Rozdział dwudziesty
Rustica gens optima flens – "Wsiowe chłopstwo najlepsze, gdy płacze (a najgorsze, gdy wesołe)". Przysłowie z epoki. Ponadczasowe. Zawsze aktualne.
Rozdział dwudziesty pierwszy
"Ach, mój smętku…" – utwór znany jako "Skarga umierającego", z 1461, ale prawdopodobnie przekład znacznie starszej pieśni czeskiej.
Rozdział dwudziesty trzeci
Adsum fauens… Sit satis laborum… – Apulejusz, Metamorfozy, ks. 11. Tam, gdzie Jutta przestaje mówić po łacinie
("…ostaw już płacze i żale…") przekład Edwina Jędrkiewicza. Auf Johanni bliiht der Holler… Na Świętego Jana czarny bez zakwita Będzie kochanie jeszcze rozkoszniejsze! Bez czarny (Holunder, Holder, Holler, Sambucus nigra), krzew poświęcony Wielkiej Bogini, kwitnący w okresie Nocy Świętojańskiej, Letniego Przesilenia, był silnie związany z magią erotyczną.
Petersilie, Suppenkraut wachst in uns'ren Garten… Rosną w naszym ogródku pietruszka, włoszczyzna, Panną młodą jest piękna Jutta, czekać już dłużej nie powinna
Za krzaczkiem bzu dała Reynevanowi całusa. Czerwone wino, białe wino, jutro będzie weselisko! Erotyczna ludowa (w mojej przeróbce) przyśpiewka niemiecka, nawiązująca do magicznych i afrodyzjakalnych właściwości pietruszki i bzu czarnego. Wzmianka o "czerwonym i białym winie" jest alegorią utraty dziewictwa. Tekst – poprzedni również – za Hexenmedizin, Claudia Miiller-Ebeling, Christian Ratsch, Wolf Dieter Storl, AT Yerlag, Aarau 1999. "Największa bogini, królowa cieni…" – znowu Apulejusz. "…mówi natchniony Mistrz Echart…" – to, co w tym akapicie Mistrz mówi, zaczerpnąłem przeważnie z książki Czasy katedr Georgesa Duby, w przekładzie Krystyny Dolatowskiej (Cuyklady, Warszawa 2002).
Sic habebis gloriom totius mundi… – "A wtenczas posiędziesz chwałę tego świata. A wszelka ciemność cię odbieży". Tablica Szmaragdowa, przekład autora.
…vocatus sum Hermes Trismegistus… – "Zwą mnie Hermes
Trismegistos, gdyż posiadłem trojaką istotę całej mądrości świata" (znowu Tablica Szmaragdowa).
Rozdział dwudziesty czwarty
"Palec i jedno ziarno jęczmienia był typowym kalibrem…" -palec (prst) mierzył 1,992 cm, ziarno jęczmienia (jedne zrno) 0,498 cm. Heran ihr Sterblichen… Nuże, śmiertelnicy Próżno lamentujecie Tak, jak ja wam zagram Tańcować będziecie
Sum sponsa formosa, mundo et speciosa… – Panna z Tańca Śmierci mówi: "Jestem narzeczoną piękną, przed światem foremną". Śmierć odpowiada: "Jużeś odmieniona, jużeś twej barwiczki pozbawiona".
Rozdział dwudziesty piąty
Yeritatem dicam, quam nemo… – "Prawdę powiadam, której nikt nie zdoła kłamu zadać" (Gęsta Francorum).
