Пасьля маіх словаў Макмэрфі доўга маўчаў. Потым узлокціўся, зноў паглядзеў на мяне і спытаўся, чаму Тату зьбівалі ў завулках. Я адказаў:
— Яны яму хацелі паказаць, што будзе яшчэ горш, калі ён не падпіша папераў, каб аддаць усё ўладам.
— А што яны хацелі, каб ён аддаў уладам?
— Усё. Племя, вёску, вадаспады...
— Цяпер прыгадваю: ты гаворыш пра вадаспады, дзе некалі індзейцы ласося білі, даўным-даўно. Ага. Але наколькі я памятаю, племені тады няслаба заплацілі.
— Дакладна гэта яны яму сказалі. А ён адказаў: «Колькі можна заплаціць за тое, як чалавек жыве?» Ён адказаў: «Колькі можна заплаціць за тое, кім чалавек ёсьць?» Яго не зразумелі. Нават племя. Яны стаялі пад нашымі дзьвярыма з гэтымі чэкамі ў руках і пыталіся ў яго, што цяпер рабіць. Яны хацелі, каб ён навучыў іх, куды ўкласьці грошы, куды пайсьці ці як купіць фэрму. Але ён быў ужо надта маленькі. І таксама надта п’яны. Камбінат зь ім разабраўся. Ён усіх перамагае. І цябе пераможа. Яны не дазваляюць, каб нехта гуляў на волі такі вялікі, як Тата, калі ён не адзін зь іх. Ты ж разумееш.
— Так, здаецца, разумею.
— Таму табе ня варта было разьбіваць тое вакно. Цяпер яны бачаць, што ты вялікі. Цяпер яны за цябе возьмуцца.
— Як мустанга будуць аб’яжджаць, га?
— Не. Не, паслухай, яны так ня робяць; цябе апрацоўваюць так, каб ты ня мог змагацца! У цябе засоўваюць розныя штукі! Яны гэтыя штукі ўсталёўваюць. Пачынаюць адразу ж, як бачаць, што ты будзеш вялікім, ставяць свае мярзотныя мэханізмы, пакуль ты яшчэ маленькі, і працягваюць, працягваюць, пакуль з табой не разьбяруцца!
— Цішэй, братка, тс-с-с.
— А калі ты змагаесься, цябе недзе запіраюць і прымушаюць спыніцца...
— Цішэй, цішэй, Правадыр. Супакойся крыху. Цябе пачулі.
Ён лёг і заціх. Я заўважыў, што мой ложак гарачы, пачуў рыпеньне гумавых падэшваў — гэта чорны прыйшоў зь ліхтарыкам паглядзець, што тут за шум. Мы ляжалі ціха, пакуль той не сышоў.
— Урэшце ён сьпіўся, — прашаптаў я. Здавалася, я ўжо не магу спыніцца, пакуль не дараскажу. — Апошні раз я яго бачыў усьмерць п’яным у кедравым гаі, і штораз, як ён падносіў бутэльку да вуснаў, ня ён зь яе смактаў, а яна зь яго. Яна яго высмактала так, што ён зморшчыўся і пажаўцеў, і нават сабакі яго не пазнавалі. Нам давялося адвезьці яго на пікапе ў Портлэнд паміраць. Я не кажу, што яны забіваюць. Яго не забілі. Яны іншае зрабілі.
Мне шалёна захацелася спаць. Не было больш ахвоты размаўляць. Я паспрабаваў прыгадаць, што я казаў, і пабачыў, што атрымалася не зусім тое.
— Я гавару, як вар’ят, праўда?
— Так, Правадыр, — ён перавярнуўся ў ложку. — ты гаворыш, як вар’ят.
— Я ня тое хацеў сказаць. Не атрымоўваецца сказаць усё. Выходзіць нейкае абы-што.
— Я не казаў, што выходзіць абы-што, Правадыр. Проста сказаў, што ты гаворыш, як вар’ят.
Пасьля ён так доўга маўчаў, што я падумаў, ён заснуў. Шкадаваў, што не пажадаў яму дабранач. Паглядзеў на яго — ён ляжаў да мяне сьпінай, з рукой паверх коўдры, і я бачыў наколатыя на ёй тузы і восемкі. Вялікая, падумаў я, мае рукі таксама былі такія вялікія, калі я футболам займаўся. Мне захацелася дакрануцца да татуіроўкі, паглядзець, ці ён яшчэ жывы. Ён ляжыць так жахліва ціха, сказаў я сабе, трэба дакрануцца, каб паглядзець, ці ён яшчэ жывы...
Брахня. Ведаю, што ён жывы. Я не таму хачу да яго дакрануцца.
Хачу дакрануцца, бо ён чалавек.
Таксама брахня. Вакол ёсьць іншыя людзі, можна дакрануцца да іх.
Хачу дакрануцца, бо я гомік!
Але гэта таксама брахня. Адзін страх хаваецца за іншым. Калі б я быў гомікам, мне б хацелася зь ім іншае рабіць. Я проста хачу дакрануцца да яго, бо ён гэта ён.
Але перш чым я працягнуў руку, ён сказаў:
— Слухай, Правадыр, — і перакаціўся пад коўдрай, паглядзеў на мяне. — Слухай, Правадыр, чаму б табе заўтра не паехаць з намі на рыбалку?
Я не адказваў.
— Давай, га? Я ўжо сам дачакацца не магу, там будзе весялуха. Ты ж ня ў курсе, якія цётачкі па нас прыедуць? Па праўдзе, братка, гэта й ня цётачкі зусім: абедзьве танчаць па барах танец жывата, а яшчэ й бл.дуюць па-сур’ёзнаму, я іх з Портлэнду ведаю. Ну, што скажаш?
Урэшце я адказаў, што я на забесьпячэньні.
— Ты на чым?
— У мяне грошай няма.
— А... пра гэта я не падумаў.
Нейкі час ён зноў маўчаў, паціраючы пальцам шнар на носе. Потым палец спыніўся. Макмэрфі ўзлокціўся і паглядзеў на мяне.
— Правадыр, — прамовіў ён павольна, азіраючы мяне, — калі ты быў свайго нармальнага поўнага памеру, скажам, два мэтры з хвосьцікам і важыў кіляў сто трыццаць, ці хапала табе моцы падняць нешта, скажам, памерам з той пульт у душавым пакоі?
Я падумаў пра пульт. Ён, пэўна, ня важыў нашмат болей за бочкі з палівам, якія я падымаў у войску. Я сказаў яму, што калісьці, відаць, так.
— Калі б ты зноўку вырас да таго памеру, ты б яшчэ змог яго падняць?
Я адказаў, што, відаць, так.
— Мне клопату няма, што табе там відаць; я хачу ведаць, ці ты мне абяцаеш падняць яго, калі я цябе зноў зраблю такім вялікім, як ты быў? Калі абяцаеш, дык ня толькі атрымаеш ад мяне бясплатны супэр-курс культурызму, але яшчэ й паездку на рыбалку не за дзесяць баксаў, а бясплатна! — Ён аблізаў вусны і дадаў: — А шанцы ў мяне някепскія, будзь пэўны.
Ён усьміхнуўся нейкім сваім думкам. Калі я спытаўся, як ён зробіць мяне зноў вялікім, ён паклаў сабе палец на вусны і загадаў маўчаць.
— Дзядзька, мы ж ня можам такога сакрэту выдаваць. Я ж табе не абяцаў, што скажу як, праўда? Не, братка, як напампаваць чалавеку сьпіну на поўны памер — гэта сакрэт, якога нельга кожнаму расказваць, бо ён можа быць небясьпечным у руках ворага. Ты нават сам часьцей за ўсё ня будзеш ведаць, што адбываецца. Але я табе ўрачыста клянуся: калі будзеш выконваць маю праграму трэніровак, усё так і будзе.
Ён сеў на край ложка, зьвесіў ногі і паклаў рукі на калені. У цьмяным сьвятле зь Сястроўні заблішчэлі ягоныя зубы і адно вока, якім ён узіраўся ў мяне. Бадзёры кірмашны голас разносіўся па пакоі.
— Во як будзе. Вялікі Правадыр Бромдэн шпацыруе па бульвары, а мужчыны, жанчыны і дзеці падымаюцца на дыбачках, каб паглядзець на яго: «Ну і ну, вось гэта асілак, кожны крок па тры мэтры, а галавой да правадоў на слупах дастае. Тупае праз горад, робіць кароткія прыпынкі толькі для цнатлівых дзяўчат, астатнія цёлачкі могуць нават у чаргу не станавіцца, хіба што ў іх цыцкі, як мускатныя дыні, прыгожыя моцныя белыя ногі, дастаткова доўгія, каб абхапіць ягоную магутную сьпіну, і маленькая дзюрачка, цёплая і сакавітая, як масла і мёд...
Ён доўга плёў у цемры гэтую байку, як усе мужчыны будуць мяне баяцца, а маладзенькія прыгожыя дзяўчаты бегаць за мной. Потым сказаў, што зараз жа пойдзе і запіша мяне на рыбалку. Падняўся, узяў з тумбачкі ручнік, абкруціў яго вакол пояса, нацягнуў кепку і падышоў да майго ложка.
— Ой, дзядзька, я табе кажу, дзеўкі за табой ганяцца будуць і на падлогу валіць.
Раптам ягоная рука вылецела, адным махам разьвязала мне прасьціну і сьцягнула коўдры, так што я апынуўся голы.
— Ты толькі паглядзі, Правадыр. Ух ты! Што я табе казаў? Ты ўжо вырас на цэлую далонь.
І ён пайшоў, пасьмейваючыся, уздоўж шэрагу ложкаў у калідор.
Дзьве курвы едуць з Портлэнду, каб узяць нас на марскую рыбалку! З такой пэрспэктывай было нялёгка заставацца ў ложку да паловы на сёмую, калі ўключылі сьвятло.
Я падняўся першы і пайшоў паглядзець на сьпіс на дошцы каля Сястроўні, каб праверыць, ці сапраўды там ёсьць маё імя. ЗАПІШЫЦЕСЯ НА МАРСКУЮ РЫБАЛКУ — было надрукавана вялікімі літарамі зьверху, потым першым запісаўся Макмэрфі, а Білі Бібіт быў адразу за ім. Трэці быў Гардынг, чацьверты — Фрэдрыксан і гэтак далей да дзясятага нумару, дзе яшчэ ніхто не запісаўся. Цяпер там было і маё прозьвішча, апошняе, насупраць дзявяткі. Мяне сапраўды чакала паездка са шпіталю на марскую рыбалку ў кампаніі дзьвюх курваў; даводзілася паўтараць сабе гэта зноў і зноў, каб паверыць.
