Бэргэн быһаччы аккаастан хомойон, бэл төбөтө ыалдьарга дылы гынан, соҕотохто дууҥ-дааҥ курдук буолла, ол кэнниттэн суунар сиргэ кыраантан чаанньыгар уу сүүрдэн, хоһугар чэй сылыттан, аһаары оҥостон эрдэҕинэ сэмэйдик тоҥсуйбуттарыгар: «Баҕар, Лиидэ санаата уларыйа охсубута буолаарай?» – дии санаат, ааны ыксалынан тэлэйэ тардыбытыгар, бэрт эрчимнээхтик аһылла түспүтүттэн соһуйан, кылгас халааттаах, түөһүгэр чачархайдыҥы суон суһуоҕа намылыйбыт билбэт кыыһа чинэрис гынна, арылыччы көрбүт харахтардардыын Бэргэн харахтара харса түстүлэр. Кыыс мичээрдээтэ уонна кыбыстан суһуоҕун убахтаан, маҥан тарбахтара эймэҥнэстилэр:

– Здравствуйте.

Бэргэн өмүттүбүтэ ааспакка, соһуччу ыалдьыт маҥан сирэйин, мөкүнүк харыларын уонна тобугар да тиийбэт халаата саппатах көнө дьороҕор маҥан сотолорун одуулаһа турарын дьэ өйдөөн, омуннаахтык «бар» гыннарда:

– Баһаалыста, аас! – хос иһин диэки даллах гынан баран, сценаҕа тахсыбыт артыыстыы эбиитин сүгүрүс гынна.

Кыыс хоско киирбитигэр тута олоппос аҕалан олордо оҕуста уонна:

– Эн кимиэхэ кэллиҥ? – диэтэ.

– Эһиэхэ. Сэргэ хоско олорор Динаны билэҕин дуо? Кини – мин дьүөгэм, өрөбүлбэр ыалдьыттыы кэлбитим да, Динам суох, кыргыттара бааллар, дьүөгэбин күүтэ таарыйа тугу эрэ ааҕыах эбиппин, кинигэтэ уларыс эрэ.

– Уларсан бөҕө буоллаҕа дии! – Бэргэн кинигэ долбуурун аттыгар биирдэ баар буолла, – талбыт кинигэҕин ыл, тугу ааҕаҕын? Саха суруйааччыларын, нуучча классикатын?

– Ээ, мин нууччалыы историческай романнары ордоробун, оннук баар дуо?

– Ол да ханна барыай, – Бэргэн халыҥ соҕус кинигэни чопчу ороото. – Ян «Чингиз хаана» баар, маны аах.

– Ээй. Хаһан эрэ аахпытым, – кыыс кинигэни ылан саараабыттыы биэтэҥнэтэн баран, хонноҕун анныгар кыбынан кэбистэ, – чэ, буоллун, иккиһин да аахтахха киһи салгыбата буолуо.

– Оттон таптал туһунан ааҕыаххын баҕарбаккын дуо? – Бэргэн иккис кинигэни таһаарда, – бу Сергей Крутилин суруйбут «Косой дождь» сэһэнин наһаа сөбүлээн аахпытым.

– Крутилин? – кыыс мичээрдээбитигэр, маҥан сирэйэ өссө туналыйа сырдаан ыларга дылы гынна, – оннук суруйааччы баар эбит дуу? Хаһан да аахпатаҕым.

– Дьэ аах, элбэҕи толкуйдатар, үөрэтэр кэрэхсэбиллээх кинигэ. Эн хайа дойдугунуй?

– Уус Алдаммын.

– Ханна үөрэнэҕин?

– Медучилищеҕа.

– Оттон ааккын билиэххэ сөп дуо, кэлин кинигэбин кимтэн ирдэһэбин?

– Ксенья. Оттон эн ким диэҥҥиний?

– Мин дьикти ааттаах киһибин, Бэргэн диэммин.

– Тыый, кырдьык, сэдэх аат эбит, уу сахалыы.

– Дьэ, Ксенья, тыаҕа нууччалыы аакка үөрэнэн оннооҕор оҕонньоттор сахалыыны аат диэбэттэр. Биирдэ кыра кылааска үөрэнэ сырыттахпына, аҕабынаан сэргэ оройуоммут дэриэбинэтигэр ыалдьыттыы тиийдибит. Маҕаһыын аттыгар оҕонньоттор олороллорун кытта аҕам дорооболоһон кэпсэттэ. Биир оҕонньор ыйытар: «Бу оҕоҥ ким диэн ааттааҕый?» – «Бэргэн диэн», – диир аҕам. Оҕонньор улаханнык дьиибэргээтэ: «Аата муода да ааттаах эбит, оттон эн сахалыы ааттыаххын – Уйбаан, Баһылай диэн…»

– Һэ-һэ-һэ, – кыыс истиҥник күллэ, – ама оннук буоллаҕай?

– Кырдьык-кырдьык, аҕам ону хойукка диэри көр-күлүү курдук дьоҥҥо кэпсиир буолара.

– Чэ, мин бардым, кинигэлэргин ааҕан бүттэхпинэ, Динанан тиксэриэм.

– Ксенья, тохтуу түс эрэ, – Бэргэн ыскаабы аһан, бинсээгин уолугун сиэбиттэн билигин аҕай атыылаһан ылбыт билиэттэрин тиэтэйэ-саарайа хостоон, кыыска уунна, – бүгүн киинэҕэ дьүөгэҕин Динаны кытта барыҥ, «Покаяние» Тенгиз Абуладзе туруоруута.

– Ээй, били тэлэбиисэринэн кэпсээбиттэрэ Берия уобараһа баар диэн.

– Кырдьык баар үһү, бу киинэни арбыыллар ахан.

– Дьэ бэрт эбит! Хастан буоларый?

– Сэттэттэн, бириэмэҥ да элбэх, били нууччалар өстөрүн хоһоонунуу – «вагон и тележка». Онон аа-дьуо оҥостон, дьүөгэҕин ыҥыран, киинэҕэ сылдьаарыҥ.

– Улахан махтал! Мин билигин харчытын киллэрэн биэриэм.

– Ксенья, харчы наадата суох, эйигин кытта билсибит күммүт чиэһигэр билиэттэри босхо биэрэбин.

– Кырдьык дуо? Чэ, оччоҕо баһыыба.

Кыыс тахсан барбытын кэнниттэн Бэргэн билбэт номоҕон кыыһынаан соһуччу билсиһииттэн хайдах эрэ көнньүөрдэ, бэл төбөтүн ыарыыта тамты сүттэ. Оттон Ксенья хоһугар тахсан, уларсыбыт Крутилин кылгас сэһэнин – саастарын тухары бииргэ олордоллор да, бэйэ-бэйэлэрин өйдөспөккө үйэлэрин моҥообут кэргэнниилэр туһунан айымньытын киэһээҥҥэ диэри ааҕан бүтэрдэ, ити табыллыбатах олоҕу кырыыбалыы сыыйыллар ардах сыыһа-халты түһэн ааспытыгар холообут быһыылаах.

Ксенья остуол сирэйигэр тоҥолохтонон, сыҥаах баттанан, таһырдьаны одууласта, уопсай дьиэлэр быыстарынан төттөрү-таары устудьуоннар субуруһаллар, үөрэх бүтэн, мантан киэһэ сынньалаҥ саҕаланнаҕа. Ким да ыгылыппат, бэйэҥ таптыыргынан бириэмэҕин аттарар түгэниҥ, сынньаныы, тыйаатырынан, киинэнэн сылдьыы… Кыыс ол олорон Бэргэнниин билсибитин санаата, кини билиҥҥитэ биир да уоллуун доҕордоһон көрө илигэ, арай оскуоланы бүтэрбиттэрин бэлиэтиир киэһэҕэ бииргэ үөрэммит Колята кыратык шампанскай испититтэн өрө көтөҕүллэн, олус долгуйан хараҥа муннукка сиирэ-халты сыллаан ылбытыгар соһуйан: «Хайа, хайдах буоллуҥ?!» – диэн саҥа аллайбытыгар, уол борук-сорукка да биллэр гына дьэс кытаран хаалбыттааҕа.

Оттон бу биэрбит Сергей Крутилин «Косой дождь» диэн сэһэнин ааҕан сөбүлээтэ, кырдьык, киһини толкуйдатыах кинигэ эбит. Эр киһи ойоҕо өлбүтүн кэнниттэн кини суруна сылдьыбыт тэтэрээтин – күн ахсын бэлиэтэнэн испит күннүгүн булан ааҕан, аттыгар адьас атын өйдөөх-санаалаах киһи олорон ааспытын, эр киһи туохха да аахайбатын түмүгэр дьылҕалара дьаалатынан устан, дьоллоох ыал буолар түгэннэрин куоттарбыттарын хойутаан өйдөөн кэмсинэрин эҥин туһунан судургу тылларынан эрээри, киһи кэрэхсээн, тартаран ааҕарыныы суруллубут.

Сэһэн геройа таптаан-сөбүлээн ыал буоллаҕа уонна бииргэ олорбуттарын тухары кэргэнигэр кыһаллыбатах, өлбүтүн кэнниттэн дьэ биирдэ бабат-татат диир, ол эрээри хайыаҥ баарай – хайдах да ытаабыт иһин, хантан кэлэн харах уута киһини тилиннэриэ, урукку олохторун саҥаттан эргитиэ баарай? Таптал кими баҕарар долгутар, кэрэхсэтэр, хайа баҕарар киһи ол дьоллоох түгэни кэтэһэр, кими эмэ сөбүлүү көрдөҕүнэ: «Кини дуо мин күүтэр олоҕум аргыһа?» – дии санаан эрдэҕэ, оттон бу уол, Бэргэн, кимий? Кыыстаах дуу, суох дуу, Динаттан ыйыталаһан көрүөххэ баара…

Түннүк өстүөкүлэтигэр сахсырҕа омунугар охсулла-охсулла көтөр тыаһа дыыгынаабытыгар хонос гына түстэ: «Сахсырҕа тиллибит, бэл бу таас дьиэ хоһугар баар буолбут, ол аата саас кэллэҕэ, ол күүтүүлээх кэми кытта таптал кэлиэ дуо? Аны бу билиэт, тоҕо босхо биэрдэ, арай киинэҕэ бииргэ сылдьыахха диэн ыҥырбыт буоллун, оччоҕо хайыа этэй, арааһа, аккаастыа этэ, хаһан да билбэтэх уола ыҥырдаҕын аайы, иһиттиэм-истибэтим диэбиттии, өмүрэх курдук хайаан барсан иһиэҕэй? Билигин Дина кэллэҕинэ иккиэн бииргэ киинэҕэ барыахтара, биллэн турар, дьүөгэтин оннугар олоҕун аргыһа буолар эрэллээх уоллуун киинэлиир быдан ордук буолуо этэ да, билиҥҥитэ кини көстө илик, ону хайыаҥый… Ханна сылдьара, хайа уулуссанан кэлэн ааһара буолуой кини – саха хорсун-хоһуун ыччата, кэрэ кыысчаан күүтэр Ньургун Боотура?..»

Күн-дьыл ааһан күлүмэхтэтэн, сайын буолан, устудьуон аймахха бэс ыйыгар эксээмэн туттарыыта субу кэлэ охсубута. Уочараттаах эксээмэҥҥэ бэлэмнэнэр консультацияҕа сылдьан баран, уопсайдарыгар төннөн бэлэмнэнэ олордохторуна, консультация кэнниттэн ханна эрэ элэс гына охсубут Ылдьаа соруктаах аҕайдык туттан-хаптан киирэн кэллэ. Кини ааны ыга сабан баран, ким эрэ истиэ диэбиттии, сипсийэн биир тыынынан субурутта:

– Уолаттар, бардыбыт! Бүгүн биир куорат уола табаарыһым квартиратыгар бобуулаах киинэлэри видеомагнитофонунан көрдөрүөх буолла, аһыы-аһыы сынньаныаххайыҥ, кэлэр эксээмэнтэн санаарҕаамаҥ. Кубалыырап кырдьаҕастан кырата «үһү» мүччү туттарарбыт биллэр уонна бэлэмнэнэргэ сарсын-өйүүн бириэмэ баар, онон бардыбыт, эр киһи уонна дьахтар таптаһарын хайдах баарынан, аһаҕастык көрдөрөллөр, этэргэ дылы, киһи кыыла турар киинэтэ, хаанымсах хаппыталыыстар эрэ итинниги оҥороллор…

Уолаттар сэҥээрэн өрө көтө түстүлэр, арай Бэргэн эрэ улаханнык аахайбата: