– Оо, суох, оннугу толкуйдуу да иликпит, уопсайга миэстэ адьас тиийбэт, оҕолор бара сатаан, хосторго «двухяруснай» дэнэр, ороннорун үрүт-үрдүгэр икки этээстээн туруораллар. Сорох эдэр преподавателлэр уопсайга биирдии хоһу ылан, оҕолорун, төрөппүттэрин кытта олороллор, оттон ыал буолбут устудьуоннар бары куоракка дьиэ куортамнаһаллар.

– Оок-сиэ, оччоҕо эһиги ханна барар былааннааххытый?

– Бэйэбит да билбэппит.

– Дьэ моһуок эбит, – хаһаайын тугу эрэ толкуйдаан, сэҥийэтин имэриммэхтээтэ уонна холодильник үрдүгэр сытар тэтэрээти, уруучуканы ылан суруйбутунан барда: – чэ, оччоҕо мин эһиэхэ биир аадырыһы биэриим, Сайсарыга Чиэхэп маҕаһыыныттан чугас бииргэ суоппардаабыт Дьарааһын диэн киһим дьиэ атыыласпыта, олбуорун иһигэр быыкаайык дьиэ дуомнаах. Онтукатын эмиэ устудьуоннарга куортамныыра да, быйыл бүтэрэн бараллар диэн эрэрэ. Эһиги миигин ыытта диэн туран кэпсэтэн көрүҥ, атын ыалы кытта дуогабардаһа охсубатах буоллаҕына ылыаҕа.

– Оо, дьэ бэрт буолуо этэ! – Бэргэн үөрдэ, – убайбыт оччоҕо туһалаабытыҥ тобоҕун туһалаан, улаханнык абырыаҥ этэ.

Ити курдук хаһаайыннарыгар махтанан-баһыыбалаан автовокзалга кэллилэр. Үлэ күнэ уонна күнүс буолан, хата, куораттыыр киһи аҕыйах, онон сонно бараары турар оптуобуска билиэккэ тииһиннилэр. Сотору быылы-буору өрүкүтэн айаннаатылар, суол икки өттүнэн сэбирдэхтэринэн сипсиһэр от-мас, торҕо күөх киэҥ сыһыылар киинэ экраныгар курдук устан ааһаллар. Бэргэн кыыс нарын тарбахтарын туппутун араарбат уонна Өлүөнэ эбэ кытылыгар өйдүүн-санаалыын ирим-дьирим барбыт түүннэрин бэлэхтээбитин иһин үөһээ халлааҥҥа баар бары Үрдүк Айыыларга махтана саныырыттан ордубат, куоракка киирэн, авиапорт ыппыт охтуу сыыйыллар суолунан айанныылларыгар, уол үҥкүүлээн да бэдьэйиэх туругунуу, этээстээх дьиэлэр үөрэн-көтөн сэгэйиэхтэринэн сэгэспит курдуктара. Киһи орто дойдуга маннык дьолу билэр туһугар төрөөн-үөскээн, олорон ааһан эрдэҕэ…

Автовокзалга түһэн, уулусса кытыытынан сиэттиһэн баран хаамыстылар, кыыһа: «Мантан уопсайбар диэри көтөҕөн илт», – диирэ буоллар, Бэргэн адьас саараабакка да көтөҕөн илдьэ барыах этэ. Уопсайдарын ааныгар тиийиэхтэригэр диэри хас да билэр киһилэрин көрүстүлэр, бары сиэттиспит уоллаах кыыһы көрөн мичээрдииллэр, арай суолга бииргэ үөрэнэр Ылдьаатын эрэллээх саллаата Буут утары иһэр, кинилэри көрөн, суолу туораан, утары кэлбитигэр, Бэргэн наар кинини элэктээн, дьээбэлээн тахсар уолу көрсүбүтүн төһө да сөбүлээбэтэр, ханна куота сатыы сылдьыай, уун-утары тиийдэ. Буут кинилэри көрөн, биир сиргэ хамсаабакка туран баран, чугаһаабыттарыгар, дорооболоһон баран:

– Хайа, бу дьон үчүгэй буолан эрэҕит дуу тугуй? – диэн ыйыппытыгар, Бэргэн киэн тутта чобуотук хардарда:

– Сэргэлээххэ биир ыал эбилиннэ диэн кэбис!

– Туох даа?! Дьэ уол оҕото эбиккин, сыылла сылдьан сыарҕа быатын быһар диэн итини этэн эрдэхтэрэ, чэ, эҕэрдэлиибин, сыа сиир дьон буолбуппут, – илиитин тутан ибигирэттэ. – Оттон биэдэрэҕэ тугу туттугут?

Бэргэн кинини кытта улаханнык кэпсэтэр санаата суох, ол иһин дьээбэлэнэр курдук эрээри, тымныытык быһа биэрдэ:

– Кыһыл көмүһү.

Ити эрээри Бэргэннээх Ксенья тулуйбатылар, сол күн аҕалбыт балыктарыттан быһар быһаҕаһын кыракый быласымаасса солуурчахха кутан, Сайсарыга Көстөкүүн ыйбыт аадырыһыгар бардылар. Киһилэрин олорор дьиэтэ аспаалламмыт тэргэн аартыктан туора тахсар, соччо уһуна суох уулусса эбит. Чуумпу, киһи сэдэх, масссыына да хаа-дьаа сылдьар чинчилээх, суол кытыытыгар кыстаммыт бэрэбинэлэр аттыларыгар от бытыгыраабыт кырыс сирэ баарыгар кууруссалар тугу эрэ тоҥсуйаллар, бэйэ-бэйэлэриттэн былдьаһан, сырсан сарымтахтаналлар. Уулусса ортотугар көппөҥнөс сымнаҕас сиргэ үктэннэххэ буор күдэриктэнэ бурҕаҥныыр, арааһа, ардах кэнниттэн бүтүннүү бадараан-идэрээн дойдуга кубулуйар чинчилээх. Атыттартан туох да уратыта суох самнайбыт дьиэ хаптаһын олбуоругар кинилэр көрдүүр аадырыстара суруллан турарыгар харахтара иҥнэ түстэ. Кэлииккэни тоҥсуйан дарбыйан балачча турбуттарын кэнниттэн, киһи хааман саллырҕайдаан кэлэн ыйытта:

– Кимнээххитий?

– Биһиги устудьуоннарбыт, Намтан Көстөкүүн диэн суоппар атаһыҥ кыра кэһиитин ыытта уонна бэйэбит эмиэ эйигин кытта кэпсэтэр наадалаах этибит, – диэн Бэргэн эр киһи киэбин ылынан саҥарда.

– Көстөкүүн даа? Кэһии диигин дуу? – дьиктиргиир ыйытыыны кытта, сонно кэлииккэ аһыллан халыр гынна, энньэйбит сыҥаахтаах, үрдүк уҥуохтаах киһи сахаҕа сэдэх сырдык харахтарынан уорбалыырдыы көрдө-иһиттэ. Уол тута биэдэрэни ууммутун эһэ охсон ылан, хаһыатынан саппыттарын хастыы тардаат, балыгы көрөн баран, саҥа аллайда:

– Оо-сиэ, бу киһини, доҕор! Миигин куоракка сордоҥу булан сиэбэтэ буолуо диэн ыыттаҕа дуу?! – уолу өтөрү-батары көрдө: – Оттон миэхэ туох наадалааххыт?

Баччааҥҥа диэри саҥата суох турбут Ксенья инники таҕыста:

– Көстөкүүн эйигин «баҕар дьиэ куортамныа» диэбитэ.

– Ээй, – дии түстэ киһилэрэ эгэ-дьаҕа, – оттон мааҕыҥҥыттан инньэ диэххитин, эһиги устудьуоннаргыт дуу?

– Устудьуоннарбыт.

– Үөрэххитин хаһан бүтэрэҕит?

– Эһиил.

– Эһиил даа? Саҥа ыал буолбут дьон буоллаххыт?

– Оннук.

– Ааккыт-суолгут кимнээх диэҥҥитий?

– Бэргэн уонна Ксенья.

– Сирэйгититтэн-хараххытыттан көрдөххө, бэрт сымнаҕас дьүһүннээх-бодолоох дьон буолуоххутун сөптөөх эбит. Манна олорор күннээх буоллаххытына, дьону, устудьуоннары эҥин мунньубаккыт. Сөбүлэһэҕит?

– Сөп.

– Чэ бэрт, мин Дьарааһын диэммин, дьиэ баар, эмиэ устудьуоннар олорбуттара уонна үөрэхтэрин бүтэрэн саҥардыы барбыттара, киирэн көрүҥ.

Кыыстаах уол киһилэрин батыһан иһирдьэ киирдилэр, кэҥэс уһаайба, хортуоска уга саҥа бытыгыраан эрэр ыһыллыбыт сонуога, олбуору кыйа сарай, туох эрэ тутуулар бааллар, улахан дьиэттэн өссө антах, уһаайба иһигэр турар буруус маһынан тутуллубут дьоҕус дьиэҕэ кэлэн киирдилэр. Ортотугар сыбаҕа суох кирпииччэ оһох, ситэ ыпсыбатах быыстарыттан хаппыт буор долгуннура быгар, оһох хаҥас өттүгэр биир эркини барытын киэптии кэтит тимир орон кураанах боробулуоханан көрөн турар, үрдүгэр кырааската суох хаптаһын долбуур, ону аннынан «Огонек» сурунаалтан кырыллан ылыллыбыт хайа эрэ сыл халандаара – эдэр уоллаах кыыс бугул тэллэҕэр көҕүс-көҕүстэринэн өйөнөн олороллор. Кинилэр уопсайдарыгар Крамской ааспыт үйэтээҕи «Биллибэт дьахтара» улуутуйа туттан, карета түннүгүнэн кынчыатыы көрөр эбит буоллаҕына, манна билиҥҥи кэм уоллаах кыыһа тыаҕа, бугул түгэҕэр олороллоро хайдах эрэ кинилэр олохторугар маарынныыр буолан дуу – быдан чугас курдук. Ити хартыынаҕа сайыҥҥы тыа сирин чуумпу киэһэтэ нуурайбыта-нусхайбыта бу быыкаайык дьиэ иһин холку, истиҥ, нуһараҥ көрүҥнүүр. Оһох уҥа өттүгэр бэйэ оҥоһуута остуол, икки эрэ киһи батыан сөп быһыылаах.

– Устудьуон дьонтон элбэҕи көрдөөбөппүн, ыйга отут солкуобай уонна уокка оттор маскытын бэйэҕит булунаҕыт, – хаһаайын боппуруоһу быһаччы быһаарсар киһи буолла.

Устудьуон ыйдааҕы истипиэндьийэтэ 56 эрэ солкуобай, онон холбоон мөһөөх уон иккиттэн чиэппэрэ куортамҥа барарыттан Бэргэн иһигэр төһө да ыарырҕата санаатар, сөбүлэһэригэр тиийдэ: «Ыксаатахха, харабыл эҥин курдук туох эмэ быстах үлэҕэ киириллиэ уонна эһиил бүтэрэр сылбытыгар истипиэндьийэбит арыый эбиллиэхтээх, оттон дьиэ диэн дьиэ, үрдүбүтүгэр кэм кырыыһалаах буолабыт», – дии санаата уонна ыйытта:

– Хас массыына маһынан сыл тахсарбыт буолла?

– Ээ, пахай, биир массыынан ыллыы-туойа кыстыыгыт, кыратык отуннугут да, таһырдьа куотардыы итиинэн оргуйар баанньык буолар, – диэн хаһаайын дьиэтин хайҕаата уонна дьээбэлэнэн мүчүк гынна: – Бачча эдэр оҕолор уотунан умайа сырыттаххыт, оттубатаххытына да ити орон үрдүгэр түүҥҥү үлэ-хамнас тоҥорбото буолуо ээ, һа-һа-һаах! Биир биллэр бэйиэттэн: «Оҕоҥ тоҕо элбэҕий?» – диэтэхтэринэ: «Дьиэм тымныы, дьиэм тымныы», – диир сурахтааҕа. Һа-һа-һаах!

Бэргэннээх Ксенья сирэй-сирэйдэрин көрсөн эрэ кэбистилэр, киһилэрэ толоос соҕустук үөрэрин-көтөрүн хайалара да биһирээбэтэ, арай кыыс моонньуттан саҕалаан, иэдэстэрэ кытаран хааллылар.

– Чэ, ити курдук, – диэтэ Бэргэн, киһилэрин халыҥ соҕус оонньоһуутуттан саллан, кэпсэтиини бүтэрэ охсоору, – Ксенья сотору соҕуруу сынньана барар, мин иһит-хомуос аҕалыам уонна каникулбар дойдулуубун, аны күһүн үөрэх аһыллыбытын кэнниттэн кэлиэхпит.