— Стой! — закрычала Маруся. — Што за плёткi?
I саскочыла з ровара. Анатоль паставiў ровар да дрэва. Буйныя кроплi дажджу ўпалi Марусi на шчокi i нос, пасыпалiся на валасы. Анатоль абхапiў Марусю, затулiў у сваю штармоўку i горача зашаптаў:
— Успомнi, як усё было ў Менску? Я прынёс табе эдэльвейсы, а ты гаворыш: застанься!.. Якi я дурны быў! Я гатовы застацца з табою назаўсёды! Ты разумная, з табою не сорамна ў кампанii, ты не гаворыш глупстваў. Ты добра гатуеш, да такой жонкi не сорамна i сяброў пасля паходу запрасiць! I размаўляць з табою цiкава. А да мацi маёй паедзеш — не нахвалiцца табою, бо ты i грады выпалеш, i карову падоiш! I з паходу мяне чакаць будзеш! Маруся, выходзь за мяне замуж!
Ён памкнуўся пацалаваць яе, але тая адхiлiлася i гарэзлiва спытала:
— А мяне ў паходы браць будзеш? На турзлёты будзеш пускаць?
— Маруся, якiя паходы, турзлёты ў тваiм узросце?
— Дык што я табе, баба старая? — раззлавалася Маруся i адпiхнула яго ад сябе.
Ён упаў, падняўся i пачаў апраўдвацца:
— Маруся, я пра здароўе тваё клапачуся… Табе i без паходаў работы ў хаце хопiць!
— А дзецi? Ты хочаш дзяцей?
— Маруся, калi ты мяне кахаеш, то зразумееш: адна турыстычная спартовая пуцёўка на Камчатку ў паход пятай катэгорыi больш за сто даляраў каштуе. А мне пазарэз трэба гэты паход, я майстрам спорту стаць хачу! Пра якiх дзяцей можа быць гаворка, каб самiм пракармiцца неяк ды мне на пуцёўку сабраць… А ты ў Дуброўскага ў фiрме мазаiчнiцай такiя даляры заграбаць будзеш — я ўвесь свет змагу пабачыць!
— А я? — упарта дапытвалася Маруся.
— Жанчына, калi кахае, на ўсе ахвяры пойдзе…
— А вось гэтага не хочаш? — Маруся сунула яму пад нос вялiкi кукiш. — На, вось табе, з маслам!..
I пабегла ад яго пад пралiўным дажджом, паставiўшы на галаву кошык.
* * *
— Дзед Уладыморык, — ветлiва ўсмiхнуўся Мiкола, — вось прыйшоў паданне запiсаць. Пра Тарфянога аленя, як абяцалi…
— Заходзь, заходзь, — запрасiў той у хату. — I дажджу не пабаяўся!
Дзед правёў яго ў прасторную, вялiкую хату з пабеленай печчу. Паказаў рукою на канапу. Узяў са стала мiсу з яблыкамi i падаў хлопцу:
— Частуйся! Можа, гарбаткi вып'еш? Прамок жа…
— Не, дзякую! — адмовiўся Мiкола. — А вы адзiн у хаце? Дзе ваша ўнучка Гайва?
— Я тут! — выглянула з другога пакойчыка прыгожая дзяўчына ў спартовым касцюме, з распушчанымi валасамi. — А я вас памятаю… Вы — сын дзядзькi Адася, у якога смачныя мочаныя яблыкi!
I засмяялася.
— Гайва! Як ты вырасла! — усмiхнуўся Мiкола. — А я ж цябе ў клубе не пазнаў! I зараўнаваў, калi ты з Алесiкам танцаваць пайшла! Навошта табе той Алесiк, вунь якi шрам у яго праз увесь твар, а ты — прыгажунечка! Табе прынц патрэбны.
— Як ты? — засмяялася Гайва i кiнула ў яго яблыкам. — Бачыла я, як ты са сваёю прынцэсаю Аленкаю ў рэчцы купалiся ноччу… Мы тады з Алесiкам гулялi…
— Яна ўжо не мая прынцэса, — абарваў яе Мiкола i ўзяўся слухаць аповяд дзеда.
Стары добра ўладкаваўся ў крэсле i, пацягваючы з прыгожага глiнянага кубка гарбату, пачаў:
— Жыў некалi ў тарфяных балотах алень. Рогi меў — тры метры даўжынёю. На яго часта палявалi, бо з такiх рагоў можна было шмат упрыгожанняў вырабiць, дый наканечнiкi стрэлаў, коп'яў, тронкi нажоў. Аленяў гэтых раней было шмат, але знiшчылi iх. I застаўся адзiн Тарфяны алень. Нiхто на яго ўжо не паляваў, шкадавалi людзi, бо была гэта самка, аленiха, i магла яна прынесцi прыплод… Але адна прыгажуня загадала жанiху свайму забiць аленiху, тады толькi згодзiцца пайсцi за яго замуж. Пайшоў хлопец у лес. Глядзiць — стаiць на паляне аленiха, а ля яе — цяля. Пашкадаваў хлопец аленiху i не забiў яе. Але ўпартая прыгажуня загадала зараз жа прывесцi да яе аленiху i цяля. Вярнуўся ён назад у лес. Убачыла яго аленiха i кажа чалавечым голасам:
— Не губi мяне, хлопец! Апошняя я з роду майго. Заб'еш — прападзе i дзiця маё, згiне род наш назаўсёды…
Сляпое каханне перамагло пачуццё лiтасцi да жывёлы, бо каханне заўсёды ад д'ябла, даражэнькiя мае…
Дзед Уладыморык абвёў позiркам Мiколу з Гайвай i дадаў:
— Каханне да жанчыны або каханне да мужчыны — ёсць самая няправiльная ў чалавечым разуменнi любоў. Гэта не боская любоў, гэту любоў прыдумаў д'ябал, ён асляпляе пажаднасцю да цела…
— А што ж аленiха, загiнула? — пацiкавiлася Гайва. — Забiў яе хлопец?
— Не, — матнуў дзед галавою. — Прывёў хлопец аленiху да сваёй каханай, а цяля па дарозе ўпала ў дрыгву i загiнула. Аленiха ж падняла дзяўчыну на рогi i закiнула аж на самы Месяц, а сама пабегла да дрыгвы i згiнула там. З таго часу прапаў у нашых краях Тарфяны алень, вымер. А прыгажуня, кажуць, i дагэтуль на Месяцы сядзiць, аленiху выглядвае, прабачэння ў яе папрасiць хоча. Але ж тая мёртвая ўжо, няма яе. Трэба пры жыццi яшчэ паспяваць даравання сабе прасiць, пры жыццi тых, каго мы пакрыўдзiлi. А памёр чалавек цi жывёлiна, хто нам даруе тады? У Бога ўжо прабачэння прасiце…
Дзед уздыхнуў, падняўся з канапы.
— Дождж скончыўся, — глянуўшы ў акно, зазначыў стары.
— Дазвольце нам з Гайвай па лужынах пабегаць! — весела ўсмiхнуўся Мiкола дзеду.
Той кiўнуў, i Мiкола, схапiўшы дзяўчыну за руку, пацягнуў яе на вулiцу.
— Я ведаю таемныя дзверцы адны, — шапнуў ёй на вулiцы, — яны ў падзямелле вядуць!
I павёў яе да царквы. Гайва ўвесь час iшла моўчкi, абмiнаючы мокрыя кусты, пераскоквала праз лужыны. Выглянула сонейка. Халадком i свежасцю пахлi прамытыя дрэвы i трава, кветкi зiхацелi ў сонечных промнях.
— Яшчэ да сустрэчы з табою я склаў вершы незнаёмцы з будучынi. Хочаш, прачытаю? — пранiкнёна сказаў Мiкола i ўзяў Гайву за руку.
— Не, — адмовiлася дзяўчына. — Пасля нашай смерцi тыя вобразы, якiя мы стваралi ў час зямнога жыцця, матэрыялiзуюцца ў астральным свеце. Тваё цела пакiне душа i стане астралам. У астральным свеце ты ўбачыш сваю незнаёмку. А таксама i iншыя вобразы… Напэўна, Пушкiн сустракаў там i сваю Таццяну Ларыну, i Анегiна…
Гайва таемна ўсмiхнулася, а потым дадала жорстка:
— А яшчэ ты там сустрэнеш сваiх дзяцей, тых, ад якiх адмаўляўся, а дзяўчаты рабiлi аборты… Гэтыя дзецi будуць чапляцца за твае ногi i рукi i не пускаць цябе вышэй — да Бога, у чысты свет, у духоўны…
— Якая ты жорсткая! — з крыўдаю вымавiў хлопец.
— А ты — лавелас! — надзьмула яна вусны. — Бачыла я такiх: прыгожы збан, унутры якога пустата… Збан, аб якi не адна дурнiца разаб'е галаву!
Мiкола збялеў.
— Добра, не крыўдуй! — прымiрэнча дакранулася да ягонай рукi Гайва. — Гэта ў мяне з дзяцiнства. Люблю казаць, што думаю. Яшчэ люблю мучыць хлопцаў, асаблiва тых, якiя мяне кахаюць. А вось закахалася сама, у Алесiка, але нiзашто не прызнаюся! I буду яго мучыць… Люблю сцэны, як у фiльмах пра сярэднявечча: рыцар на каленях прызнаецца ў каханнi…
Яна засмяялася:
— Алесiка ўжо так два разы мучыла. Адзiн раз загадала ў рэчцы халоднай пакупацца, мне кветак з таго берага прынесцi, а другi раз — каб залез на вежу i напiсаў там маё iмя.
— Трэцяга разу не будзе! — пасмiхнуўся Мiкола.
— Што я скажу, тое i будзе! — упарта адказала Гайва. — Каралевы заўсёды ставiлi перад кавалерамi iспыты, каб тыя маглi даказаць сваю адданасць, сваё каханне. Вось калi Алесiк выканае маё трэцяе заданне, апошняе, тады згаджуся быць ягонай жонкай.
— Ты не кахаеш яго…
Гайва засмяялася i пабегла да склепа разбуранай царквы, спусцiлася туды, адчынiла таемныя дзверцы i крыкнула:
— Вось табе даказваю, што кахаю!
I палезла ў падзямелле.
Яны iщлi па цёмным калiдоры, выкладзеным брукаванкай. Пахла сырасцю i плесняй. Мiкола падняў лiхтарык угору. Роўная, пакрытая зялёным налётам столь.
— Калi дзверцы так лёгка адчыняюцца, тады мы не першыя тут, — зрабiў выснову хлопец.
— Тут былi спелеолагi, — паведамiла Гайва. — Такiя лабiрынты прайшлi, розныя пасткi тут, нечаканасцi, тупiковыя калiдоры, карацей, адны загадкi… Таму мне брат i забаранiў лазiць сюды…
— А Блакiтны пакойчык знайшлi? — пацiкавiўся Мiкола. — Кубак жалезны…
