Манэта згубiлася. Шмат што згубiлася. Але згадкi пра манэту мяне супакойваюць, як i згадкi пра Магалiфаў...

Ведаў я трох Магалiфаў, двух асабiста, а аднаго — Магалiфа-дзеда — завочна. Магалiф-дзед камiсарыў ва дкраiне падчас грамадзянскай вайны й зрабiў вялiкую ласку расейскай лiтаратуры. Ён выратаваў выбiтнага пiсьменьнiка — Мiхаiла Прышвiна. Байцы Чырвонай армii зьбiралiся «замачыць» сiвабародага дзядка з падазронымi паперкамi ў рэчмяху. А камiсар Магалiф загадаў дзядка адпусьцiць. Хапiла адукацыi. Можа таму, калi я вёў журналiсцкае расьсьледаваньне пра лёс каштоўнасьцяў, якiя Сталiн вывозiў з СССР i прадаваў у Нямеччыне й празь Нямеччыну, напароўшыся на камiсара Магалiфа, якi быў намесьнiкам савецкага амбасадара ў Нямеччыне i, вiдавочна, прымаў удзел у распродажы збораў Эрмiтажу, я ня стаў акцэнтаваць на iм увагу. І калi Магалiф пашкадаваў i абаранiў Прышвiна, дык Сталiн не пашкадаваў Магалiфа, i ягоныя цёплыя ўзаемаадносiны зь Лiляю Брык не дапамаглi. Фотаздымак, дзе каханка Маякоўскага Лiля стаiць з камiсарам Магалiфам на фоне маскоўскага крамлю, мне паказваў Магалiф-бацька. Ён прыехаў у Менск з Горак. Прыехаў не адзiн, а з найлепшым сябрам — жабкаю у зялёным тэрмасе. Мы сядзелi ў сквэрыку, на пляцы Перамогi. Магалiф-бацька скардзiўся жабцы на лёс i паказваў мне здымкi з ЗША, куды перабраўся жыць Магалiф-сын. Здымкi былi мярзотныя. Распаўнелы Магалiф-сын адзьняў свой выходны дзень са смажаньнем мяса, пiцьцём вiна й сном на траве. Сытае марнатраўства — вось i ўсё пра здымкi. А ў Менску Магалiф-сын пiсаў песьнi, досыць мэлядычныя, i выконваў тыя песьнi Лявон Барткевiч з ансамблю «Песьняры». А ў Амэрыцы Магалiф-сын працуе ў фiрме «Шанэль», грузчыкам у краме. Магалiф-бацька на разьвiтаньне паказаў здымак зь Лiляю Брык i папрасiў адкласьцi напiсаньне артыкулу пра дэпартацыю каштоўнасьцяў, бо час ня той. Цяпер той час, дзесяць гадоў мiнула, i даўно няма той жабкi з тэрмасу. Адны згадкi пра яе.

Я згадваю яшчэ шмат тых, хто ня хоча прызнавацца ў сваiм габрэйстве. Згадваю, каб адагнаць маркоту й безнадзейнасьць, якiя акупавалi наш Менск.

Успамiнаю Ігара Лiбэрмана, якi нiколi не саромеўся, што ён габрэй. Удакладню: нацiск на першы склад — ЛТбэрман. Ён за гэта перажываў. А я забываўся й казаў Лiбэрма@н. І на Адэсу я казаў Адзеса. А ён нэрваваўся. Ігар Лiбэрман перажываў толькi за гэтыя два словы, за ўсё астатняе — не. Войска, а ён у войску ахоўваў турму, прывучыла не перажываць з-за драбязы. І з-за жанчын ён не перажываў, у яго iх была процьма, толькi за жонку ён узяў Рэгiну-музыказнаўцу. Непрыгожую. Вядома, на мой густ. І я нiяк ня мог зразумець, чаму Ігар выбраў Рэгiну. Дайшло пазьней. Толькi ў Рэнi быў вялiзны габрэйскi чамадан. Такi бязьмежны, сплецены з лазовых дубцоў, жоўта-сiянiсцкi чамадан. З такiм, i толькi з такiм чамаданам можна было спакойна выправiцца на Зямлю Запаветную. Ігар з Рэняю спакавалi валiзы й зьехалi. Зь Ерусалiму Лiбэрман даслаў мне бутэльку вiна — чырвонага й смачнага, як кроў.

Менск. Сьнежань 1999 году

Калi зьбiраешся ў дарогу, кладзi ў кiшэню два пашпарты. І падчас канфлiкту адразу аддавай адзiн пашпарт мiлiцыянту, палiцыянту цi пакрыўджанаму табой чалавеку. Такое ўражвае й гасiць страсьцi. Вораг шалее, крычыць, бiцца лезе, а ты: «На мой пашпарт i супакойся». Тоненькая кнiжачка, а супакойвае, як магутны транквiлiзатар. Пачынаецца чытаньне, гартаньне, разглядваньне. Агрэсiя пераходзiць зь цябе на паперу. Калi пашпарта няма, замянi грашыма. Разгарнi кашалёк, пакажы, колькi ёсьць грошай i аддай большую палову. Грошы ўзьдзейнiчаюць горш за пашпарт, але — безадмоўна. Пашпарт, вядома, лепшы сродак. Толькi далёка ня ў кожнага iх два. А вось адзiны пашпарт аддаваць ня варта. У мяне два пашпарты, i я магу сабе дазволiць адзiн запусьцiць на абаронныя дзеяньнi. Адкуль узяўся дублiкат? Выпадак.

Я iшоў на мiтынг пратэсту. Мы — беларусы, супраць суседняй Русi дзесяць гадоў ходзiм на акцыi пратэсту й б’емся зь мянтамi, тымi самымi, што выдаюць пашпарты, б’емся зь беларускiмi палiцыянтамi. Пагаворваюць, што ў душы нашыя мянты за нас. Напэўна, яны за нас, як i палiцаi былi за нас, як партызаны былi за нас. Асабiста я скарыстаў момант i за дзесяць хвiлiнаў да пачатку акцыi зайшоў у мянтоўку, каб забраць новенькi пашпарт з залатой Пагоняю на вокладцы. У аддзяленьнi, што каля кiнатэатру «Перамога», была процьма амонаўцаў у шаломах з дубiнкамi. Некаторыя мелi аўтаматы. Мне выдалi пашпарт i ў мiтусьнi забылiся забраць стары савецкi.

З двума пашпартамi ў кiшэнi я ўдзельнiчаў у бойцы каля гастраному «Пад гадзiньнiкам», што насупраць КГБ. Народу паабапал скарынаўскага праспэкту была процьма. Хлопцы зь «Белага легiёну» паспрабавалi выйсьцi на сярэдзiну праспэкту. Тут i пачалося. Мянты, якiя нiбыта нашы, пачалi нас зьбiваць, хапаць i кiдаць у машыны. Жаданьня вяртацца ў пастарунак, хай сабе й з двума пашпартамi, у мяне не было. Гэта ў той дзень у аддзяленьнi склалi пратакол, зь якога вынiкала, што цалкам глуханямы хлопец выкрыкваў антыпрэзыдэнцкiя лёзунгi й лаяўся матам. Думаю, i ты не захацеў бы ў такi пастарунак. Але адная справа хацець, а iншая — мець.

Вось у дзяцiнстве я хацеў двухколавы ровар. І бацька набыў такi ровар у дыплямата Калбасьева. Дыплямат, як i мусiць быць, езьдзiў за мяжу на перамовы й прывозiў рознае ўсялякае. Прывёз ён i дзiцячы ровар — блакiтны, з тоўстымi жоўтымi коламi, нямецкi. А дачка дыплямата, Люда, адмовiлася катацца на iм. Ровар прадалi нам.

Я навучыўся катацца ў адно iмгненьне. Сеў i паехаў, нiбыта ўсё жыцьцё езьдзiў на двухколавым ровары.

Бацька зьбiраўся пайсьцi ў краму «1000 дробязяў», я напрасiўся паехаць зь iм. Тым больш, што мне ў сэкцыi фiгурнага катаньня загадалi прынесьцi тэнiсны мячык. Бацька iшоў, я ехаў побач. Ад вулiцы Кузьмы Чорнага да парку Чалюскiнцаў спускаецца вузенькая вулка. Я пачаў набiраць хуткасьць. Бацька яшчэ быў на гары, а я ляцеў унiзе. Раптам з-за рогу зьявiўся мужчына зь дзяўчынкаю. Каб не задавiць дзяўчынку, я паехаў на дом. Пярэдняе кола ўскочыла ў дзiрку памiж сьцяною й вадасьцёкавай трубой. Я пераляцеў праз руль i рэзнуўся галавою ў бляху. Каб у цэглу, дык прытомнасьць вярнулася б значна пазьней, калi б наагул вярнулася. А так я расплюшчыў вочы ў чужой ваньне. Чужая жанчына ўбачыла праз вакно аварыю. Выбегла, узяла мяне на рукi й занесла ў сваю кватэру. Яна абмывала мне твар, калi я апрытомнеў. У краму «1000 дробязяў», што насупраць парку, бацька мяне звадзiў, мячык мы прыдбалi й дамовiлiся, што маме ня скажам пра аварыю, як я наляцеў галавою на трубу. Я й не сказаў. Выклаў усё бацька. Дома я скруцiўся на фатэлi й заснуў. Мацi спытала ў бацькi, чаму я сплю пасярод дня. Бацька раскалоўся. Мяне пабудзiлi й павялi да доктара. У больнiцы абвязалi галаву бiнтам i сказалi, што я атрымаў першае клясычнае страсеньне мазгоў.

Другое страсеньне было не клясычнае, бо я не зьвяртаўся ў лякарню. Я ехаў у грыбы. Разагнаўся з горкi, каб на хуткасьцi праскочыць кавалак дарогi, занесенай пяском. Не праскочыў. Руль вырвала з рук. Я кульнуўся на пясок. Мяккi, шаўкавiсты, цёплы быў наш беларускi пясочак. Але пабiўся я моцна. І грыбоў у той дзень не зьбiраў. І можна было б зрабiць высновы, але я зрабiў iх у iншы бок, на карысьць лепшага ровара.

Зь першых стыпэндыяў наадкладаў рублёў i прыдбаў спартовы ровар «Спадарожнiк». Тры хуткасьцi, тармазы на абодвух колах. І не дапамагло, зноў трапiў у аварыю. Непадалёк ад Кальварыйскiх могiлак я вырашыў праскочыць скрыжаваньне на жоўтае сьвятло. І не пасьпеў. На мяне ляцелi два легкавiкi. Добра, што «жыгулi» iшлi на мэтры два паперадзе «масквiча». «Жыгулi» ўрэзалi мне па пярэднiм коле. Мой ровар разьвярнула на 90°, i «масквiч» не зачапiў зусiм. Вадзiцель з «жыгулёў» аблайваў мяне густым расейскiм брыдкаслоўем. А я маўчаў. Мову адняло. Цяпер я выдатна ведаю, як адымае мову. І жанчына, што сядзела ў праклятых «жыгулях», так i сказала: «Што ты крычыш на яго? Паглядзi, у яго мову адняло!» «Што я крычу, б...? Што я крычу? А каб я забiў гэтага разья... i сеў у турму? Зараз я яго ў мянтоўку здам!» Шафяруга выскачыў з машыны й пачаў сьвiстаць у мiлiцыянцкi сьвiсток. Тут мова й вярнулася. «Ідзi ты ў сраку, мудак! Сам пёрся на чырвонае сьвятло!» Можа мы б i пабiлiся са сьвiстуном, каб не ягоная жонка. Сардэчная трапiлася кабета. «Ён загаварыў (гэта пра мяне), ты чуеш (гэта да сьвiстуна), у яго ўсё нармальна, паехалi». І яны паехалi, а я пакацiў ровар у блiжэйшы двор, дзе сядзеў на лаўцы, можа, гадзiну. Рукi, ногi калацiлiся. Так заўсёды пасьля аварыi ў мяне рукi й ногi калоцяцца. І ў Маскве калацiлiся.