Айцец Ральф моўчкі прайшоў па дарагім дыване і пацалаваў ёй рукі; выйшла ў яго гэта вельмі прыгожа і вытанчана, бо чалавек ён быў высокі, зграбны ў рухах, і на ім яшчэ была строгая чорная сутана, якая надавала ўсяму яго абліччу нейкую велічную далікатнасць. У невыразных вачах Мэры Карсан мільгануў сарамяжны агеньчык, на вуснах ледзь страпянулася манерная ўсмешка.
— Вып’еце чаю, святы ойча? — запыталася яна.
— Залежыць ад таго, ці пажадаеце вы паслухаць месу, — адказаў госць, апускаючыся ў крэсла насупраць яе; сеў, закінуў нагу на нагу, і сутана крыху задзерлася, адкрыўшы воку брыджы для верхавой язды і высокія, па калені, боты — вымушаная даніна свяшчэнніка прыродным асаблівасцям яго парафіі. — Я прыехаў паспавядаць вас і прычасціць, але, калі вам заўгодна паслухаць месу, я праз некалькі мінут магу пачаць. Нічога са мной не зробіцца ад таго, што я яшчэ крышачку папашчу.
— Вы праз меру ласкавы, святы ойча, — самазадаволена прамовіла гаспадыня, хоць добра ведала, што ён, як і ўсе іншыя, з такой высокай пашанай ставіцца не да яе самой, а да яе кашаля. — Прашу вас, выпіце чаю, — зноў прапанавала яна. — Я абыдуся і прычасцем.
Hi ценю незадавальнення не прамільгнула на яго твары: тутэйшая парафія шчодрая на ўрокі самавалодання. Раз ужо яму надарыўся выпадак выбрацца з тае нікчэмнасці, у якую ён упаў праз сваю гарачнасць, больш ён такой памылкі ніколі не зробіць. I калі ўмела падкідаць карты, гэтая старая дапаможа здзяйсненню яго малітваў.
— Мушу прызнацца вам, мой ойча, што гэты год быў для мяне вельмі прыемны, — сказала Мэры Карсан. — Вы куды больш падыходзіце як пастыр, чым стары айцец Келі, хай бог згноіць яго душу. — Апошнія словы раптоўна прагучалі жорстка і помсліва.
Айцец Ральф мякка бліснуў на яе вачамі:
— Дарагая місіс Карсан! Такія пачуцці не вельмі хрысціянскія.
— Затое шчырыя. Стары быў горкі п’яніца, і я ўпэўнена — гасподзь бог згноіць яго душу, як выпіўка згнаіла яго цела. — Яна крыху падалася наперад у крэсле: — Цяпер я ўжо вас добра ведаю і, думаю, маю права задаць некалькі пытанняў, ці не так? Зрэшты, у нас тут, у Драгедзе, вам жывецца прывольна — набіраецеся ведаў у аўчарнай справе, адточваеце майстэрства верхавой язды, не ведаеце турбот і бязладнасці жыцця ў Джылі. Сюды я вас, праўда, сама запрасіла, але, думаю, маю права пачуць ад вас адказы на некаторыя мае пытанні, ці ж не так?
Напамінак пра тое, што ён павінен адчуваць удзячнасць да яе, быў яму малапрыемны, але айцец Ральф даўно ўжо чакаў таго моманту, калі місіс Карсан нарэшце палічыць, што мае над ім досыць улады, і пачне выстаўляць свае патрабаванні.
— Безумоўна, маеце права, місіс Карсан. Я вам бязмежна ўдзячны за дазвол жыць у Драгедзе і за ўсе падарункі — за коней, за машыну.
— Колькі вам гадоў? — запыталася старая без лішніх слоў.
— Дваццаць восем, — адказаў госць.
— Вы маладзейшы, чым я думала. I ўсё роўна такіх свяшчэннікаў, як вы, звычайна не засылаюць у такую глухамань, як Джылі. Чым жа вы праштрафіліся, што менавіта вас саслалі на край свету?
— Я абразіў біскупа, — спакойна, усміхаючыся, сказаў айцец Ральф.
— I, відаць, яшчэ як! Але, думаю, свяшчэнніку з вашым талентам не вялікае шчасце апынуцца ў такім закутку, як Джыланбаўн.
— На тое воля божая.
— Лухта і глупства! Вас прывялі сюды натуральныя чалавечыя слабасці — і вашы, і біскупавы. Адзін толькі папа рымскі бязгрэшны. У Джылі вы не ў сваёй стыхіі, і мы тут усе гэта добра разумеем, хоць, вядома, мы ўдзячныя за тое, што нам для разнастайнасці прыслалі такога пастыра, як вы, а не каго-небудзь з новаспечаных святых айцоў, што жывуць на дапамогу з Англіі. Ваша сапраўднае месца дзе-небудзь у вышэйшых колах, а не тут — сярод коней і авечак. Вам вельмі пасавала б пунсовая кардынальская мантыя.
— Баюся, на яе надзеі ніякай. Думаю, што Джыланбаўн не самы пуп на карце ў архібіскупа, папскага легата. Але магло быць і горш. А тут у мяне ёсць вы і ёсць Драгеда.
Апошнія словы былі празрыста ліслівыя, але місіс Карсан прыняла іх, як айцец Ральф і разлічваў, бо ёй было прыемна ад яго прыгажосці, увагі, тонкага розуму і з’едлівай дасціпнасці; з яго і папраўдзе выйшаў бы выдатны кардынал. Памяць падказала, што ніколі ў жыцці не сустракаўся ёй мужчына прыгажэйшы, ды яшчэ каб так умела карыстаўся сваёй прыгажосцю. Чалавек гэты, безумоўна, ведае сабе цану: высокі, добра складзены, з тонкімі арыстакратычнымі рысамі твару, усё ў яго постаці падагнана з такім клопатам і імкненнем да дасканаласці, якімі нячаста загараўся ўсявышні, ствараючы сабе падобных. Усё ў ім было бездакорнае — ад чорных хвалістых валасоў, што свабодна падалі на плечы, і надзіва сініх вачэй да маленькіх зграбных рук і ног. He, ён не мог гэтага не ведаць. I ўсё ж у ім адчувалася нейкая абыякавасць, нешта такое, што давала зразумець — ён ніколі не быў і не будзе рабом сваёй знешнасці. Без згрызот сумлення пусціць яе ў ход, калі спатрэбіцца, але і без самалюбавання — хутчэй з адчуваннем таго, што людзі, якія паддаліся яго чарам, не вартыя нават і пагарды. I старая дорага б дала, каб дазнацца, што ў мінулым гэтага маладога чалавека зрабіла яго такім.
Дзіўна, так шмат служкаў бога прыгожых, як Адоніс, яны, як Дон-Жуан, фізічна вабяць да сябе жанчын. Можа, таму і даюць зарок бясшлюбнасці — каб часам не трапіць у бяду?
— Навошта вы церпіце Джыланбаўн? — запыталася місіс Карсан. — Чым трываць такое, ці не лепш адмовіцца ад сану? Пры вашым таленце вы б дамагліся багацця і ўлады на любой ніве, і не кажыце мне, што вас не вабіць хоць бы толькі ўлада.
Ён ускінуў левае брыво:
— Дарагая мая місіс Карсан, вы ж каталічка. Добра ведаеце, што зарок мой непарушны. Да скону дзён сваіх застануся я свяшчэннікам. Мне нельга адмаўляцца ад сану.
Яна пагардліва пырхнула:
— Ды кіньце вы! Няўжо сапраўды верыце, што, калі адрачацеся ад зароку, на вас пасыплюцца громы і маланкі ці за вамі пагоняцца з сабакамі і драбавікамі?
— Безумоўна, не веру. Але таксама не веру, што вы такая недалёкая, каб уявіць сабе, што ва ўлонні святой царквы мяне ўтрымлівае толькі страх пакарання?
— Ого! У вас язык, як джала, айцец дэ Брыкасар! Дык што ж у такім разе вас звязвае? Што вымушае цярпець духату, пыл і мух Джыланбаўна? Адкуль вы ведаеце, можа, вас саслалі сюды на ўсё жыццё?
На міг сінія вочы яго затуманіліся, але ён спагадліва ёй усміхнуўся.
— Вы вялікая суцяшальніца, місіс Карсан. — ён узняў вочы да столі і ўздыхнуў. — З калыскі мяне рыхтавалі на свяшчэннаслужыцеля, але не гэта галоўнае. Як растлумачыць жанчыне? Разумееце, місіс Карсан, я — сасуд і часам да краёў бываю поўны богам. Калі б я быў болын годны свяшчэннік, дык ніколі не быў бы парожні. I гэтая напоўненасць, лучнасць з богам не звязаны з тым месцам, дзе я знаходжуся. Яны сыходзяць на мяне незалежна ад таго, дзе я, — у Джыланбаўне ці ў біскупскім палацы. Але апісаць пачуццё гэтае словамі цяжка, бо нават для свяшчэннаслужыцеляў яно вялікая тайна. Боскі дар, які астатнім людзям не дадзена зведаць. Вось, бадай што, так. Расстацца З ім? Я б не мог.
— Значыць, гэта нейкая магутная сіла? Але чаму яна даецца адным толькі свяшчэннікам? Што прымушае вас думаць, што варта пад канец даўжэзнай, пакутлівай цырымоніі памазаць каго-небудзь ялеем, і ён надзяляецца ёю?
— Бачыце, да пасвячэння ў сан праходзіць шмат гадоў. Чалавек стараецца падрыхтаваць свой дух, каб ён мог стаць сасудам божым. А гэта дасягаецца толькі працай. Цяжкай, штодзённай. Вось у чым сэнс свяшчэнніцкага зароку, хіба вы не разумееце? Каб нішто зямное не магло стаць паміж свяшчэннаслужыцелем і станам яго духу — ні каханне да жанчыны, ні любоў да грошай, ні нежаданне скарыцца перад воляй іншых людзей. Беднасць для мяне не навіна — родам я не з багатай сям’і. Зарок бясшлюбнасці захоўваць мне няцяжка. А вось трэцяе для мяне самае цяжкае — пакорлівасць. Але я скараюся, бо,калі пастаўлю сябе самога вышэй за свой абавязак быць сасудам божым, мне канец.
Таму я скараюся. I, калі так трэба, гатовы цярпець Джыланбаўн, нават калі мяне прыгаварылі да яго пажыццёва.
