— I са мной так будзе, Мэгі, і, я ўпэўнены, што тое самае і з Фрэнкам.

— He, Фрэнк пра нас забыўся... I вы забудзеце нас.

— Я ніколі цябе не забуду, Мэгі, пакуль жыву. А жыць буду я доўга, доўга — і гэта будзе мне карай. — Ён устаў, памог Мэгі падняцца з бервяна, лёгка і ласкава абняў яе. — Ну, Мэгі, на гэтым развітаемся. Больш мы з табой не на людзях ужо не ўбачымся.

— Калі б вы не былі свяшчэннікам, святы ойча, вы б ажаніліся са мной?

Пачцівы зварот гэты раз балюча разануў яго.

— He заві мяне заўсёды «святым айцом»! Мяне Ральфам зваць.

Але адказам на пытанне гэта не было.

Ён абнімаў яе, але цалаваць не збіраўся. Узняты да яго твар быў амаль нябачны — месяц ужо зайшоў, стала зусім цёмна. Ён адчуваў дотык яе маленькіх вострых грудзей — дзіўнае, нейкае хвалюючае адчуванне. А яшчэ больш дзіўным і хвалюючым было, калі яна так проста, быццам не раз была ў абдымках мужчыны, раптам ускінула рукі, абхапіла яго шыю і моцна сашчапіла пальцы.

Ён ніколі яшчэ не цалаваў жанчыны як палюбоўнік, не хацеў гэтага рабіць і цяпер, а Мэгі, дык яна ж напэўна не хоча, думаў ён. Для яе гэта як развітанне з бацькам, калі той едзе куды-небудзь з дому, — наспех абніме, цмокне ў шчочку. Яна ўражлівая і гордая; відаць, ён вельмі пакрыўдзіў яе, калі абыякава капаўся ў яе запаветных марах. Безумоўна, яна, як і ён, жадае хутчэй скончыць з гэтым развітаннем, Ці палягчэе ў яе на душы, калі яна зразумее, што яму баліць намнога горш, чым ёй? Ён нахіліў галаву, каб дакрануцца да яе шчакі, але Мэгі раптам паднялася на пальчыкі, пацягнулася насустрач яму і, хутчэй выпадкова, чым знарок, знайшла губамі яго губы. Ён адхіснуўся, як уджалены, але адразу ж зноў прынік да дзяўчыны ў страху страціць яе, памкнуўся нешта сказаць ёй у стyленыя пяшчотныя губы, і, мерачыся адказаць, яна растуліла іх. I ў той жа момант нібы ніводнай костачкі не засталося ў яе целе, яно расплылося, ператварылася ў гарачую расталую цемру; адной рукой ён моцна абняў яе стан, другой абхапіў плечы, далонь лягла на галаву над шыяй, зарылася ў валасы, яе твар ён прыціснуў да свайго, быццам баючыся, што яна выслізне — вось зараз жа — з яго абдымкаў, перш чым ён зразумее і разбярэцца, што ж гэта за неверагодная з’ява такая — Мэгі. Гэта Мэгі і не Мэгі, нейкая нетутэйшая, амаль незнаёмая, бо яго Мэгі не была жанчынай, не ўспрымалася як жанчына і для яго ніколі і быць не магла жанчынай. Таксама як і ён не мог быць мужчынам для яе.

Гэтая думка вярнула яму развагу; ён разняў рукі, што абвівалі яго шыю, адхінуў Мэгі ад сябе, намагаючыся ў цемнаце разгледзець яе твар. Але яна панурылася і не паднімала на яго вачэй.

— Нам пара, Мэгі, — сказаў ён.

Hi слова не кажучы, яна вярнулася да сваёй кабылы і, ужо седзячы ў сядле, чакала яго; звычайна чакаў яе ён.

Айцец Ральф не памыліўся. У гэтую пару года Драгеда патанала ў ружах, і цяпер увесь дом быў поўны іх. Да васьмі гадзін раніцы ў садзе не засталося амаль ніводнай ружы. Першыя ўдзельнікі пахавання пачалі прыбываць неўзабаве пасля таго, як з апошняга куста была сарвана апошняя ружа; у малой сталовай ім падавалі лёгкае сняданне — каву і свежыя булачкі з маслам. Пасля таго як прах Мэры Карсан урачыста ўстановяць у склепе, у вялікай гасцявой сталовай будзе больш салідная трапеза, каб людзі падмацаваліся перад далёкай дарогай назад. Навіна ўжо абляцела ўсю акругу: сістэма сувязі ў Джылі дзейсная — агульныя тэлефонныя лініі. З вуснаў сходзілі адпаведныя выпадку словы, а вочы і розумы прыкідвалі, падлічвалі, хітравата ўсміхаліся.

— Кажуць, вы хутка нас пакінеце, святы ойча, — з’едліва сказала міс Кармайкл.

Ніколі яшчэ ён не здаваўся такім адлучаным ад жыцця, такім далёкім ад чалавечых пачуццяў, як гэтай раніцай — у стыхары без карункаў паверх матава-чорнай рызы, з сярэбраным крыжам на грудзях. Быццам тут толькі яго цела, а дух лунае недзе далёка-далёка. Але ён паглядзеў рассеяна з вышыні свайго росту на міс Кармайкл, потым, нібы сабраўся з думкамі, усміхнуўся ёй шчыра і радасна.

— Шляхі гасподнія нязведаныя, міс Кармайкл, — адказаў ён і адышоў, каб з некім пагаварыць.

Ніхто б не здагадаўся, што ў яго ў думках і на душы: у думках — немінучая сутычка з Пэдзі з-за завяшчання, на душы — страх перад лютасцю Пэдзі і патрэба адчуць гэту лютасць і пагарду.

Пачынаючы памінальную месу, ён павярнуўся да паствы; зала была набітая людзьмі і так моцна прапахла ружамі, што нават праз вялікія расчыненыя вокны не мог выветрыцца іх цяжкі, удушлівы водар.

— He буду казаць доўгае пахвальнае слова, — сказаў ён з амаль оксфардскім вымаўленнем, скрозь якое ледзь прыкметна прабіваўся ірландскі акцэнт. — Вы ўсе ведаеце Мэры Карсан. Надзейную апору нашай абшчыны, апору каталіцкай царквы, якую ўзлюбіла мацней за каго-небудзь з жывых.

Некаторыя прыхаджане потым бажыліся, што пры гэтых словах вочы святога айца бліснулі насмешкай, іншыя з не меншай рашучасцю стаялі на тым, што вочы яго туманіў шчыры і глыбокі смутак.

— Апорай каталіцкай царквы, якую ўзлюбіла мацней за каго-небудзь з жывых, — паўтарыў ён яшчэ больш выразна; ён быў не з тых, хто спыняецца на паўдарозе. — У апошнюю сваю гадзіну яна была адна, і ўсё ж не адна. Бо ў наш смяротны час з намі і ўнутры нас прабывае гасподзь бог наш Ісус Хрыстос і на сябе прымае цяжар нашых пакут. Hi найвялікшы з людзей, ні найменшы не памірае ў адзіноце, і смерць прыносіць асалоду. Мы сабраліся тут, каб узнесці малітву за бессмяротную душу нябожчыцы, няхай адплаціцца ёй, каго мы любілі пры жыцці яе, па заслугах у жыцці вечным. Памолімся.

Самаробная дамавіна, зусім схаваная ад вачэй пад цэлай гарой ружаў, стаяла на нізкім вазку, сабраным юнымі Кліры з частак, знятых з розных гаспадарчых прылад, што былі на сядзібе. Хоць вокны былі шырока расчыненыя і моцна пахла ружамі, у зале чуўся смуродны пах, што ішоў з труны. Яшчэ задоўга перад месай акруговы ўрач сказаў па тэлефоне Марціну Кінгу:

— Калі я прыехаў у Драгеду, цела ўжо так расклалася, што ў мяне ўсё нутро вывернула. Ніколі ў жыцці я нікому не спагадаў так, як Пэдзі Кліры, — мала таго што ў яго забралі Драгеду, яму яшчэ давядзецца вывальваць гэтае брыдкае месіва ў труну.

— У такім разе я не падраджаюся ў насільшчыкі, — адказаў Марцін ледзь чутна, каб не разабралі астатнія абаненты на лініі, і доктару давялося тройчы яго перапытваць, перш чым ён зразумеў, што казаў Марцін.

Таму і паявіўся на свет вазок: ніхто не выказаў ахвоты падстаўляць плячо пад астанкі Мэры Карсан на шляху праз луг да магільнага склепа. I ніхто не адчуў вялікага засмучэння, калі дзверы склепа за ёю зачыніліся, — нарэшце можна было зноў дыхаць на поўныя грудзі.

Пакуль усе, хто прыехаў аддаць апошнюю пашану нябожчыцы, сабраўшыся ў вялікай сталовай, снедалі ці толькі рабілі выгляд, што снедаюць, Гары Гоф павёў Пэдзі з сям’ёю, айца Ральфа, місіс Сміт і абедзвюх пакаёвак у гасціную. Ніхто з прыезджых не спяшаўся ехаць дадому, і таму ўсе рабілі выгляд, што хочуць падмацавацца перад далёкай дарогай; ім карцела паглядзець, з якім тварам Пэдзі выйдзе з гасцінай пасля абвяшчэння завяшчання. Трэба аддаць належнае яму і яго сям’і — на пахаванні яны нічым не паказвалі, што падняліся цяпер на больш высокую прыступку ў грамадстве. Як заўсёды чулы і добрасардэчны, Пэдзі горка плакаў над сястрой, і Фія засталася з выгляду такой, як заўсёды, — абыякавай да ўсяго, што адбываецца з ёю ў жыцці.

— Пэдзі, я хачу, каб вы апратэставалі завяшчанне, — сказаў Гары Гоф пасля таго, як халодным, поўным абурэння тонам зачытаў гэты неверагодны дакумент.

— Подлая старая грахаводніца! — не стрымалася місіс Сміт; як свяшчэннік айцец Ральф ёй падабаўся, але да сям’і Кліры яна адчувала непараўнальна большую прыхільнасць. Гэта ж дзякуючы ім у яе жыццё ўвайшлі дзеці.

Але Пэдзі адмоўна патрос галавой:

— He, Гары! He магу. Уся маёмасць належала ёй, так ці не? Значыць, яна мела поўнае права распараджацца ёю, як пажадае. Захацела аддаць усё царкве, ну і аддала. Таіць не буду, крышачку крыўдна, але ж я чалавек просты, нічым не лепшы за іншых, дык, бадай, гэтак будзе лепш. Сказаць праўду, не вельмі мне і хочацца ўзвальваць на сябе такі вялікі маёнтак, як Драгеда.