Аднойчы ў пачатку снежня Эн выйшла на веранду, села побач з Мэгі, уважліва на яе паглядзела. Такая ж яна худая, патухлая! Нават прыгожыя залатыя валасы — і тыя страцілі колішні бляск.

— He ведаю, Мэгі, можа, я няправільна зрабіла, але зрабіла, і вы не кажыце «не», спачатку выслухайце мяне.

Мэгі адвяла вочы ад вясёлкі, усміхнулася.

— Так урачыста гэта гучыць, Эн! Што ж я павінна выслухаць?

— Мы з Людвігам вельмі за вас непакоімся. Вы кепска папраўляліся пасля родаў, а цяпер, калі пачаліся дажджы, выгляд у вас яшчэ горшы. Кепска ясце, худзееце. Я заўсёды думала, што тутэйшы клімат вам не падыходзіць, але, пакуль не прыбавілася клопату, вы сяк-так спраўляліся. А цяпер, мы абое лічым, са здароўем у вас блага, і калі так і пакінуць, вы захварэеце сур’ёзна.

Эн перавяла дух.

— Ну і вось, два тыдні назад я напісала адной прыяцельцы ў бюро абслугі турыстаў, і мы наладзілі вам канікулы. I не гаварыце пра выдаткі, ні Люкава кішэня, ні наша ад гэтага не будуць мець страты. Архіепіскап прыслаў вам вельмі вялікі чэк, і ваш брат таксама прыслаў грошай вам і маленькай, гэта ад усіх вашых у Драгедзе, і, мне здаецца, брат хоча, каб вы прыехалі дадому пагасцяваць. Мы з Людвігам усё гэта абмеркавалі і вырашылі, што самае разумнае — патраціць частку гэтых грошай на добрыя вам канікулы. Па-мойму, паехаць вам дадому ў Драгеду — не найлепшы адпачынак. Мы з Людвігам перакананыя, вам цяпер сама лепей пабыць адной і сабрацца з думкамі. Каб ніхто не замінаў — ні Джасціна, ні мы, ні Люк, ні Драгеда. Вы калі-небудзь заставаліся адна, на свабодзе, Мэгі? Даўно пара.

Дык вось, мы нанялі вам на два месяцы дамок на востраве Матлак, з пачатку студзеня да пачатку сакавіка. Мы з Людвігам паняньчым Джасціну. Вы ж ведаеце, нічога благога з ёю не здарыцца, а калі ўжо паявіцца самая маленькая прычына для трывогі, клянуся вам, мы адразу вам паведамім, з Матлакам ёсць тэлефонная сувязь, і вы вернецеся назад.

Двайная вясёлка знікла, сонца таксама схавалася, зноў збіраўся дождж.

— Эн, каб не вы і не Людвіг, за гэтыя тры гады я звар’яцела б. Вы і самі гэта ведаеце. Іншы раз прачнуся ўночы і думаю — што б са мною стала, калі б Люк уладкаваў мяне не да такіх добрых людзей. Вы заўсёды пра мяне клапаціліся намнога болей, чым Люк.

— Глупства! Калі б Люк уладкаваў вас да нядобрых людзей, вы б вярнуліся назад у сваю Драгеду — і хто ведае, можа, гэта было б і лепей.

— He. З Люкам у мяне выйшла няскладна, але так намнога лепей — што я засталася і ва ўсім разабралася.

Па плантацыі паволі набліжаўся дождж — і ўжо пацямнелы без сонца трыснёг схаваўся з вачэй, быццам адрэзаны вялізазным шэрым нажом.

— Вы праўду кажаце, мне нездаровіцца, — сказала Мэгі. — Я нездаровая з таго самага часу, як зачала Джасціна. Я ўвесь час старалася сабрацца з сілаю, але, мусіць, даходзіш да нейкае мяжы — і цябе ўжо на гэта не хапае. Ох, Эн, я так стамілася і ўжо ні на што не спадзяюся! Я і маці кепская, а гэта ж мой абавязак перад Джасцінаю. Яна не па сваёй волі нарадзілася на свет, гэта я вінаватая. А галоўнае, я ні на што не спадзяюся, таму што Люк ніяк не дае мне зрабіць яго шчаслівым. У нас быў бы дом, утульнасць, але ён не хоча жыць са мною пад адною страхою, не хоча, каб у нас былі дзеці. Я яго не люблю, ніколі я яго не любіла, як трэба любіць, калі выходзіш замуж, можа быць, ён з першае хвіліны гэта адчуў. Можа, калі б я яго любіла, ён бы паводзіўся іначай. Як жа мне яго вінаваціць. Напэўна, я адна ва ўсім вінаватая.

— А любіце вы архіепіскапа?

— Люблю, яшчэ дзяўчынкаю палюбіла. Я нядобра з ім абышлася, калі ён гэтым разам прыехаў. Бедны Ральф! Я не мела права так з ім гаварыць, ён жа на гэта мяне не падбіваў. Спадзяюся, ён усё-такі зразумеў, што мне гэты раз было вельмі блага, я змучылася, я была такая няшчасная. Толькі пра адно і думала, што павінна была нарадзіць дзіця ад яго, а гэта немагчыма і ніколі гэтага не будзе. Так несправядліва! У пратэстантаў свяшчэннікі жэняцца, а католікам чаму нельга? I не ўгаворвайце мяне, што каталіцкія свяшчэннікі болей клапоцяцца пра сваіх парафіян, усё роўна не паверу. Бачыла я і бессардэчных патэраў і найдабрэйшых пастыраў. А вось праз гэты зарок бясшлюбнасці мне давялося паехаць ад Ральфа, звязаць сваё жыццё з другім, ад другога нарадзіць дзіця. I ведаеце, што я вам скажу, Эн? Гэта такі самы цяжкі грэх, як калі б Ральф парушыў свой зарок цноты, a то і горшы. Па законах каталіцкае царквы выходзіць, быццам мне грэшна любіць Ральфа, а яму грэшна любіць мяне — дараваць ёй гэтага не магу!

— Паедзьце, Мэгі. Адпачывайце, ешце, спіце і перастаньце мучыць сябе. Можа, калі вернецеся, вы зможаце ўгаварыць Люка ўзяць і купіць гэту самую ферму. Я ведаю, вы яго не любіце, але, можа, калі ён дасць вам хоць маленечкую магчымасць, вы яшчэ станеце з ім шчаслівыя.

Шэрыя вочы Мэгі здаваліся таго самага колеру, што і суцэльная сцяна дажджу вакол дома; абедзвюм даводзілася амаль крычаць, так грукатаў ён па бляшаным даху.

— Дык жа ў гэта ўсё і ўпіраецца, Эн! Калі мы з Люкам ездзілі ў Этэртан, я нарэшце зразумела: пакуль у яго ёсць сіла, ён не пакіне трысняговых плантацый. Яму падабаецца такое жыццё, надта падабаецца. Падабаецца, калі навокал мужчыны, такія самыя дужыя, незалежныя, падабаецца вечна вандраваць. Цяпер я разумею, ён заўсёды быў валацуга. А жанчына яму не патрэбная нават для задавальнення, трыснёг забірае ў яго ўсю сілу. А яшчэ, як бы вам растлумачыць... Люк такі, яму ўсё роўна, ён можа есці, седзячы не за сталом, а на фанернай скрынцы, і спаць проста на падлозе. Разумееце? Яго не завабіш утульнасцю, нейкімі мілымі, прыгожымі рэчамі, усё гэта яму не патрэбна. Іншы раз мне здаецца, ён проста пагарджае ўсім мілым, прыгожым. У гэтых рэчах — слабасць, ад іх ён і сам стане слабы. Яго ані не цягне перамяніць лад жыцця, і ў мяне няма чым яго спакусіць.

Мэгі з прыкрасцю паглядзела на столь у верандзе, быццам стамілася перакрыкваць шум дажджу.

— He ведаю, Эн, ці хопіць у мяне сілы на такое вось адзінокае бяздомнае жыццё — яшчэ на дзесяць, пятнаццаць гадоў ці колькі там пройдзе, пакуль Люк нарэшце не выдыхнецца. У вас мне вельмі добра, не думайце, што я няўдзячная. Але мне патрэбна хата, свой куток! Я хачу, каб у Джасціны былі браты і сёстры, хачу выціраць пыл са свае мэблі, шыць фіранкі на свае вокны, гатаваць на сваёй пліце, свайму мужу. Ox, Эн! Я самая звычайная жанчына, вы ж ведаеце, я не прагная да славы, і не такая ўжо разумная, і не вельмі адукаваная. I мне не так многа трэба — мужа, дзяцей і сваю хату. I каб мяне трошкі любілі — хоць хто-небудзь!

Эн дастала насатку, выцерла вочы і паспрабавала засмяяцца.

— Ну і размазні ж мы з вамі! Але я разумею, Мэгі, добра разумею. Мы з Людвігам жанатыя дзесяць гадоў, і гэта самыя шчаслівыя гады ў маім жыцці. У пяць гадоў мяне скруціў дзіцячы параліч — і вось засталася калекаю. Думала, што ніхто на мяне ніколі і не паглядзіць. Ніхто і не глядзеў, бог сведка. Калі мы сустрэліся з Людвігам, мне споўнілася трыццаць, я была настаўніцаю, гэтым зарабляла на жыццё. Ён на дзесяць гадоў маладзейшы за мяне, і калі ён сказаў, што любіць, што хоча са мною ажаніцца, я проста не прыняла гэта ўсур’ёз. Скалечыць жыццё зусім маладому чалавеку, Мэгі, — што можа быць страшнейшае! Пяць гадоў я пацвельвалася з яго — і насміхалася, і злавалася, а ён усё роўна прыходзіў зноў. I я выйшла за яго і шчаслівая. Людвіг кажа, што і ён шчаслівы, не ведаю, не зусім веру. Яму давялося ад многага адмовіцца, і ад дзяцей у тым ліку, і на выгляд ён цяпер старэйшы за мяне, бядак.

— Гэта ўсё тутэйшае жыццё, Эн, і тутэйшы клімат.

Дождж перастаў гэтаксама раптоўна, як і пачаўся; вызірнула сонца, у небе, яшчэ зацягнутым дымкаю, зазіхацела яркая вясёлка, з хмараў, якія імкліва несліся і рассейваліся, ліловым веліканам выплыла гара Бартл-Фрыр.

— Я паеду, — зноў загаварыла Мэгі. — Вялікі вам дзякуй, што вы гэта прыдумалі, напэўна, мне гэта патрэбна. Толькі ж вам будзе многа клопату з Джасцінаю...

— Які там клопат! Людвіг усё абдумаў. Мне да вас памагала на гаспадарцы такая Анна-Марыя, у яе ёсць меншая сястра Аннунцыята, яна хоча паехаць у Таўнсвіл, у нянькі наняцца. Яна праз некалькі дзён канчае школу, а ёй толькі ў сакавіку споўніцца шаснаццаць. To, пакуль вы ў ад’ездзе, яна будзе да нас хадзіць. I яна добра ўмее дзяцей няньчыць. У сям’і Тэзар’ера куча дзяцей.