Robotnicy mruczeli i złośliwie spoglądali na wieśniaków. Chłopi patrzyli na nich pogardliwie i mówili:

– Dlaczego nie porozumieć się?… My gotowi. Tylko najpierw ziemia! Wreszcie opuścili mieszkanie Lenina.

Towarzysze rzucili się na swego wodza i osypywali go wyrzutami:

– Mówiliście z nimi, a tymczasem to są – zdrajcy rewolucji! Co to znaczy? Wstyd! Hańba! Lenin porwał się z krzesła, przyskoczył do wzburzonych robotników i krzyknął syczącym

głosem:

– Dość! Dość! Chłopów jest sto miljonów, słyszycie wy – półgłówki? Muszę z nimi politykować ciągle. Z nimi będzie trudniejsza, dłuższa walka, niż z carem i burżuazją! Rozumiecie?

Towarzysze umilkli, patrząc na wściekłą twarz Lenina. Spostrzegłszy to, uspokoił się natychmiast i nawet uśmiechnął.

– Powiem wam tylko jedno, a wy zapamiętajcie to sobie dobrze! – rzekł. – Gdy będziemy robili rewolucję socjalną, – wieś, „ziemia" rzuci hasło chłopskiej burżuazyjnej rewolucji.

Po wyjściu towarzyszy, Lenin zaczął biegać po pokoju i zacierać ręce, ciesząc się i wykrzykując:

– Nie pomyliłem się ani o jotę! Zrozumiałem wszystko tam nad Wołgą i Jenisejem. Nic się nie zmieniło! Szedłem dobrą drogą. Bez inicjatywy i kierownictwa proletarjatu włościań-stwo jest zerem dla rewolucji, przygotowywanej przeze mnie. Zero! Ale ja to tego zera dodam nowe, ogromne liczby!

Umilknął i, mrużąc oczy, rzucił przez zaciśnięte zęby:

– Chociażbym miał wytępić pięćdziesiąt miljonów chłopów! Są oni chciwymi niewolnikami, a ja ugnę ich krwawym batem, widmem strasznej śmierci, uciskiem, jakiego nie znali nigdy! Zmienię ich na nowych rabów proletarjatu, aż się opamiętają i pójdą z nami ramię przy ramieniu!

Splunął. Nienawidził w tej chwili tego mrowiska ciemnych ludzi od pługa, stojących na jego drodze.

Był samotny zupełnie, lecz myśl o ciężkiej walce z włościaństwem, dodała mu chęci do życia.

Odjeżdżał, mając przy sobie Nadzieję Konstantynównę, milczącą, skromną, surową – posłuszne narzędzie w jego ręku, i kilku młodych ludzi obcej mu rasy. Jeden z robotników, odprowadzających go, zapytał:

– jak się to stało, Włodzimierzu Iljiczu, że najbliżsi wasi pomocnicy: Trockij, Swerdłow, Joffe, Zinowjew, Kamieniew, Stiekłow są żydami?

Lenin zmrużył oczy i odpowiedział:

– Z Rosjanami nie można porywać się na takie rzeczy! Natychmiast zaczną bawić się w mrzonki, tęsknić do duszy wszechświata, myśleć o uszczęśliwieniu ludzkości, a gdy urwie im się guzik od bluzy, wpadną w rozpacz, siądą, płacząc na brzegach „rzek babilońskich", bić się w pierś zaczną, skruchę odczuwać i na niebo baraniemi oczami spoglądać. Dla naszej sprawy najlepsi byliby Amerykanie, Anglicy lub Niemcy. Z braku ich, biorę innych, nie mających w sobie krwi rosyjskiej, towarzyszu!

Zaśmiał się złym śmiechem.

– Wy jesteście nasz, rosyjski człowiek, a przecież prowadzicie do celu i na duchu nie upadliście? – zadał robotnik nowe pytanie.

– Jakiż ja rosyjski człowiek? – odparł, wzruszając ramionami. – Ojciec – Kałmuk astrachański, matka – z domu Blank, nazwisko – pochodzenia obcego… Ja od Kałmuków odziedziczyłem śmiałość do burzenia i zuchwałość do budowania nowego świata na ruinach i cmentarzach starego!

Spojrzał na zdumionego towarzysza i urwał nagle. Uśmiechnął się dobrotliwie i łagodnym głosem dodał:

– Zażartowałem z was, przyjacieli! Jakiż ze mnie cudzoziemiec? Urodziłem się nad Wołgą i od dzieciństwa słuchałem opowieści o Stieńce Razinie, Jemielce Pugaczowie i innych rozbójnikach i buntownikach. Cha-cha-cha!

– No, przecież, uspokoiliście mnie! – zawołał robotnik.

– Uspokoiłem? To – dobrze! Powiem wam teraz coś innego – ciągnął Lenin. – Ja w rozpacz nie wpadnę nigdy i przed niczem się nie zawaham.! Wierzę, że to, co dziś przegraliśmy, jutro odbijemy! Nie podobny w tem jestem do rosyjskiego człowieka! A to dlatego, że w młodości wyrzuciłem z serca miłość dla siebie i troskę o życie własne. Niczego nie pragnę, oprócz zwycięstwa partji, i dojdę do niego prędko, tylko patrzeć, towarzyszu! Nie myślcie o tych obcych nam z krwi pomocnikach naszych! Czyż zaprzątacie sobie głowę tem, czy to Rosjanin, czy też kto inny sfabrykował dla was młotek, piłę, tokarkę? Nie! myślcie o tych obcych nam z krwi pomocnikach naszych! Czyż zaprzątacie sobie głowę tem, czy to Rosjanin, czy też kto innych sfabrykował dla was młotek, piłę, tokarkę? Nie! Więc niech wam nie chodzi o to, kto: Rosjanin, Żyd, Polak, Łotysz czy Murzyn da wam państwo socjalistyczne! Aby tylko dał!

Robotnik zaśmiał się i rzekł z przekonaniem w głosie:

– Pewno, że tak!

– No, widzicie, jakie to proste i jasne?!

– Pewno, że tak! – powtórzył robotnik i więcej już o nic nie pytał.

Lenin zamieszkał narazie w Zurychu. Pracował tu nad stworzeniem naraz dwu dzienników, ciułając grosz po groszu z przysyłanych mu z Rosji niedobitków jego partji drobnych zapomóg pieniężnych.

Głównym wrogiem dla niego byli teraz mieńszewicy i na nową walkę z nimi ostrzył nóż. Nie miał też wygórowanego pojęcia o zachodnich towarzyszach, ujętych w karby demokratycznej ideologji.

W Stuttgarcie w końcu r. 1907 po raz pierwszy wypróbował zachodnio-europejską socjaldemokrację, zwołaną na kongres II Międzynarodówki.

Lenin zaproponował do przyjęcia wniosek, żeby, na wypadek wojny europejskiej, wszystkie partje socjalistyczne dążyły do wybuchu wojny cywilnej przeciwko kapitalizmowi, podnosząc sztandar rewolucji socjalnej. Podtrzymała go tylko Róża Luxemburg i propozycja została odrzucona z całą stanowczością. Bebel zasadniczo zgadzał się z myślą wniosku, lecz ze względów taktycznych uważał przeprowadzenie go za niewłaściwe. Lenin z pogardliwym wyrazem na twarzy zawołał wtedy:

– Pamiętajcie, że za kilka lat albo przyjmiecie mój wniosek, albo też przejdziecie w szeregi wrogów proletariatu!

Nacisnął czapkę na głowę i zamierzał opuścić salę posiedzeń. Jednak nie uczynił tego.

– Nie wolno cofać się. Kongres przyjmie nikczemną „gutaperkową" formułę, która osłabi nas. Został i wraz z Zinowjewym i Różą Luxemburg przeforsowali poprawkę, obowiązującą

partyjnych socjalistów do wysiłków, skierowanych przeciw wojnie i kapitalizmowi.

Nazajutrz, przeglądając dzienniki, Lenin śmiał się długo i złowrogo.

Cała prasa socjalistyczna rzuciła się na niego z wściekłością, nazywając do „anarchistą", Maratem, zbrodniarzem i szaleńcem, opętanym przez manję wielkości i ambicję osobistą.

– Głupcy! Głupcy ślepi! – syczał przez śmiech.

Gdy wziął do rąk gazety rosyjskich socjalistów, kierowanych przez Plechanowa, przestał się śmiać. Uspokoił się nagle i czytał uważnie, zatrzymując się na poszczególnych wyrazach i słowach.

Skończył i, zamknąwszy oczy, siedział zamyślony.

– Czytałaś? – spytał Krupskiej, ruchem głowy wskazując stos rozrzuconych po biurku i podłodze dzienników.

– Przeglądałam dzisiejsze pisma – odparła. – Atak przeciwko tobie na całej linji!

– Atak… – szepnął. – Atak, który skończy się ich klęską! Tymczasem nic nie obchodzi grzeczniutki, dobrze wychowany i wytresowany, jak piesek cyrkowy, socjalizm europejski. Rozprawię się z nim później! Przyjdzie czas, gdy na mnie połamie zęby… Ale nie mogę pozostawić bez odpowiedzi naszych półgłówków, owczym pędem brnących za Plechanowym. On wie co robi i tylko dotąd nie odkrył swoich kart! Inni idą za nim, o niczem nie myśląc. Nie mogę dłużej czekać! Muszę otworzyć oczy partyjnych towarzyszy i w proch obrócić stare „ikony" socjalistyczne… albo… albo przynajmniej obryzgać je błotem od stóp do głów. Muszę z tem zrobić porządek!

Schwycił „Jutrznię" i na głos czytał.

– Słyszysz? – zawołał. – Nazywają mnie Nieczajewym. Tyle lat ze mną pracują, a dotąd nie znają mnie. Ja i – Nieczajew!! Co mam z nim wspólnego? Nienawiść klasową, wiarę w zbawienność rewolucji, energję do walki? Ale to mają Plechanow, Kautzky, Bebel, Lafar-gue, ba! nawet Czernow i Sawinkow. Nieczajew był wściekły ślepiec, bez namysłu porywający się na czyny szalone. O, jam nie taki! O każdym swoim kroku myślałem lata całe i nogę stawiam tam- gdzie znam każdy kamień, najmniejsze ździebełko trawy. Znam i przewidzieć mogę każde drgnienie duszy narodu rosyjskiego, którego nikt nie zna i nie znał nigdy… Dowód najlepszy – nie rozumieją mnie!