твайму бацьку, бо ён свяшчэннік і не можа цябе прызнаць сынам. Цудоўна, праўда.

Параход увайшоў у генуэзскі порт у пачатку красавіка. Архіепіскап Ральф прыбыў у Італію ў самы разгар пышнай паўднёвай вясны і якраз паспеў да цягніка на Рым. Пажадаў бы ён папярэдзіць пра свой прыезд, яго б сустрэлі, прыслалі б па яго машыну з Ватыкана, але ён баяўся хвіліны, калі зноў стане вязнем святое царквы, і як мог адцягваў гэтую хвіліну. Вечны горад. Папраўдзе вечны, думаў Ральф дэ Брыкасар, гледзячы з акна таксі на купалы і званіцы, на ўсеяныя чародамі галубоў плошчы, на незвычайныя фантаны і рымскія калоны, чые асновы ішлі ў глыбіню вякоў. He, яму ўсё гэта лішняе. Яму важна ў Рыме адно — Ватыкан, яго раскошныя залы, адчыненыя ўсім, і зусім не раскошныя кабінеты, недаступныя пабочным.

Манах-дамініканец у чорна-белай рызе правёў яго па высокіх мармуровых калідорах, сярод бронзавых і каменных скульптур, якія ўпрыгожылі б любы музей свету, міма цудоўных карцін у стылі Джота і Рафаэля, Батычэлі і Фра Анжэліка. Ён быў цяпер у кардынальскіх парадных залах — і, безумоўна, багатая сям’я Канціні-Верчэзе пастаралася яшчэ дадаць бляску акружэнню свайго так высока ўзнесенага атожылка.

Сцены аздоблены слановаю косцю і золатам, усюды маляўнічыя габелены, шматколерныя палотны, вытанчаная мэбля французскай работы, французскія дываны на падлозе, там і тут гараць пунсовыя мазкі, і сярод усяе гэтае пекнаты сядзіць Віторыё Скарбанца, кардынал ды Канціні-Верчэзе. Прыветліва выцягнута насустрач Ральфу маленькая мяккая рука з бліскучым рубінавым пярсцёнкам; радуючыся, што можна апусціць вочы, архіепіскап Ральф перасек пакой, укленчыў і пацалаваў пярсцёнак. I прытуліўся шчакою да кардыналавай рукі — не, ён не зможа схлусіць, хоць і быў такі намер, гатовы быў хлусіць — да тае самае хвіліны, пакуль губы не дакрануліся да гэтага сімвала духоўнай улады і людской магутнасці.

Кардынал Віторыё паклаў другую руку яму на плячо, кіўком адпусціў манаха, а калі той ціха зачыніў за сабою дзверы, зняў руку з Ральфавага пляча, твару якога яшчэ ўсё не было відаць, і пагладзіў густыя цёмныя валасы, ласкава адхінуў іх з лоба. Валасы ўжо не такія чорныя, як некалі, сівізна хутка мяняе іх колер. Сагнутая спіна напружылася, плечы выпрасталіся, архіепіскап Ральф падняў галаву і паглядзеў проста ў вочы свайму духоўнаму настаўніку.

Вось дзе перамена — на твары! Губы журботна сціснутыя — першая прыкмета перажытае пакуты! і вочы дзіўнае красы (гэтыя незвычайныя вочы, і колер іх і разрэз кардынал помніў так добра, быццам іх уладальнік ні на гадзіну з ім не расставаўся) змяніліся непазнавальна. Кардыналу Віторыё заўсёды здавалася, што такія, як у Ральфа, вочы былі ў Хрыста: сінія, спакойныя, адлучаныя ад усяго, што паўставала перад вачыма, і таму пагляд яго мог усё ахапіць і ўсё зразумець. Але, мабыць, уяўленне гэта было памылковае. У таго, хто спагадваў чалавецтву і пакутаваў сам, хіба не адаб’ецца гэта ў вачах?

— Устаньце, Ральф.

— Ваша высокапраасвяшчэнства, я хацеў бы паспавядацца.