Менск горад вялiкi, вар’ятаў i бяз Хламава-Халамава хапае, ну хоць бы Габрэйскую Моднiцу згадайма...
Жанчыны вар’яцеюць з-за шмацьця — не навiна. Але ёсьць сярод слабога на апранахi полу такiя, што больш за ўсё на сьвеце прагнуць прыбiрацца. Але большасьць з такiх усё адно носiць гатовае адзеньне. А вось старажытную габрэйку з пляцу Перамогi куплёнае, вiдавочна, не задавальняе. Яна мадэлюе й шые сама. І як шые! Пабачыш — не забудзеш. Яе стыль можна безь перабольшаньня ахрысьцiць шагалаўска-вiцебскiм. Салатны палiтончык з каўнерыкам лiсiнага футра. Фiялетавыя панчохi. Белыя боты на абцасах са срэбнымi спражкамi. Ружова-празрысты шалiк i такiя ж празрыста-ружовыя пальчаткi. Рыдыкюль, як i боты, бялютка-белы з масiўнай зашчапкаю. І макiяж у Моднiцы адметна-незабыўны. Твар алебастравы, вусны цёмна-малiнавыя, вочы падмалёваны ультрамарынавымi ценямi й тушшу, а бровы шырокiя й вугальныя, як крылы гругана. Завершанасьць i непадробнасьць усяму ансамблю надае брошка з галубовым шклом у карункавай аздобе зь белага мэталу. Яна iскрыстай кветкаю квiтнее над габрэйскiм сэрцам. Моднiца i ўлетку, i ўзiмку ходзiць у адным i тым жа строi. Ходзiць вакол пляцу Перамогi зь ягоным фалiчным абэлiскам i вечнай фаеркаю. Ходзiць амаль штодня, але мала хто зьвяртае на яе ўвагу. Горад бяжыць, ляцiць, сьпяшаецца... Справы, клопаты, заняткi... Каго хвалюе чужое шчасьце — быць модным i прыгожым. Тысячы разоў я праходзiў каля, паўз, пад i побач з пляцам Перамогi й бачыць ня бачыў Моднiцы, пакуль мастак-графiк Ігар — Ізя Лiбэрман — не паказаў мне на яе. І цяпер я бачу яе ледзь ня кожны раз, як трапляю на круглы пляц. Ёсьць такая акалiчнасьць — бачыць тое, што ведаеш. І менскiя дзiвакi не вынятак з гэтага правiла.
Правiлаў шмат, парушальнiкаў яшчэ больш. У адзiн бок iх парушае Габрэйская Моднiца, а ў другi — Сiротка.
Ёсьць вялiкая розьнiца памiж бамжом i вар’ятам. Бомж, бамжара, бiч — чалавек, якi сьвядома кiнуў дом i сям’ю, бадзяецца па сьвеце, п’е ўсё, што гарыць, i есьць усё, што знойдзе ўежнага. Бадзягi, бамжы — цэлы сацыяльны пласт у грамадзтве, цэлая кляса цi праслойка, складзеная з антысацыяльных элемэнтаў. І часам можна памылiцца, паблытаць гарадзкога вар’ята з бамжараю. Зьнешне яны бываюць вельмi падобныя. Абадраныя, абарваныя, нямытыя... Але бамжы — як нi дзiўна — людзi са сьвядомасьцю, з памяцьцю, з пэўным мэркантыльным iнтарэсам. Яны проста ўпадабалi сацыяльнае дно. Сьвядома абралi бадзяжнiцтва й п’янства. А таму мне малацiкавыя. На iх бурачковых тварах нямашака пячаткi Божай. У iх паводзiнах не выяўляецца Вышэйшая сiла. Яны лёгка пралiчваюцца й рэглямэнтуюцца. Іншая рэч — дзiвак-вар’ят. Ён адметны й непаўторны. Ты нiколi не здагадаешся, куды ён паверне, якi будзе наступны крок. А раптам гэта будзе гучнае, на ўсю вулiцу: «Ы-ы-ы-ы-ы!!!» Як вытлумачыць? Што сказаць? Ты бездапаможны супраць ягонае прыроды, як i супраць прыроды наагул. Застаецца адно назiраць, спачуваць i задумвацца над марнасьцю чалавечых намаганьняў. Але назiраць за вар’ятамi вельмi цiкава. Утрая цiкавей, чым за бамжамi. Таму за Сiроткам я не назiраў. Думаў, ён звычайны бомж, якi начуе на гарышчы ў маiм пад’езьдзе. Каб я быў больш уважлiвы, дык адразу б адзначыў: бамжы ня носяць акуляраў. Ну начорта бiчу акуляры? А ў Сiроткi на чорным ад гразi твары сядзелi, можна сказаць, тэлескопы. Лiнзы ў ягоных акулярах былi ў палец таўшчынёю. І калi мне сказалi, што Сiротку зьбiла машына, я падумаў пра акуляры. І ня толькi падумаў, а падняўся на гарышча правесьцi рэвiзiю ў ягоным гнязьдзе. Там я знайшоў процьму малюнкаў. Сiротка быў мастаком. Маляваў ён выключна галовы мутантаў. Лупавокiя, рэдказубыя, лабатыя, лысыя мутанты пазiралi на мяне зь мятых шматкоў абгортачнай паперы. Няўжо мы такiя? Такiя, такiя, i нiякiя ня iншыя. Творы нябожчыка я пакiнуў на гарышчы. Іх паступова пакрыў пыл i галубiны памёт, а можа, нехта й забраў iх сабе, уставiў пад шкло ў рамы, павесiў на сьцяну. Сумняваюся. Людзi ня любяць вар’ятаў, баяцца iх творчасьцi, пазьбягаюць сустрэцца зь iх паглядам, бо ў iм зеўрае абсалютна халодная вечнасьць.
Такiя, як Сiротка, сапраўды блiзкiя да вечнасьцi, а вось Зайчык-Папрашайка нагадвае матылька-аднадзёнку...
Дзе турысты, там i ён — даўгалыгi Зайчык-Папрашайка. Турыстаў у Менску кот наплакаў, таму Зайчыку ня надта каб шыкоўна жывецца. Бегай, гойсай, скачы з Траецкага прадмесьця да гатэлю «Беларусь», ад гатэлю да Чырвонага касьцёлу, ад касьцёлу да царквы... Зайчыку гадоў пад трыццаць, але паводзiць ён сябе, як дзiця, апранаецца ў школьны касьцюмчык, просiць значкi й цукеркi. Турысты нешта даюць, экскурсаводы злуюцца, лаюцца, праганяюць. Зайчык-Папрашайка ўцякае й вяртаецца зноў, каб атрымаць ад якога вясёлага араба прэзэрватыў. Раней па турыстычных маршрутах сноўдалi зграi дзятвы, раней гумовая жуйка была экзотыкаю, а замежная манэтка — вяршыняю мары. Час зьмянiўся. Каго зьдзiвiць жавальная гумка? Дзятва павырастала й паадчыняла свае шапiкi з тымi гумкамi. Толькi Зайчык-Папрашайка застаўся верны абранаму шляху. Бяжыць-бяжыць, скача, уцякае, даганяе з працягнутай да турыста лапкаю, шукае сваё прывiднае шчасьце, сваё дзяцiнства, якое нiколi ня скончыцца. Так што памылiўся, назваўшы Папрашайку матыльком аднадзёньным, ён вечны, як мiт.
Мы з табою — нармальныя, шэрыя, упарадкаваныя — сыйдзем у нiшто, а яны — вар’яты — застануцца ствараць непаўторны твар Менску.
Менск. Студзень 2001 году
