Неяк раз пасля паўдня позняй вясною звон на вежы Тэнстолскага замка Мот зазваніў у нявызначаны час. Паўсюдна, у лесе і на полі, што падступаліся да ракі, людзі пакідалі працу і пабеглі насустрач звону; сабраліся і ў вёсачцы Тэнстол беднякі-сяляне; яны са здзіўленнем прыслухоўваліся да звона.

У тыя часы — у цараванне старога караля Генрыха VI[1] — вёсачка Тэнстол мела амаль такі ж выгляд, як цяпер. Па доўгай зялёнай даліне, што спускалася да ракі, былі раскіданы дзесяткі два дамоў, пабудаваных з цяжкіх дубовых бярвенняў. Дарога ішла цераз мост, потым падымалася на супрацьлеглы бераг, знікала ў лясных гушчарах і, вынырнуўшы, праставала да замка Мот і далей, да абацтва Халівуд. Перад вёскай, на схіле пагорка, стаяла царква, акружаная цісавымі дрэвамі. А вакол, куды ні кінеш позірк, цягнуліся лясы, над якімі ўзвышаліся макушы зялёных вязаў і пазелянелых ужо дубоў.

Каля самага моста на выспе стаяў каменны крыж; каля крыжа сабралася купка людзей — шэсць жанчын і цыбаты дзяцюк у чырвонай палатнянай сарочцы; яны спрачаліся аб тым, што можа азначаць гэты звон. Паўгадзіны назад праз вёску праскакаў ганец; каля харчэўні ён выпіў куфаль піва, не злазячы з каня, — так ён спяшаўся, але ён і сам нічога не ведаў, ён вёз запячатаныя пісьмы сэра Дэніэла Брэклі сэру Оліверу Отсу — свяшчэнніку, які кіраваў замкам Мот, пакуль гаспадар быў у ад'ездзе.

Раптоўна пачуўся стук капытоў; з лесу выехаў юны Рычард Шэлтан, выхаванец сэра Дэніэла, і звонка паскакаў па гулкім мосце. Вось ён ужо ведае пэўна, што здарылася, — яго паклікалі і папрасілі растлумачыць. Ён ахвотна спыніўся. Гэта быў загарэлы шэравокі юнак гадоў васемнаццаці ў куртцы з аленевай скуры з чорным аксамітным каўняром; на галаве ў яго быў зялёны капюшон, за плячыма вісеў сталёвы арбалет. Ганец, як высветлілася, прывёз важныя звесткі. Чакалася бітва. Сэр Дэніэл прыслаў загад сабраць усіх мужчын, здольных нацягваць лук або валачы алебарду, і гнаць як мага хутчэй у Кэтлі, а ўсім, хто не паслухаецца, ён пагражаў сваім гневам; але аб тым, з кім і дзе давядзецца змагацца, Дзік не ведаў нічога. Хутка з'явіцца сюды сам сэр Олівер, а Бенет Хэтч ужо ўзбройваецца, таму што весці атрад даручана яму.

— Вайна — гэта разбурэнне для нашай добрай краіны, — сказала адна з жанчын. — Калі бароны ваююць, сяляне ядуць карэнні і траву.

— Не, — сказаў Дзік, — той, хто пойдзе за сэрам Дэніэлам, будзе атрымліваць па шэсць пенсаў у дзень, а лучнікі — па дванаццаць.

— Для тых, хто застанецца жывы, — адказала жанчына, — яно, быць можа, і так. Ну, а тыя, каго заб'юць, васпан?

— Памерці за свайго законнага валадара — лепшая смерць на свеце, — сказаў Дзік.

— Ён мне не валадар, — сказаў дзяцюк у чырвонай сарочцы. — Я стаяў за Ўэлсінгэмаў; усе мы тут, у Брайерлі, стаялі за Ўэлсінгэмаў; так было да грамніц пазамінулага года. А зараз я павінен стаяць за Брэклі! І ўсё па законе! Дзе ж справядлівасць? Нас зусім замучыў гэты сэр Дэніэл са сваім сэрам Оліверам, які ведае ўсе законы, акрамя законаў гонару, між тым, як у мяне адзіны законны валадар — няшчасны кароль Гары Шосты, блаславі яго Бог, які цяпер усё адно што малое дзіця, якое яшчэ не навучылася адрозніваць правую руку ад левай.

— Паганы ў цябе язык, шаноўны, — адказаў Дзік. — Ты плявузгаеш і на свайго слаўнага валадара і на яго вялікасць караля. Але кароль Гары — хвала святым! — зноў у добрым розуме і хутка адновіць мір. Які ты смелы, калі сэр Дэніэл не чуе цябе! Ну, ды я не даносчык. І хопіць аб гэтым!

— На вас, майстар Рычард, я не трымаю злосці, — прамовіў селянін. — Вы яшчэ хлопчык. А вось вырасцеце і ўбачыце, што кішэні вашы пустыя. Больш я нічога не скажу. Хай жа дапамогуць святыя суседзям сэра Дэніэла і няхай абароніць багародзіца яго выхаванцаў!

— Кліпсбі! — сказаў Рычард. — Гонар мой не дазваляе слухаць такія прамовы. Сэр Дэніэл — мой добры пан і мой апякун.

— Ну, калі так, — сказаў Кліпсбі, — я вам задам загадку. На чыім баку сэр Дэніэл?

— Не ведаю, — адказаў Дзік і злёгку пачырванеў, таму што яго апякун у гэты смутны час без перашкоды пераходзіў з аднаго боку на другі і пасля кожнай здрады багацці яго павялічваліся.

— Ніхто гэтага не ведае, — сказаў Кліпсбі. — Ён кладзецца спаць прыхільнікам Ланкастэра, а прачынаецца прыхільнікам Йорка.

На мосце пачуўся стук жалезных падкоў; усе павярнуліся і ўбачылі на кані Бенета Хэтча — пасівелага мужчыну з цяжкай рукою і суровым абветраным тварам; на галаве ў яго быў сталёвы шлем, на плячах — скураная куртка, меч на поясе і дзіда ў руцэ. Гэта быў вялікі чалавек у тых краях — правая рука сэра Дэніэла ў мірны і ваенны час, а цяпер, па загадзе свайго валадара, — бейліф акругі.

— Кліпсбі, — крыкнуў ён, — выпраўляйся ў замак Мот і пашлі туды ўсіх астатніх лодараў! Збройнік выдасць табе кальчугу і шлем. Мы павінны рушыць у шлях да вячэрняга звону. Глядзі ж, хто з'явіцца на збор апошнім, таго сэр Дэніэл пакарае. Помні аб гэтым! Я ведаю, які ты махляр! Нэнс, — дадаў ён, звяртаючыся да адной з жанчын, — стары Эпльярд у вёсцы?

— Калупаецца ў сябе на агародзе, — адказала жанчына. — Дзе ж яму быць?

Народ разышоўся. Кліпсбі лянотна пасунуўся праз мост, а Бенет і юны Шэлтан паехалі разам угару па дарозе праз вёску і мінулі царкву.

— Паглядзім на старога балбатуна, — сказаў Бенет. — Ён будзе так доўга хваліць Гары Пятага, што, слухаючы яго, паспееш падкаваць каня. І ўсё таму, што ён ваяваў з французамі!

Дом, да якога яны накіроўваліся, стаяў наводшыбе ў самым канцы вёскі сярод кустоў бэзу; з трох бакоў яго агіналі лугі, якія цягнуліся да ўскрайку лесу.

Хэтч саскочыў з каня, закінуў вуздэчку на плот і разам з Дзікам пайшоў на поле, дзе стары салдат, стоячы да калень у капусце, капаў зямлю і час ад часу запяваў хрыплым голасам пачатак якойсьці песні. Уся вопратка яго была скураная; толькі капюшон і каўнер былі зроблены з чорнай байкі і завязаны чырвонымі тасёмкамі; твар Эпльярда і колерам, і маршчынамі нагадваў шкарлупіну валоскага арэха; але яго старыя шэрыя вочы былі яшчэ ясныя і бачылі добра. Ці то ён быў глухаваты, ці то лічыў, што не варта старому стралку, які ўдзельнічаў у бітве пры Ажынкуры, звяртаць увагу на ўсялякія дробязі, але ні гучныя поклічы набату, ні з'яўленне Бенета з хлопчыкам не зрушылі яго з месца. Ён працягваў упарта капаць зямлю, напяваючы тонкім, скрыпучым голасам:

Лэдзі, лэдзі, — малю, -

Пашкадуй ты мяне.

— Нік Эпльярд, — сказаў Хэтч, — сэр Олівер шле табе прывітанне і загадвае зараз жа прыбыць у замак Мот і прыняць каманду над гарнізонам.

Стары ўзняў галаву.

— Няхай беражэ вас Бог, паны, — прамовіў ён насмешліва. — А куды выпраўляецца майстар Хэтч?

— Майстар Хэтч едзе ў Кэтлі і забірае з сабой усіх, хто можа сесці на каня, — адказаў Бенет. — Чакаецца бітва, і майму валадару патрабуюцца падмацаванні.

— Ах, вось як! — сказаў Эпльярд. — А колькі чалавек ты пакінеш мне?

— Я пакіну табе шэсць добрых малайцоў і сэра Олівера ў прыдачу, — адказаў Хэтч.

— Гэтага малавата, — сказаў Эпльярд. — Для абароны замка патрабуецца чалавек сорак.

— Вось таму мы да цябе і звярнуліся, стары буркун! — адказаў Хэтч. — Хто, акрамя цябе, можа абараніць такі замак з такім гарнізонам?

— Ага! Калі баліць мазоль, згадваюць аб старым чаравіку, — сказаў Нік. — Ніхто з вас не ўмее ні на кані сядзець, ні алебарду трымаць. А як вы ўсе страляеце з лука, святы Міхаіл! Калі б стары Гары Пяты ўваскрэс, ён дазволіў бы вам страляць у сябе і плаціў бы па фартынгу за выстрал.

— Не, Нік, ёсць яшчэ людзі, якія ўмеюць як трэба нацягнуць цеціву, — сказаў Бенет.

— Нацягнуць цеціву? — ускрыкнуў Эпльярд. — Але, нацягнуць цеціву ўмеюць і зараз! А пакажыце мне хоць адзін добры выстрал! Для добрага выстралу патрэбна дакладнае вока, патрэбна галава на плячах. Які выстрал на далёкую адлегласць ты назваў бы добрым, Бенет Хэтч?