Але ў Афінах паветра насычана было злым узбуджэннем, і зневажальныя былі адкрытыя жаночыя захапленні, рымлянкі ўсё ж далікатнейшыя, стрыманейшыя. На вуліцах узбударажаныя натоўпы, там і сям успыхваюць сутычкі, нямала людзей, настроеных варожа і рашуча — яны за Папандрэу. He, Афіны на сябе не падобныя, лепей адсюль выбрацца. Дэн паставіў сваю машыну ў платны гараж і на пароме выправіўся на Крыт.
I тут, сярод гор, сярод аліўкавых гаёў і духмянага чабору, ён урэшце знайшоў жаданы спакой. Доўга тросся ён у аўтобусе, дзе кудахталі звязаныя за ногі куры і ў нос біў часночны пах, потым знайшоў маленькую выбеленую вапнай гасцініцу з паўкруглай каланадаю і трыма столікамі на брукаваным каменнымі плітамі двары перад ёю, пад вялікімі парусінавымі парасонамі; гірляндамі, нібы святочныя ліхтары, усюды паразвешаныя былі яркія ўзорныя сумкі. На глебе, вельмі сухой і беднай для еўрапейскага дрэва, растуць перцавыя дрэвы і аўстралійскія эўкаліпты, завезеныя сюды з далёкай паўднёвай зямлі. Модна стракочуць цыкады. Уздымаюцца і кружацца хмары рудога пылу.
Начамі Дэн спаў у маленькім, нібы манаская келля, пакоіку з насцеж расчыненымі аканіцамі; на золку, калі нішто не парушала цішыні, адзінока служыў імшу; увесь дзень хадзіў. Ніхто не замінаў яму, і ён нікому не замінаў; Але вяскоўцы доўга праводзілі яго здзіўленымі позіркамі, і на тварах, зрэзаных маршчынамі, з’яўляліся ўсмешкі. Было горача, і вельмі ціха, і вельмі сонна. Бязмежны спакой. Так праходзіў дзень за днём, нібы ружанцы слізгалі ў цёмных задубелых пальцах крыцкага селяніна.
Дэн ціха маліўся, малітва была прадаўжэннем таго пачуцця, якое яго перапаўняла, думкі — як ружанцы і дні — як ружанцы. Божа, праўда, я твой. Дзякуй табе за ўсё, што ты мне падараваў. За велікадушнага кардынала, за яго падтрымку, за яго шчодрую дружбу і нязменную любоў. За Рым, за шчасце наблізіцца да самога сэрца твайго, упасці перад табою ніц ва ўпадабаным тваім храме, адчуць сябе часцінкаю царквы тваёй. Ты даў мне болей, чым я заслугоўваю, што ж зраблю я дзеля цябе, чым перадам усю меру маёй падзякі? Я вельмі мала пакутаваў. З таго часу, як я стаў служыць табе, усё маё жыццё — няспынная і бязвоблачная радасць. Я прагну зведаць пакуты, ты, які столькі пакутаваў, гэта зразумееш. Толькі праз пакуты я змагу ўзвысіцца над сабою, лепей спасцігнуць цябе. Гэта і ёсць зямное жыццё — толькі пераход да таго, каб спасцігнуць таямніцу тваю. Пратні грудзі мае сваім кап'ём, засадзі яго так глыбока, каб мне ўжо не пад сілу было вырваць вастрыё! Дай мне пакутаваць... Я ад усіх адцураўся дзеля цябе, нават ад маці, і ад сястры, і ад кардынала. Ты адзіны пакута мая і радасць мая. Пераўтвары мяне ў пыл, і стану славіць тваё ўлюбёнае імя. Знішчы мяне, і ўсцешуся. Я люблю цябе, божа, толькі цябе...
Дэн падышоў да маленькай бухты, дзе так слаўна было плаваць, залацісты паўмесяц пясчанага берага замыкалі па краях дзве скалы; ён пастаяў крыху, гледзячы ўдалечыню, паверх Міжземнага мора, — там за цёмнай лініяй гарызонту, пэўна, Лівія. Лёгкімі скачкамі ён спусціўся па прыступках на пясок, скінуў тэнісныя туфлі, узяў іх у рукі і пайшоў босы па мяккім падатлівым пяску да таго месца, дзе заўсёды пакідаў абутак, сарочку і шорты. Непадалёк ляжалі на сонцы чырвоныя, нібы вараныя ракі, два маладыя англічане, гаварылі пра нешта, па-оксфардску расцягваючы словы; яшчэ далей дзве жанчыны ляніва перагаворваліся па-нямецку. Дэн зірнуў на жанчын, сарамліва падцягнуў купальныя трусікі, міжволі заўважыў, што яны адразу замоўклі, селі, папраўляючы валасы, і ўсміхнуліся яму.
— Як вада? — папытаўся ён у англічан, хоць у думках называў іх, як усе аўстралійцы, зняважліва — «помі». Гэтыя двое, пэўна, трывала асталяваліся на Крыце, на пляж прыходзяць кожны дзень.
— Выдатная, стары. Толькі асцерагайцеся плыні, для нас яна вельмі моцная. Напэўна, недзе штарміць.
— Дзякуй.
Дэн усміхнуўся, пабег насустрач бяскрыўднай гуллівай рабізне і, не падымаючы пырскаў, як і павінен рабіць выдатны плывец, апусціўся ў неглыбокую ваду.
Дзіва, які падманны бывае спакой вады. Плынь аказалася каварнай, ён адчуў, яго нібы хапае за ногі, цягне ўглыбіню; але яго, першакласнага плыўца, гэта не трывожыла. Нізка апусціўшы галаву, ён плыў у вадзе, цешыўся прахалодаю, цешыўся свабодаю. Потым азірнуўся на бераг — абедзве немкі, нацягваючы гумавыя шапачкі, са смехам беглі да вады.
Дэн прыклаў рукі рупарам да рота і закрычаў ім па-нямецку, каб заставаліся на мелкаводдзі, плынь вельмі моцная. Яны са смехам памахалі ў адказ. Ён зноў апусціў галаву і паплыў, і тут яму здаўся крык. Але ён праплыў яшчэ крыху, потым памарудзіў — глыбінная плынь тут была слабейшая — і ён паплыў стоячы. Ага, не здалося, ззаду гукаюць — ён павярнуўся, абедзве жанчыны з адчаем трапечуцца, твары перакрыўленыя ад крыку, адна ўскінула рукі і знікае ў вадзе. На беразе англічане падняліся і неахвотна ідуць да вады.
Дэн імгненна перавярнуўся на жывот, імклівымі ўзмахамі паплыў да жанчын, якія танулі, бліжэй, бліжэй. Спалоханыя рукі выцягнуліся да яго, учапіліся, пацягнулі на дно; ён злаўчыўся, ухапіў адну жанчыну за талію і паспеў лёгка стукнуць па падбародку, каб яна, ашаломленая, перастала мітусіцца, другую тузануў за шлейку ў купальніку, выцяў каленам па спіне, так што ў яе перахапіла дыханне. Кашляючы і задыхаючыся — пакуль яго амаль не ўтапілі, ён наглытаўся вады, — ён перавярнуўся на спіну і, нібы на буксіры, павалок свой бездапаможны груз да берага.
Англічане стаялі да плячэй у вадзе, да таго напалоханыя, што не адважваліся плысці далей, і Дэн зусім іх за гэта не дакараў. Пальцамі ног ён даткнуўся да дна і ўздыхнуў з палёгкаю. Знямогшыся, нечалавечым намаганнем выштурхнуў абедзвюх жанчын на бяспечнае месца. Яны хутка апрытомнелі і зноў залямантавалі, мітусліва запляскалі рукамі па вадзе. Чуць дыхаючы, Дэн усё ж такі сумеў усміхнуцца. Ён сваю справу зрабіў, няўмекі помі могуць паклапаціцца пра астатняе. А пакуль ён, цяжка дыхаючы, адпачываў, яго зноў падхапіла плынь і аднесла ад берага, ногі ўжо не даставалі да дна, нават калі Дэн увесь выпрастаўся, спрабуючы яго дастаць. Але, жыццё абедзвюх жанчын было на валаску. Калі б не было яго тут, яны б напэўна ўтапіліся: у англічан не хапала ці то сіл, ці то ўмення, яны б іх не выратавалі. А гэтыя жанчыны ўздумалі плысці толькі для таго, каб быць бліжэй да цябе, падказала нешта; пакуль яны цябе не бачылі, яны зусім не збіраліся лезці ў ваду. Гэта твая віна, што яны апынуліся ў небяспецы, твая віна.
Ён гушкаўся на хвалі, аддаючыся плыні, і раптам неймаверны боль працяў грудзі, востры, пякучы, нясцерпны, нібы гарачае кап’ё пракалола іх. Дэн ускрыкнуў, ускінуў рукі над галавою, напяў усе мышцы, але боль стаў мацнейшы, прымусіў апусціць рукі, потым цела звяла сутарга — кулакі падняліся пад пахі, сагнуліся калені. Сэрца! У мяне нешта з сэрцам, я паміраю! Сэрца! Я не хачу паміраць! Няўжо памерці так рана, мая праца нават яшчэ не пачатая, я не паспеў сябе праверыць! Божа, памажы мне! Я не хачу паміраць, не хачу паміраць!
Сутарга адпусціла; Дэн перавярнуўся на спіну, рукі яго свабодна ляжалі на вадзе, абмяклыя, нягледзячы на боль. Скрозь мокрыя вейкі ён глядзеў угору, у недасягальны купал нябёсаў. Вось яно, тваё кап’ё, пра якое я цябе маліў у сваёй гордасці ўсяго толькі за гадзіну таму назад. Дай мне пакуты, сказаў я, прымусь мяне пакутаваць. I вось прыходзіць пакута, а я ёй праціўлюся, не здольны на сапраўдную любоў. Гэта твой боль, о божа, я павінен прыняць яго, я не павінен яму працівіцца, не павінен працівіцца волі тваёй. Магутная рука твая, і гэты боль — твой, вось што ты, пэўна, перажыў на крыжы. Божа мой, божа, я — твой. Калі на тое воля твая, хай будзе так. Як дзіцянё, у рукі твае аддаюся. Ты вельмі добры да мяне. Што я зрабіў, чым заслужыў столькі міласці ад цябе і ад людзей, якія любяць мяне, як нікога другога? Чаму ты дараваў мне так многа, калі я не варты гэтага? Балюча, балюча! Ты такі добры да мяне, божа. Хай маё жыццё будзе кароткае, прасіў я, і яно было кароткае. I пакуты мае будуць кароткія, яны хутка скончацца. Хутка я ўбачу твар твой, але яшчэ ў гэтым жыцці дзякуй табе. Балюча! Божа, ты вельмі добры да мяне. Я люблю цябе, божа!
