Hi подпісу не было, ні хаця б ініцыялаў. Айцец Ральф адчуў, як выступае пот на лбе, як коціцца з-пад валасоў па шыі. У першую хвіліну яму захацелася ўскочыць на ногі і спаліць абедзве паперы, не прачытаўшы нават другога дакумента. Аднак яна сапраўды добра вывучыла яго, гэтая сытая старая павучыха. Вядома ж, ён прачытае завяшчанне — занадта моцна брала цікаўнасць, каб можна было ўстояць. Божа мой! Чым ён правініўся перад ёю, што старая захацела так яму адплаціць? Чаму жанчыны так яго мучаць? Чаму ён не нарадзіўся карантышом, крываногім, пачварай? Можа, тады б ён быў шчаслівы.
Апошнія два аркушы былі спісаны тым жа выразным, амаль бісерным почыркам, такім жа дробным і змяіным, як і яе душа.
«Я, Мэры Элізабет Карсан, знаходзячыся пры добрым розуме і цвёрдай памяці, гэтым абвяшчаю, што дадзены дакумент ёсць мая апошняя воля і завяшчанне, і тым самым скасоўваюцца і трацяць сілу ўсе завяшчанні, напісаныя мною раней.
За выключэннем асобых распараджэнняў, уся мая рухомая і нерухомая маёмасць і ўсе грошы я завяшчаю Святой Рымска-каталіцкай царкве на наступных умовах:
Першае. Упамянутая Святая Рымска-каталіцкая царква, якая далей называецца проста Царквой, прымае да ведама, як высока я цаню і паважаю яе служыцеля — прападобнага Ральфа дэ Брыкасара. Толькі яго дабрата, духоўнае кіраванне і нязменная падтрымка схіляюць мяне менавіта так распарадзіцца сваёй уласнасцю.
Другое. Завяшчальнае распараджэнне на карысць Царкве застаецца ў сіле толькі да таго часу, пакуль яна цэніць паслугі і таленты названага вышэй прападобнага Ральфа дэ Брыкасара.
Трэцяе. Вышэйназваны Ральф дэ Брыкасар атрымлівае права кіраваць і распараджацца ўсімі зямельнымі ўладаннямі, маёмасцю і грашыма ў якасці галоўнай адказнай асобы, якой даручана мая ўласнасць.
Чацвёртае. Пасля сканання вышэйназванага Ральфа дэ Брыкасара яго апошняя воля і завяшчанне становяцца абавязковым законным дакументам, які вызначае далейшае кіраванне маёй маёмасцю. Інакш кажучы, яна і надалей застанецца ўласнасцю Царквы, аднак толькі Ральф дэ Брыкасар мае права выбраць сабе пераемніка на пасту кіраўніка; ніхто не можа прымусіць яго прызначыць на гэта другую асобу — духоўную ці не духоўную, але абавязкова каталіцкай веры.
Пятае. Маёнтак Драгеда не падлягае ні продажу, ні падзелу.
Шостае. Мой брат Пэдрайк Кліры будзе аканомам маёнтка Драгеда з правам пасяліцца ў маім доме, і плату яму прызначае толькі прападобны Ральф дэ Брыкасар па свайму меркаванню і ніхто іншы.
Сёмае. У выпадку смерці майго брата, вышэйназванага Пэдрайка Кліры, яго ўдаве і дзецям дазваляецца заставацца ў маёнтку Драгеда, і пасаду аканома павінен займаць паслядоўна кожны з яго сыноў, за выключэннем Фрэнсіса: Роберт, Джон, Х’ю, Сцюарт, Джэймс і Патрык.
Восьмае. Пасля смерці Патрыка ці таго з яго братоў, хто перажыў астатніх (гэта не датычыцца Фрэнсіса), тыя ж правы пераходзяць на ўнукаў вышэйназванага Пэдрайка Кліры.
Асобыя распараджэнні:
Пэдрайку Кліры завяшчаю ўсё, што ёсць у маіх дамах у маёнтку Драгеда.
Юніс Сміс, мая аканомка, можа заставацца на гэтай пасадзе за прыстойную плату столькі часу, колькі захоча, і звыш таго завяшчаю ёй пяць тысяч фунтаў, а пры выхадзе на адпачынак ёй павінна быць прызначана дастатковая пенсія.
Мінерва О’Брайан і Кэтрын Донелі могуць аставацца за добрую плату пакаёўкамі столькі часу, колькі пажадаюць, і звыш таго завяшчаю ім па адной тысячы фунтаў кожнай, а пры выхадзе на адпачынак ім павінна быць прызначана дастатковая пенсія.
Прападобнаму Ральфу дэ Брыкасару пажыццёва выплачваюцца дзесяць тысяч фунтаў у год, і гэтай сумай ён мае права распараджацца па свайму меркаванню і бескантрольна».
Пад завяшчаннем, як належыць, стаялі яе подпіс і дата і подпісы сведкаў.
Пакой айца Ральфа выходзіў вокнамі на захад. Сонца ўжо садзілася. Пялёнка пылу, як заўсёды летам, вісела ў нерухомым паветры,сонца праткнула сваімі пальцамі-промнямі тонкую тканку з пылінак, і ўвесь свет, здавалася, ператварыўся ў золата і барвянец. Перыстыя аблокі, з бліскучымі агністымі беражкамі, як серабрыстыя стужкі, прачарцілі ўпоперак крывава-чырвоны шар, што навіс над самымі дрэвамі, якія раслі на дальніх выганах.
— Брава! — сказаў айцец Ральф. — Прызнаюся, Мэры, ты ўзяла нада мною верх. Майстэрскі ўдар. Дурнем, аказваецца, быў я, а не ты.
Праз слёзы ён не разбіраў напісанага і адсунуў ад сябе паперы, каб словы не расплыліся плямамі. Трынаццаць мільёнаў фунтаў! Трынаццаць мільёнаў! I сапраўды ж ён цэліўся на яе грошы, пакуль не паявілася Мэгі. А тады пакінуў думаць пра гэта, бо не мог жа ён з халодным сэрцам весці гэтую гульню, падманам перахапіць спадчыну Мэгі. А што было б, калі б ён ведаў, на якім багацці сядзіць старая павучыха? Што б ён тады рабіў? Толькі яму і ў галаву не прыходзіла, што ў яе ёсць хоць дзесятая доля такіх грошай. Трынаццаць мільёнаў фунтаў!
Сем гадоў Пэдзі і ўся яго сям’я жылі ў доме старшага аўчара і як катаржныя працавалі на Мэры Карсан. Дзеля чаго? Дзеля мізэрных грошай, што яна ім плаціла? Айцец Ральф ніколі не чуў, каб Пэдзі хоць раз паскардзіўся на тое, як бессаромна з ім абыходзяцца, — пэўна ж, думаў, што пасля смерці сястры будзе шчодра за ўсё ўзнагароджаны, бо хоць і кіраваў усім маёнткам, жалаванне атрымліваў простага аўчара, а сынам яго, якія працавалі аўчарамі, плацілі як падсобным рабочым-сезоннікам. Ён аддаваў усе сілы Драгедзе і палюбіў яе, як сваю, справядліва спадзеючыся, што так яно і будзе.
— Брава, Мэры! — зноў сказаў айцец Ральф, і слёзы, першыя яго слёзы з часоў дзяцінства, капалі яму на рукі, не на паперу.
Тры мільёны фунтаў і магчымасць стаць кардыналам — кардыналам дэ Брыкасарам! А на другой шалі вагаў — Пэдзі Кліры, яго жонка, сыны яго... і Мэгі. Як тонка раскусіў яго гэты д’ябал у спадніцы! Калі б Мэры пакінула Пэдзі зусім голым, выбар быў бы адзін: ён панёс бы гэтае завяшчанне на кухню і спаліў бы на агні пліты. Але старая паклапацілася, каб Пэдзі ні ў чым не ведаў нястачы і пасля яе смерці адчуваў сябе нават лепш уладкаваным, чым пры яе жыцці, і ведаў, што Драгеду ў яго назусім не адбяруць. Адбяруць даходы з яе і званне ўласніка, але не саму зямлю. He, ён не стане ўладальнікам гэтых неймаверных трынаццаці мільёнаў, але затое будзе акружаны пашанай і цудоўна забяспечаны. Голад Мэгі не пагражае, яна не пойдзе з торбаю па свеце. Але ж не быць ёй і міс Кліры, не быць на роўнай назе з міс Кармайкл і іншымі паненкамі. Яна будзе дзяўчынай з паважанай усімі сям’і, атрымае доступ у вышэйшы свет, але сама да «вярхоў грамадства» належаць ніколі не будзе. He будзе ніколі.
Трынаццаць мільёнаў фунтаў. Можна, нарэшце, вырвацца з Джыланбаўна, з гэтай вечнай невядомасці, заняць годнае месца ў царкоўнай іерархіі, заслужыць трывалую прыхільнасць роўных яму па сану і вышэйшых прэлатаў. I ўжо цяпер, цяпер, пакуль ён малады, пакуль яшчэ не позна, навярстаць упушчанае. Сваёй помстай Мэры Карсан зрабіла Джыланбаўн эпіцэнтрам важнай падзеі на карце архібіскупа, папскага легата, і яе водгулле дакоціцца да самага Ватыкана. Якая ні багатая рымска-каталіцкая царква, але трынаццаць мільёнаў — гэта трынаццаць мільёнаў! Такім капіталам нават яна не пагрэбуе. А ўнесці гэтыя мільёны ў царкоўную казну можа толькі яго рука, толькі рука Ральфа дэ Брыкасара — так напісана сінім чарнілам у завяшчанні Мэры Карсан. Ён ведаў: Пэдзі не будзе аспрэчваць завяшчанне, ведала гэта і Мэры Карсан, згнаі яе, госпадзі! Зусім зразумела, Пэдзі прыйдзе ў лютасць, ніколі ўжо не захоча бачыць яго, з ім гаварыць, але як ні будзе злаваць, на судовую справу не пойдзе.
Што ж тут вырашаць? Хіба ж ён не ведаў, хіба не ведаў з першага імгнення, як прачытаў завяшчанне, як зробіць? Слёзы высахлі. Са звычайнай сваёй грацыяй айцец Ральф падняўся з крэсла, праверыў, ці акуратна ўвабраная кашуля, і пайшоў да дзвярэй. Трэба з’ездзіць у Джылі, узяць сутану і чорную рызу. Але спярша ён яшчэ раз зірне на Мэры Карсан.
Хоць вокны ў яе спальні былі шырока расчыненыя, смурод зрабіўся нясцерпны — густы і ўдушлівы, хоць бы ветрык які варухнуў занавескі, што вяла павіслі. Цвёрдым крокам ён падышоў да ложка і спыніўся, пазіраючы на нябожчыцу. З адкладзеных мухамі яек на твары яе, там, дзе было больш вільготна, пачалі ўжо вылуплівацца лічынкі, поўныя рукі яе ад пальцаў да плячэй уздзьмуліся ад газаў зеленаватымі пухірамі, скура сям-там палопалася. Адна гнілая карыкатура на чалавечую прыроду ўзяла верх над другой. Але табе ніколі не ўзяць верх над Мэгі, не пазбавіць яе таго, чаго ў цябе ў самой ніколі не было. Няхай буду гарэць у пекле разам з табой, але я ведаю, якія страшныя мукі табе наканаваны — вечна гарэць у адным агні са мной і вечна бачыць маю абыякавасць да цябе...
