Падрыхтаванае на падставе: Адам Глёбус, Браслаўская стыгмата — Мінск: Наша Ніва, 2001.

© Камунікат.org, 2012

У Ігара Батуры бацька забiў мацi. На той час мы з Батурам у адной клясе за суседнiмi партамi сядзелi. Наша клясная пасьля ўрокаў сказала, каб усе заўтра па рублю прынесьлi, бо ў Ігара мацi памерла. Як стараста, я тыя рублi зьбiраў i ў пахавальнае бюро па жалобны вянок хадзiў. Быў травень, надвор’е — цуд. Вянок я на пахаваньне занёс i ў школу тым днём, вядома ж, не вярнуўся.

Батура зьявiўся ў клясе толькi праз тыдзень. Ён не зьмянiўся анi на кроплю, як быў вясёлы, так i застаўся з усьмешкаю ад вуха да вуха.

А вось калi ў Рыткi Сухадолавай бацька ў аўтакатастрофе загiнуў, дык яна цэлы год чорныя банты завязвала й нi радыё ня слухала, нi тэлевiзара не глядзела, адно ў Польшчу да дзядзькi свайго лiсты пiсала. А той у адказ дасылаў паштоўкi з сусьветна вядомымi кiнаакторамi — Рытку радаваў. Яна iх у школу ў цэляфанавым мяшэчку прыносiла. Нашыя дзеўкi зайздросьцiлi. А чаму было зайздросьцiць, калi бацькi няма, айчым п’е, нi брата, нi сястры, толькi дзядзька за мяжой, у Польшчы?

Ігар Батура хадзiў, як i раней, у школу; а сьмерць ягонае мацi рознымi плёткамi пачала абрастаць. Суседзi казалi, што Іван, Ігараў бацька, прыйшоў п’яны й моцна бiў Шуру, так Ігараву мацi клiкалi. Ён так яе бiў, што тая крычала, i ўсе суседзi чулi, але баранiць не пайшлi. Цi ж то першы раз лямант у Батуравай кватэры стаяў?! Дый хто ж мог ведаць, што ўночы Шура дойдзе. Так тое было, цi ня так, Бог яго ведае, толькi сьледчаму нi суседзi, нi Іванавы дзецi, а iх трое было — акрамя Ігара, дзьве дзеўкi малыя — нi паўслова не сказалi пра начную бойку. От вам i суседзi, сьледчаму нi слова, а на раёне (мы ў пяцiпавярхоўках блёкавых каля радыятарнага заводу жылi) пагалоска, што ў Батураў бацька мацi забiў, усiх абышла.

Дачок сваiх Іван у iнтэрнат здаў, i яны толькi на вакацыях трэсьлi на дзiцячай пляцоўцы белымi кудламi, а Ігара ён пры сабе пакiнуў. Як яны там нi жылi, а Ігар да восьмай клясы ў школу дахадзiў, i ў восьмай яму на экзамэнах кволыя траякi папастаўлялi.

Я ж пасьля восьмай у вучылiшча пайшоў i толькi праз год, стрэўшы аднаклясьнiцу Ірку Альгертовiч, даведаўся, што Ігара пасадзiлi за бойку. Ірка распавяла, што пабiўся Батура зь нейкiм салдатам-адпускнiком на танцах, у ДК цагельнi. І каб толькi пабiўся, дык, пэўна ж, не пасадзiлi б, а ён, дурань, у адпускнiка iмпартовую куртку забраў. На судзе за тое, што бiўся й рабаваў, далi Батуру два гады калёнii. Можна сабе ўявiць, як Ігар тую замежную куртку праклiнаў.

Ірка Альгертовiч у суседнiм з Батурамi доме жыла i ўсё пра ўсiх ведала, таму цiкаўнасьць яе на журфак i занесла. А як паступiла Ірка ва ўнi- вэрсытэт, дык зрабiлася першай дзеўкаю на «цэнтры», а на родны наш раён забылася. Тады якраз мiнi-спаднiцы ў моду ўвайшлi. Толькi, як сустракаў я Ірку, мяне сьмех пачынаў душыць, бо ў школе ў яе мянушка была: сѕа — дзесяць кулакоў. Нашы хлопцы ёй мянушку такую далi, бо калi пакласьцi на лаву ў радок дзесяць кулакоў, якраз i атрымаецца шырыня Ірчыных клубоў. І можна здагадацца, як на тых клубах мiнi-спаднiца глядзелася. Ня буду падманваць, не было там дзесяцi кулакоў, але восем было як лёду, можаш мне руку адсекчы, калi ня так.

Кажуць, што самыя жорсткiя мянушкi даюць у войску, а я ўпэўнены, што — у школе.

Як пасадзiлi Батуру другi раз, пачуў я ад той самай Альгертовiч, калi мы выпадкова апынулiся ў кавярнi за суседнiмi столiкамi. Злавiлi яго на ўласным глупстве. На раёне новы сьледчы зьявiўся, малады кар’ерыст. І паабяцаў той сьледчы, што палову шпаны з раёну за краты ўладкуе. Паабяцаў i зрабiў. А з Батурам так былоѕ Прыйшоў сьледчы да яго дамоў i кажа: я ведаю, што ты з Хiльневiчам легкавушкi «распранаеш», але «прыцягваць» вас ня буду, калi прыёмнiк ад «Жыгуля» мне прынясеш. Ігар i прыпёр яму «цацку», а той яго арыштаваў, яшчэ й пасьмяяўся. Батураў гадзiньнiк на тры гады спы- нiўся, як i Хiльневiчаў, дарэчы.

Каго-каго, а Хiльневiча я нiколi не любiў. Калi ў Батуравай душы хоць калiва дабрынi жыло, дык у гэтага мудака толькi зайздрасьць. Росту Хiльневiч быў малога, клiкалi яго — Хiляк, i мелi рацыю. Толькi наш Хiляк адносна нас быў слабы, а меншых у школе бiў i грошы ў iх забiраў. Аднаго разу завуч малодшых клясаў прывяла ў клясу Хiльневiча й сказала, каб мы самi зь iм пагаварылi. Пабiлi мы яго, моцна пабiлi, толькi што ж ты зробiш, калi ў чалавека такая паганая кроў, ня будзеш жа ты мудака штодня лупцаваць, бо забiць заб’еш, а выправiць ня выправiш.

Івана Батуру я неяк у тралейбусе сустрэў. Ён спаў. Шапка на каленях ляжала. Я ня стаў будзiць яго.

Аднойчы мне затэлефанавала Сьветка Борт- нiк, таксама аднаклясьнiца, i запрасiла зайсьцi да яе й прынесьцi пятнаццаць рублёў. Якраз дзесяць гадоў прайшло, як нашая кляса школу скончыла. Праўда, мы праз год зьбiралiся пасьля заканчэньня, але народу было няшмат. Пася- дзелi мы тады ў альтанцы, выпiлi колькi пляшак «Зуброўкi» й разышлiся хто куды. Я з Панасюгам i Навумчыкам пайшоў. Навумчык паказаў нож i сказаў, што ён у краму зойдзе, у каго-небудзь грошы забярэ, i мы яшчэ вып’ем. З п’янога розуму прапанова здалася прыўкраснаю. Зайшоў ён у магазiн. Мы чакаць засталiся. І бачым, як касiрка выскачыла з-за апарата й дзьверы на засаўку зачынiла. У магазiне мiтусьня ўсчалася. Мы курым, чакаем, хвалюемсяѕ А што рабiць? Праз паўгадзiны выйшаў наш Навумчык з крамы й сьмяецца. Мы да ягоѕ Што? Як? Ну, а ёнѕ Нажа шкада, я яго ў пакет з цукеркамi засунуў, цяпер ня вернеш. Падыйшоў я да малога, паказаў нож i сказаў, каб ён мне кашалёк даў. А малы ў крык i сьлёзы. Пакуль ён па краме бег, я нож у пакеты з цукеркамi й схаваў. Мужыкi мяне абшукалi й адпусьцiлi. Расказваў так Навумчык, пакуль мы ў ДК на танцы iшлi. А Панасюга ўсю дарогу «ржаў». На танцы нас без чаргi пусьцiлi, у Панасюгi кантралёрка знаёмая была. Натанцавалiся мы тады пад «хоп, хэй, хоп» i «лэйдзi, лэйдзi, лэйдзi» да чорцiкаў у вачох. Панасюга пайшоў кантралёрку дадому праводзiць, а мы з Навумчыкам паплялiся зь нейкiмi дзявулямi на флэт, а далей — ня вашая справа.

Панасюгу я ўбачыў толькi празь пяць гадоў. Ён у мяне падручнiкi па беларускай мове прасiў, бо паступаць на фiлфак зьбiраўся. Толькi Панасюга нiкуды не паступiў. Забiлi нашага Панасюгуѕ Ён другiм з нашае клясы на той сьвет адышоў. Першым Жэнiк Шкода ў войску загiнуў, i прыслалi ягоным бацькам труну. Я на пахаваньнi ня быў — не патэлефанавалi мне. Потым хлопцы ўспамiналi, што на памiнках усе напiлiся, а больш за ўсiх Панасюга. На Панасюгавым пахаваньнi мяне зноў жа не было, бо зьехаў я зь Менску ў камандзiроўку.

Калi я да Сьветкi Бортнiк грошы на рэстаран прынёс, яна мне ўсё дэталёва, як гэта толькi незамужнiя жанчыны за шклянкай гарбаты могуць, i распавяла пра Панасюгаву сьмерць.

Знайшлi яго каля чыгункi пад мостам. Восем нажавых ранаў было на целе. І вiсеў наш пакутнiк на высокiм заводзкiм плоце, бо забойца зрабiў з дроту пятлю й павесiў мёртвае зьнявечанае цела на плот. А хто тое ўтварыў, так i не знайшлi.

У рэстаран прыйшло шмат народу. Дзеўкi нашыя цёткамi сталi — не пазнаць. А хлопцы яшчэ больш-менш трымаюцца, мо толькi Шустак, ён прапаршчык, памажнеў. Селi мы за стол, бачу — Батуры з Хiльневiчам няма. Што Хiляка няма, дык чорт зь iм. А Батуры чаму? Я да Бортнiк падыйшоў. А тая й кажа: «Што мы зэкаў розных будзем запрашаць? Хай яны ў турме сустракаюцца». Я змаўчаў, i што ты скажаш незамужняй жанчыне? Яна нас сабрала й рэстаран заказала, i за гэта «дзякуй». А што да зэкаў, iх у нашай клясе было шэсьць: Батура, Хiльневiч, Хвастоў, Межагурскi i Рудко, i яшчэ адзiн, прозьвiшча такоеѕ О, Дарагуш!

Адзiн Рудко чаго каштаваў?! Аднаго разу яго з тыдзень не было ў школе. Клясная ўзяла мяне, бо стараста ж, i Навумчыка, бо той боксам займаўся й аднаго разу дзесяцiклясьнiку адным ударам тры зубы выбiў. Вiнаватым прызналi дзесяцiклясьнiка: нашто ён сямiклясьнiка чапаўѕ Прыйшлi мы да Рудко дамоў. Ён нам дзьверы адчынiў i стаiць голы, толькi рукою пах прыкрывае. А ў спальнi на ложку дзеўка, таксама голая, сядзiць i на нас зырыць. Што нам? Мы маўчым. А клясная чырванець пачала. А потым цiха так загаварыла: «Адзенься, Рудко, i дзяўчына хай адзенецца, нам пагаварыць трэба». Яны адзелiсяѕ А назаўтра Рудко сядзеў на апошняй парце i ўважлiва разглядаў сябе ў люстраным лязе сваёй шыкоўнай фiнкi.