Толькi трэба вярнуцца, i я пачну нявыдуманую крымiнальную гiсторыю безь нябожчыкаў i палiцыянтаў ад самага пачатку.
Адпачываць люблю або ў чэрвенi, калi курорты не пасьпелi згубiць вясновую чысьцiню i сьвежасьць, або ў верасьнi, калi ўжо няма на пляжах крыклiвых дзяцей ды iх раздражнёных бацькоў. На гэты раз мне дасталася пуцёўка ў Латвiю на чэрвень. Выдатна. Люблю камфорт: гарачы душ, два пакоi, лоджыя, басэйн, корт. І гэта было абяцана, i ўсё я займеў, акрамя сонечнага надвор’я. Але тут вы памыляецеся, як i ўсе чытачы дэтэктываў: мне бяз розьнiцы, якое надвор’е, калi корт i басэйн пад надзейным дахам, а на штодзённы шпацыр можна схадзiць пад надзейным парасонам.
І вось Латвiя — краiна чужая, паўночная, але ж напоўненая германскай мiстыкай i латгальскай цнатлiвасьцю. Латвiя вельмi алейная й жывапiсная побач з такiмi аскетычнымi суседзямi, як вiтражная даўгатварая Лiтва ды графiчная чорна-блакiтная Эстонiя. Латвiйскую жывапiснасьць я ўбачыў выпадкова: важкiя сасновыя калодкi сьвяцiлiся мядовай чырваньню на смарагдавай, насычанай вiльгацьцю траве. Я не гавару пра Рыгу, горад, дзе сышлiся ў двубоi iмпэрскiя iдэi — расейскi шавiнiзм i германскi мiлiтарызм. Яны сутыкнулiся й высеклi iскру — у мэталёвым абветраным горадзе нарадзiўся мастак, якi займаўся кiнафiкацыяй сусьвету й стварыў мантаж атракцыёнаў. У Рызе нарадзiўся Сяргей Эйзэнштэйн. Рыга не жывапiсная й не алейная, i не латыская, як не германская й не расейскаяѕ Рыга — вольны горад-брама. І мне даспадобы адпачываць пад Рыгаю ў Юрмале. Я — iстота урбанiстычная, бункерская, але ўсё ж патрэбна раз на год пашпацыраваць уздоўж мора й адчуць бязьмежнасьць прасторы, напоўнiцца тым гарызантальным плоскасным спакоем, якi можа даць адно марскi далягляд у штыль.
У першыя тры днi майго адпачынку iшоў дождж, самы звычайны дробны прахалодны дождж. Я выходзiў два разы на дзень пад шаўкавiста-атрамантавым парасонам на доўгi шпацыр i наведваў усе, што траплялiся на вочы, кавярнi. Кава — маё слабое месца, ахiлесава пята ў маiх гурманiстычных запатрабаваньнях. Я магу есьцi амаль усё, што нi паставяць на стол эўрапейскiя кухары, магу абмежавацца й нават выкрасьлiць на колькi тыдняў са свайго рацыёну алькаголь, але не ўяўляю сябе бяз кубачка моцнай, хай сабе й адносна добрай, кавы. Кавярнi ў Юрмале на кожным кроку, яны розныя, а шукаеш самую лепшую. Я не палiтык, якi зь дзьвюх непрыемнасьцяў выбiрае найменшую, я пазьбягаю непрыемнасьцяў, i калi ў кавярнi патыхае смажаным падгарэлым тлушчам або прадаюць гарэлку замест бальзаму й каньяку, сыходжу адразу, нават не спыняюся каля стойкi. У кавярнi са шматабяцальным назовам «Арабiка» пахла каньяком i каваю, гэта дастатковы мiнiмум, каб скласьцi парасон i паставiць яго ў кут. Памылка. Зразумела, на кожным курорце злодзей сядзiць побач са злодзеем, п’е каву. Калi нехта адпачывае, нехта павiнен працаваць.
Зрэшты, зладзейства — ня праца й не адпачынак, зладзейства — асалода. Паверце майму нешматлiкаму вопыту. Па сваёй прыродзе я злодзей, самы натуральны, ад нараджэньня. Я злодзей па сваёй сутнасьцi, бо падчас зладзейства атрымлiваю эратычную асалоду. Крадзяжамi я займаўся раней, цяпер не займаюся, знайшоў iншае месца для ўкладаньня сваёй патэнцыi, а ў юнацтве я краў. Мне цяжка, паверце, мне сапраўды сорамна прызнавацца ў дробных, але такiх гiдкiх грахах. Краў я паштоўкi, толькi паштоўкi. Заходзiў у кнiгарнi, наблiжаўся да вiтрыны, выбiраў пачак якасных рэпрадукцыяў iѕ Не ўцякаў, не засоўваў у кiшэнь, не хаваў у папку, а трымаў у руцэ i шукаў вачыма прадаўшчыцу. Позiркi сустракалiся — самы адказны момант. Я адчуваў, як адзначалася розьнiца полаў, натуральным чынам адчуваў кайф i ў дадатак разумеў, што жанчына па другi бок прылаўка таксама перапоўнена эратычным пачуцьцём. Ад яе нават пачынаў сыходзiць вельмi спэцыфiчны, нi з чым не параўнальны, ледзь чутны пах — водар жанчыны. Я ўспрымаў гэты павеў як знак, павольна паварочваўся да ахвяры сьпiнаю й зносiў з крамы неаплачаныя паштоўкi. У адной i той жа краме я нiколi не парушаў спакою двойчы. Мае ўчынкi былi мiстычным актам разбурэньня цнатлiвасьцi, i я адчуваў, што другi раз цуд не адбудзецца, мой мэтад непаўторны, яго нельга множыць. Я зьбiраў паштоўкi з рэпрадукцыямi жывапiсу, з захапленьнем разглядаў маленькiх папяровых Тыцыянаў i Вэрмэраў. І, здавалася, маiм крымiнальным подзьвiгам ня будзе канца, а калекцыя будзе павялiчвацца й пашырацца. Але аднойчы ў Менск прывезьлi зь Нямеччыны палотны старых майстроў. Арыгiналы Батычэлi, Джарджонэ, Вэрмэра разьвесiлi па залях у музэi. І каля невялiкага палатна Джарджонэ «Сон Вэнэры» я зразумеў, што нiколi ў жыцьцi ў мяне ня хопiць таленту ўкрасьцi гэтае палатно, а паштоўкi — пыл, сьмецьце, дрэнь. Больш я нiколi нiчога не зьбiраў. І цяпер люта не люблю ўсiх калекцыянэраў, яны бяздарныя, яны здатныя грэбсьцi толькi пад сябе. А вось пра злодзеяў так не скажу, iх шкадую, бо разумею ўсю сiлу пачуцьцяў, усю iх вастрыню падчас зьдзяйсьненьня амаральных задум. І таму ў сьвеце раскрываецца толькi кожнае чацьвертае злачынства. Сярод злодзеяў больш таленавiтых людзей, чым у клане дэтэктываў. Вельмi сумны факт, калi зiрнуць з боку праваахоўных органаў. І застаецца адно супакоiцца, а лепшае супакаеньне — шпацыр пад парасонам i кава з каньяком.
Па свой спакой я й зайшоў у «Арабiку» й сеў на высакаватае крэсла за вялiкую стойку. Стойка цёмная дзераўляная й чыстая, яна вялiкiм паўколам займала амаль увесь пакой, сьцены якога былi шчыльна абабiтыя чырвонай тканiнаю. Вузкiя акенцы сьвяцiлiся цёпла-аранжавымi геамэтрычнымi вiтражамi. Бармэн i афiцыянтка рухалiся хуценька, не раўнуючы, як iльвы ў вальеры. За стойкаю, пры сьцяне, узвышалася этажэрка, састаўленая з дыхтоўных арачак, на ёй на круглых сподках залацiлiся ватрушкi. Бутэлькi з каньяком абступiлi споды, як вежы замкавы пляц. Са столi, забранай сьветлым паркалем, зьвiсалi на чорных ланцужках стылiзаваныя пад сэцэсiю сучасныя сакавiта-жоўтыя лiхтары. Карацей, стыль — курортны кiч, i я, каб не псаваць настрою, разгарнуў часопiс. Другая памылка. І нiякiх апраўданьняў. Паставiць парасон, сесьцi да яго сьпiнаю й чытаць часопiс — натуральная правакацыя, сапраўднае спакушэньне. Чалавек бачыць гаспадара, якi заняты чытаньнем сумнеўнага выданьня па псыхалёгii, «Аlter ego», бачыць выдатны парасон, такую патрэбную ў хмурнай Латвii рэч.
А я пiў каву бяз цукру й чытаў «Сацыяльна-псыхалягiчныя камэнтары да партрэту латыскай сям’i», праглядаў не безь цiкаўнасьцi станоўчыя рысы латыскага характару. Любоў да працы. Настойлiвасьць. Грунтоўнасьць. Сэнтымэнтальнасьць. Не разумею, чаму станоўчыя. Вернасьць лёсу й народу. Зазначаў я й не без задавальненьня (што з сабой зробiш — задавальненьне заўсёды зьяўляецца паперадзе рацыянальнага i разумнага) адмоўныя рысы. Зайздрасьць. Эгаiзм. У складальнiкаў таблiцы выйшла памылка, эгаiзм — станоўчая якасьць. Выхваленьне. Пасiўнасьць. Няўважлiвасьцьѕ Я радаваўся, i не з-за таго, што ў латышоў столькi адмоўных рысаў, а таму, што параўноўваў iх зь беларусамi. Мы ня горшыя, а толькi iншыя. Але радаваўся я дарэмна, бо, перагарнуўшы старонку, зiрнуў у кут i ня ўбачыў любiмага парасона з блiскучай скураной рукаяцьцю, ад якога застаўся адно чахол у маёй кiшэнi.
Першае, што я зрабiў — кiнуўся на вулiцу. Я стаяў на ганку кавярнi й глядзеў на мiнакоў. Дождж памацнеў. Па абодвух баках праспэкту Дубулты рухалася безьлiч розных парасонаў: стракатых, жаночых, чорных, сiнiх, мужчынскiх, празрыстых, дзiцячыхѕ Майго не было. Стаяць без парасона пад дажджом ня мела сэнсу. Я вярнуўся ў кавярню й сеў на сваё высокае крэсла. Бармэн запытальна паглядзеў на мяне. Я сказаў, што ў мяне скралi парасон. Ён пацiснуў плячыма й прамармытаў нешта накшталт таго, што яму няма калi глядзець за чужымi парасонамi.
Не люблю такiх бармэнаў — нiзенькi з прылiзанымi валосiкамi й тонкiмi вусамi цырульнiка, якому шанцуе. Такiя мужчыны носяць чаравiкi на высокiх абцасах, робяць манiкюр, пакутуюць на комплекс Напалеона й iмкнуцца спадабацца ўсiм асобам жаночага полу. У свае вольныя днi яны сядзяць у рэстаранах, прагульваюць не зусiм сумленна заробленыя грошы й перажываюць, што ня сталi вялiкiмi людзьмi. Яны нiколi не адмовяцца ад хабару й ад магчымасьцi незаўважна ўзяць чужое. Такiя бармэны не даважваюць, не дадаюць роўна столькi, каб чужы не заўважыў, а свой не пакрыўдзiўся. Такiх тыпаў поўна на курортах, у рэстаранах, барах, кавярнях, басэйнах i цырульнях. Бармэн з «Арабiкi» наагул ня выклiкаў бы ў мяне цiкавасьцi, каб не зьнiкненьне парасона. Я нават мог бы зазначыць, што бармэны-мужчыны ў шмат разоў лепшыя, чым жанчыны. Ён спрытнейшы, робiць усё больш артыстычна, нават таленавiта, але й крадзе незаўважна. І калi ён занёс парасон у падсобнае памяшканьне, дык забраць будзе вельмi цяжка.
