Калi Валера-Пiсьменьнiк круцiўся й круцiцца ў дэмакратычных колах, дык ягоны антыпод Заiка-Газэтнiк зьбiрае вакол сябе разнастайных артадоксаў...
Па дарозе з Камароўскага рынку да мэтро, каля палiграфкамбiнату iмя Якуба Коласа можна пабачыць гандляра расейскiмi шавiнiстычнымi газэтамi. Тоўсты, чырванатвары, з маленечкiмi парсючынымi вочкамi, запакаваны ў расейскi нацыянальны колер — хакi, ён вядзе дыскусii пра былую значнасьць расейскай iдэi, пра хiмэрычнае мiсiянства расейскага народу, нацыянал-патрыятызм экзальтаванага палiтпiсьменьнiка Эдуарда Мандарынава, пра сымболiку калаўротаў i процьму iншых цiкавостак для маргiнальных асобаў пэнсiйнага веку. Распаўсюднiк паўлегальнай прэсы крыху заiкаецца, як i большасьць носьбiтаў вялiкарасейскай iдэi, ён грэшны на iнародчаскi акцэнт, але прыродная дабрыня, дзiцячая шчырасьць i ўгодлiвасьць дробнага гандляра падкупляюць. Чаму не спынiцца? Чаму не набыць брыдкаслоўную газэтку? Чаму жартам не паспрачацца пра пэрспэктывы беларускай мовы? І раптам высьветлiць, што Заiка-Газэтнiк вельмi любiць i паважае беларускае слова. А белпрэсаю ён не гандлюе таму, што ў ёй замала экспрэсii. Пра «Слова нацыi» ён ня ведае, а ўсё астатняе сапраўды можна набыць у любым шапiку ад Навiнак да Камароўкi й ад Малiнаўкi да Чыжоўкi. У кожнага свая праўда, свае навiны й свае вар’яты.
Для адных вар’яцтва канцэнтруецца ў газэтных шапiках, а для другiх яно жыве на могiлках...
Могiлкавы Прыбiральнiк — цi ня самы калярытны вар’ят у Менску. Начуе ён на Вайсковых кладах. Як толькi сыходзiць сьнег, ён пачынае спаць на могiлкавых лаўках, непадалёк ад помнiкаў Коласу й Купалу. І так ажно да маразоў. А ўзiмку хаваецца на гарышчах i па сутарэньнях дамоў паблiзу ад тых жа кладоў. Харчуецца ў магазiнах «Садавiна-гароднiна». Цёткi-гандляркi частуюць яго салёнымi гуркамi й памiдорамi. «Дай-дай агурок!» — крычыць ён на ўсю краму. Шкадуюць, вылоўлiваюць з бочкi салёнага караля беларускiх гародаў, частуюць паўдурка. Першы агурок схрумстваецца каля прылаўка, а другi нясецца на могiлкi й нясьпешна зьядаецца ў бэзавай засенi. Але не паяданьне салёнае гароднiны — галоўная асаблiвасьць Могiлкавага Прыбiральнiка, а паталягiчная прага чысьцiнi. З ранiцы да ранiцы ён зьбiрае сьмецьце. Пасьпiць якую гадзiнку й зноўку носiць розныя паперкi, бутэлькi, кансароўкi на сьметнiк. Лаецца Прыбiральнiк магутна... «Пазасiралi, пазапаскудзiлi, пазасцалi...» Брэша й прыбiрае, прыбiрае й брэша, ажно пакуль не пачнецца прыпадак. Тады кантэйнэры са сьмецьцем пераварочваюцца, бруднае рызьзё разьлятаецца ў розныя бакi, шкуматаецца, рвецца, дзярэцца, падфутбольваецца, топчацца... Ажно пакуль сiлы не пакiнуць Могiлкавага Прыбiральнiка. Валiцца тады ён у бруд i плача-скавыча, як загнаны ў пастку i сьмяротна паранены зьвер. Выплачацца, высьпiцца — i зноў за Сызыфаву працу, за прыборку зь вечара да вечара, ад зiмы да зiмы.
Калi Могiлкавы Прыбiральнiк займаецца выключна матэрыяю, дык Зорык-Вынаходнiк жыве мроямi, марамi, iлюзiямi...
Звычайна цёплымi вечарамi Зорык-Вынаходнiк гуляе на Кастрычнiцкiм пляцы або шпацыруе ўздоўж «Цэнтральнага» ўнiвэрсаму. У Зорыкавым заплечнiку заўсёды знойдзецца бутэлечка сухога чырвонага, а калi няма, ён неадкладна прапануе пайсьцi набыць бутэлечку. Гарэлкi Зорык ня любiць. П’е, як налiваюць, але ён сталы й трывалы аматар сухога рубiна-кроўнага вiна. Папiваючы алькаголь на беразе вечаровай Сьвiслачы, Зорык любiць распавесьцi сябрам-сабутэльнiкам пра свае найноўшыя адкрыцьцi ў самых розных кiрунках чалавечай дзейнасьцi... Ну чаму сабакi ходзяць па вулiцах проста так? Трэба выпускаць вазкi для сабак, такiя ж, як i для коней, толькi меншага памеру. Сабакавод iдзе ў краму, а побач бяжыць гадаванец, запрэжаны ў вазок. Адпаведна на зваротным шляху сабака павязе пакупкi. Чым кепска? У Беларусi выдатная мiнэральная вада й зусiм няма мiнэралаў. Трэба арганiзаваць здабычу мiнэралаў зь мiнэральнай вады... Нашто ў кашулi каўнер? І наагул нашто каўнер патрэбны? Нiкому не патрэбная дэталь вопраткi — каўнер. Адрэж яго, i што зьменiцца? Нiчога. Але адразаць каўняры няварта. Лепш правесьцi тлумачальную работу пра непатрэбнасьць каўняроў i адмовiцца ад iх цалкам. Уяўляеш, якая эканомiя сродкаў? Колькi можна ўсяго ўсялякага патрэбнага пашыць з наэканомленай матэрыi! Ого!.. Гарады можна будаваць! Рабiць каркасы зь лёгкага мэталу й абшываць iх матэрыяй. Канечне, папярэдне тую матэрыю варта прапiтаць антывогненным растворам... Ня кожны сабутэльнiк можа вытрываць Зорыкавы размовы больш за пятнаццаць хвiлiнаў. Але Вынаходнiк не крыўдуе, бо чырвонае сухое хутка зморвае. Ён супакойваецца й засынае з шырока адкрытымi вачыма.
Наколькi абстрактныя пражэкты ў Зорыка-Вынаходнiка, настолькi заземленыя развагi ў Алеся-Аналiтыка...
Не сакрэт, што ў Менску процьма ўстановаў займалася й займаецца падрыхтоўкаю розных агентаў i спэцагентаў, ахоўнiкаў i праваахоўнiкаў. Беларус як чалавек, схiльны да асымiляцыi, найлепшы матэрыял для вырабленьня шпiёнаў, журналiстаў, якiя збольшага тыя ж шпiёны, выведнiкаў i найпростых кадэбiстаў зь мiлiцыянтамi. Гэтая акалiчнасьць не магла не адбiцца на шматаблiчным сьвеце менскiх вар’ятаў. Ёсьць сярод iх i Алесь-Аналiтык. Ну якi ж таемны агент ня марыць на старасьцi гадоў стаць палiтычным, а тым больш геапалiтычным аналiтыкам i пасьля бурапеннага жыцьця са стрэламi, трупамi, мiльёнамi даляраў, сэксу з манэкеньнiцамi засесьцi ў зацiшнай аднапакаёўцы й папiсваць артыкулы, якiя лягуць у аснову стратэгii й тактыкi разьвiцьця дзяржавы. Кожны апэратыўнiк марыць стаць аналiтыкам. Факт! Алесь не выключэньне. Праўда, нiякай шпiёнскай кар’еры ён не зрабiў. Ён наагул нiякай кар’еры не рабiў. Скончыў фiлязофскi факультэт i пайшоў працаваць на трактарны завод вартаўнiком. Грошай ня шмат, але як жыць адному — хапае. Затое ёсьць процьма вольнага часу, i можна ночы навылёт пiсаць аналiтычныя артыкулы. Алесь пiша, пiша й пiша. Аналiзуе, прагназуе й, што самае цiкавае, стварае iдэалёгiю новай белдзяржавы. За бутэлькай гарэлкi, па вялiкiм сакрэце, найлепшым сябрам Алесь-Аналiтык распавядае свой варыянт iдэалёгii, зробленай на аснове канфуцыянства, навуковага камунiзму й расейскага стараабраднага праваслаўя. Самае незвычайнае ў гэтай, так бы мовiць, iдэалёгii — тое, што ўласна беларускага ў ёй нямашака нi калiўца. Зрэшты, кожны вар’яцее, як умее, i на тым грунце, якi мае. Ну не чытаў Алесь Абдзiраловiча (Канчэўскага), што ты тут зробiш. Дый нiчога рабiць ня трэба. Хай пра тое дбаюць супрацоўнiкi жоўтага дому з бэльвэдэрам на вулiцы Камсамольскай, куды Алесь-Аналiтык рэгулярна заносiць свае творы. КДБ на тое й створаны, каб дзяржаву бясьпекай забясьпечваць. Хай пячэцца.
Хваляваньне за дзяржаву ахоплiвае ня толькi Алеся-Аналiтыка, яно й зразумела, але ёсьць i такiя, каму на тую дзяржаву напляваць i начхаць. Такiя пякуцца перш-наперш пра сябе, менавiта да iх належыць Хламаў-Халамаў...
У Хламава-Халамава была запаветная мара: навучыцца выпрошваць вялiкiя грошы. Ён з запалам распавядаў пра лёнданскую школу адукаваных жабракоў. Было ў тым аповедзе нешта сапраўды ангельскае, дыкенсаўскае... Можа, гэта й быў пераказ ангельскай клясыкi, але ў выкананьнi Хламава-Халамава гiпатэтычны праект набываў непаўторны менскi калярыт. Напэўна, дзеля абстаноўкi, у якой гучала апавяданьне. Хламаў меў невялiчкую майстэрню на мансардзе двухпавярховага дамка на вулiцы Інтэрнацыянальнай. Бруднае, непрыбранае, заваленае старымi запыленымi рэчамi, сьмярдзючае памяшканьне з маленькiмi вокнамi й нiзкай стольлю. На падваконьнi ляжалi пяць гнiлых яблыкаў, зь якiх Халамаў пiсаў нацюрморт пад назваю «Дэмагог». Дэмагогiя й мройная адрошанасьць былi асноўнымi рысамi характару самога Хламава-Халамава... Ты апранаеш бялюткую кашулю, чорны смокiнг, iдзеш на сьвецкi раўт i там з келiхам дарагога шампанскага ў руцэ просiш у якога-небудзь мiлiярдэра пазычыць на год мiльён фунтаў. І ён табе дае мiльён ангельскiх фунтаў. Вось чаму вучаць у лёнданскай школе жабракоў... Паверыць Хламаву-Халамаву мог толькi поўны iдыёт. І ён гэта цудоўна разумеў, але ня мог стрымацца, каб не расказаць у сто першы раз пра школу сваёй запаветнай мары. Свайго «Дэмагога» ён так i не дамаляваў, майстэрню прадаў за капейкi, набыў хатку ў вёсцы й адпаведна перастаў быць менскiм вар’ятам.
