«Мянты!» — дагнаў мяне Ўладзiмераў вокрык. Раптоўны страх шылам працяў нутро, нават сiнiя пялёсткi ледзь не абляцелi з таемнай вытатуяванай ружачкi. Разьвярнуўшыся на сто восемдзесят, я пабег. Ляцеў, ледзь кранаючыся зямлi, перамяшчаўся ў прасторы велiзарнымi скачкамi. Адно з прызямленьняў трапiлася якраз каля нерухомага цела. Я зачапiўся за паскуднiка. Упаў на рукi й садраў скуру з далоняў. Рукi трапiлi на вадасьцёкавы люк, а вось тварам я рэзнуўся аб высокую броўку. Нос развалiўся, разьлезся й размазаўся па твары, як печаны яблык. Давялося згрэбсьцi ў жменю тое, што было арыйскiм носам, i спытаць Уладзiмера, выплёўваючы кроў: «Што рабiць?» Той прытупнуў на адным месцы так, нiбыта да сьмерцi хацеў у прыбiральню. З захлёбiстых рэплiк вынiкала адно — трэба ўцякаць.

Зь цёмнага двара мы выскачылi на сьветлы пляц Перамогi ў другой сусьветнай вайне, прагарцавалi мiма газавай гарэлкi вечнага агню й пабеглi да таксовачнага прыпынку, дзе гула вялiкая чарга прагнаных з рэстарацыi веселуноў.

Тут сiлы й пакiнулi мяне. Душа вылецела зь цела. Яна зь цiкавасьцю назiрала, як я ў залiтым крывёю палiтоне пахiстваючыся падыйшоў да сьметнiцы й прысеў. Душа, пэўна, дзеля шкадобы вярнулася.

Жахлiва забалеў раскроены нос.

Падыйшла таксоўка. Уладзiмер у двух словах распавёў чарзе, што нас пабiлi бандыты, а цяпер за намi гонiцца мiлiцыя. Народ зразумеў. Народ у роўнай ступенi ня любiць i тых, хто парушае парадак, i тых, хто наводзiць. Таксоўшчык паставiўся да маёй разьбiтай морды са спачуваньнем i даў газэту «Зьвязда», каб кроў ня капала на сядзеньнi. «Мне ж яшчэ цэлую ноч катацца!» Яго можна зразумець.

Усiх можна зразумець.

І маю жонку варта зразумець, яна крычала й парывалася выклiкаць дактароў. Уладзiмера трэба зразумець, ён нават не заходзiў у кватэру й зьехаў дамоў на той самай таксоўцы, на якой прыехаў. Суседку таксама пажадана зразумець, старую пабiтую хваробамi й бяссоньнем, яна грукала ў сьцяну, маўляў, гадзiна ночы i паводзьце сябе прыстойна цi хоць бы цiха. Усё зразумела.

А я, дарэчы, паводзiў сябе цiха, мiрна. Памыў халоднай вадою галаву разам з тварам i разваленым носам. Потым як мог, так i зьляпiў пальцамi родны, гарачы, змучаны нос. Тое, што атрымалася, замазаў сьлiнаю з чорным мумiём, а наверх начапiў плястырную стужку.

Ламаньне носа запамiнаецца на ўсё астатняе жыцьцё.

Асаблiва помнiцца ранiца. Пахмельнага сындрому не было, галава не балела, не хiстала й пiва не хацелася. Было значна горш. Я памiраў ад жаху, бо набраў у галаву дурных думак. І адкуль толькi ўзялося перакананьне, што паскуднiк са сталёвым кастэтам здох. Што, б’ючы, не заўважыў, як забiў, як забраў жыцьцё ў чалавека. Чорныя ўяўленьнi абступiлi сьвядомасьць, як варожае войска, што закальцоўвае горад у аблогу. Я пацiху шалеў i звар’яцеў бы канчаткова, каб не затэлефанаваў мiлiцыянту Паўлу. «А, як хвост прыцiсьне, так да палiцыянтаў прыпаўзе!» Я згодны быў слухаць i горшае, каб толькi прасьвятлiць наступствы начнога здарэньня.

«Трупаў з раёну пляцу Перамогi ў моргах не зарэгiстравалi. Скаргаў на бандытаў, што дэбашырылi каля хлебнай крамы, нiхто не пiсаў». Я сядзеў на падлозе, слухаў Паўлаў голас i кайфаваў.

«Як мала чалавеку трэба для задавальненьня!» — сказаў я тады люстэрку, зь якога пазiрала бяскроўная, мучнiстая маска з бэзавымi мяшкамi пад вачыма.

Палiтон вельмi лёгка адмыўся. Я апрануўся й пайшоў гуляць па горадзе. Засунуў рукi ў кiшэнi i шпацыраваў. Я быў найшчасьлiвейшым зь людзей. Сiняя ружачка распусьцiла ўсе свае пялёсткi, лiсточкi й шыпы. Сустрэчныя ўсьмiхалiся. Мой выгляд сьмяшыў i ўвадначасьсе выклiкаў спачуваньне. І я, канечне, не пайшоў да доктара, каб ня чуць дурных пытаньняў... «А хто гэта Вас так апрацаваў? А цi ня хочаце напiсаць заяву ў праваахоўныя ворганы?» І на працу, у свае родныя камiсiйныя крамы, не пайшоў.

І не маляваў шыльдачак. «Не аформленае», «Прададзенае», «М» i «Ж».

Прагуляў дзень навылёт i не шкадую. А на вечную памяць пра шчасьлiвы вясновы настрой застаўся шнар на крываватым носе.

Вось так пацiху намаляваўся аўтапартрэт. Звычайная, шэранькая, можна сказаць, зьнешнасьць. Колер маiх сьветлых вачэй таксама шэра-блакiтны. Але я не саромеюся ўласнай зьнешнасьцi.

Мастак Ігар аднойчы сказаў, што ў мяне вельмi паэтычная хада. Толькi гэта няпраўда, бо крок у мяне цяжкi, самаўпэўнены, мiлiцыянцкi. Калi iду, дык здалёк вiдаць, што дарогi не саступлю.

Менск. Жнiвень 1995 году

А то ня ведаю, што па-беларуску — Мiхась. Каб ён быў беларус, назваў бы Мiхасём. А ён па мацi й па бацьку габрэй. Адпаведна — Мойша. Звычайнае, простае, усходняе iмя, ня лепшае й ня горшае за Саламона цi Саўку. З iмем Мойша ён цяпер, пэўна, стаiць перад вялiкiм габрэйскiм Богам. Так павiнна было стацца. Толькi ў Менску Мойша называў сябе Мiша. Сьцiпла, традыцыйна, зь цеплынёю, так называюць цацачных мядзьведзяў. Вочы Мiша меў цёмныя зь лiлёвым адлiвам, як у дарагой мяккай, футравай лялькi. I чалавека з такiмi добрымi вачыма не пашкадавалi, змардавалi, забiлi. Злодзеямi й бандзюгамi поўнiцца сьвет. Сын уздымае нож на бацьку за адно-адзiнае сказанае ў п’яным запале брыдкае слоўца. Мацi топiць родных дзяцей у возеры, каб наноў выйсьцi замуж. Пляменьнiк насыпае атруту ў келiх зь вiном i завалодвае спадчынаю бязьдзетнага дзядзькi. Злачынствам канца-краю не вiдаць. Лёс менскага Мiшы — толькi маленькi каменьчык, якiмi брукуецца дарога вылюдкаў у Пекла. Мiшава драма пачыналася звычайна. З рашэньня ехаць пачынаецца большасьць габрэйскiх радасьцяў i пакутаў. Мiша надумаў перабрацца ў Ерусалiм. Габрэй — ён i ёсьць габрэй. I кожны габрэй, якi ня жыў у Iзраiлi, раней цi пазьней, а запытаецца ў свайго сэрца... А цi не закрэсьлiць крыж-накрыж мiнулае i падацца ў зямлю запаветную, дзе й распачаць жыцьцё-быцьцё наноў? Вядома, i беларус сто разоў у марах перабiраецца ў Маскву, як расеец у Парыж, а амэрыканец у Лёндан. Толькi гэта iншае. Бо нi ў Лёндане, нi ў Парыжы, нi ў Маскве цябе не сустрэне Бог. Залатазубы д’ябал можа трапiцца, а ўсемагутнага не спаткаеш, гэта так надзейна, як зямля. Мiша вырашыў перабрацца ў Ерусалiм назаўсёды. Было яму якраз трыццаць тры. Бацькi памерлi. Сям’я не завялася. Праца iнжынэра на заводзе не давала пэрспэктывы. П’янкi-гулянкi абрыдлi. Як разбагацець? Мiша ня ведаў. Вось i прыняў рашэньне пераехаць на гiстарычную Радзiму. Нават квiток атрымаў i кватэру ўласную бацькоўскую прадаў, i ў натарыюса законным чынам перааформiў жылплошчу на сябрука Пашу. Тэарэтычна яму засталося пракантавацца на птушыных правах у Рэспублiцы Беларусi два тыднi. А далей: Чырвонае мора, сьцяна плачу, пуп зямлi, сталiца рэлiгiяў. Толькi тэорыя адрозьнiваецца ад практыкi тым, што малюе будучыню на падставе мiнуўшчыны. А ў Мiшыным мiнулым Люды не было. Не iснавала той Люды са смарагдавымi вачыма, той, якая аформiць кватэру на Пашу. Мiша пра яе ведаць ня мог. Бо гэта Паша прывёў Мiшу да Люды ў дзяржаўную натарыяльную кантору. I той жа вясёлы Паша запрасiў Люду павячэраць у рэстарацыi з нагоды набыцьця неблагой кватэры. За рэстаранным столiкам Паша прапанаваў увесьцi ў Беларусi новае дзяржаўнае сьвята: провады габрэя ў Iзраiль. Люда й Мiша асаблiва не пярэчылi. Сьвята провадаў Мiшы, хай сабе i не на дзяржаўным узроўнi, але ж атрымалася цёплым. З рэстарацыi выйшлi задаволеныя. А ў таксоўцы асьмялелы Паша прапанаваў Людмiле пераехаць у сталiцу габрэйскай краiны, разам зь Мiшам, канечне. Людмiла не адмовiлася. Ёй было трыццаць пяць. Будзённасьць надакучыла. На самым сподзе душы зырка пералiвалiся агеньчыкi бесьсьмяротнага жаданьня зьменаў. Iзраiль выглядаў узьнёсла, рамантычна, зманлiва. Мiша ўспрыняў размову iнакш: увэртура да адной-адзiнай ночы. Наранiцу ён, п’ючы гарбату, прыйшоў да думкi, што жанчыны, лепшай за Мiлу, не бывае. Дапiўшы другi кубак цэйлёнскага напою, Мiша прапанаваў Мiле руку, сэрца й ерусалiмскае сонца. Тая ўзяла ўсё, акрамя апошняга. У Iзраiль маладая сям’я не патрапiла. I ўсё празь нейкую драбязу, праз шнурочак лiчбаў, праз дату на блянку. Канторскiя дзяўчаткi, узяўшы немалы хабар, выпiсалi Мiле фальшывае пасьведчаньне аб нараджэньнi. Яны перапiсалi ў габрэйку ня толькi Мiлу, а й абодвух яе бацькоў. Хабарнiцы не забылiся паставiць на блянку, што ён не сапраўдны, а паўторны, i дату выдачы паўторнага пасьведчаньня яны адсунулi ў савецкую мiнуўшчыну, у цiхi 1983 год. Вядомая iсьцiна: чым дакумэнт старэйшы, тым больш выглядае на сапраўдны. Толькi дасьцiпны, уедлiвы, абсыпаны рабацiньнем чыноўнiк iзраiльскай амбасады заўважыў дробненькую неадпаведнасьць. Блянк, на якiм выпiсвалася пасьведчаньне, быў аддрукаваны ў 1990 годзе. Брама ў Iзраiль зачынiлася ня толькi для Мiлы. Ну нашто ты хацеў увесьцi ў зман вялiкi габрэйскi народ? Папытаецца ў Мiшы рабы амбасаднiк. Дзеля чаго? Дзеля адной беларусачкi? Мiша ледзь не заплакаў. Што ён разумее? Што яны разумеюць? Мiша абураўся, нэрваваўся, курыў безь перапынку й пiў каньяк. Мiша апынуўся ў пастцы. Нi кватэры. Нi працы. Нi надзеяў. Адно-адзiнае, што было — Мiла. Найлепшая з жанчын. З кватэраю. З грашыма. З працаю ў дзяржаўнай установе. I што мог вырашыць Мiша? Ясна. Давялося займацца кватэрным бiзнэсам.