Ён сядзеў роўна ў сваім крэсьле, ляніва пачухваў вялікім рудым пальцам швы на носе. Пасьміхнуўся ўсім, хто глядзеў на яго, узяў кепку за брыль і ветліва прыўзьняў, потым зноў паглядзеў на мэдсястру.

— Такім чынам, калі няма пытаньняў наконт нашага рашэньня, я думаю, што ўжо амаль час...

Яна зноў зрабіла паўзу, каб самой паглядзець на яго. Ён паціснуў плячыма, з гучным выдыхам ляснуў далонямі па каленях, і, адштурхнуўшыся, падняўся з крэсла. Пацягнуўся, пазяхнуў, зноў пачухаў нос і, на хаду падцягваючы нагавіцы, рушыў праз пакой да месца, дзе яна сядзела непадалёк ад Сястроўні. Я бачыў, што ўжо запозна ўтрымаць яго ад невядома якога задуманага ім глупства, таму я проста назіраў, як усе астатнія. Ён крочыў шырока, занадта шырока, як заўсёды, заклаўшы адзінцы ў кішэні. Жалеза на ягоных абцасах выбівала маланкі з пліткі. Ён ізноў быў лесарубам, дзёрзкім гульцом, вялікім рудым ірляндзкім буянам, каўбоем з тэлеэкрану, які ішоў па вуліцы, каб прыняць выклік.

Вялікая Сястра вырачылася зьбялелымі вачыма, калі ён да яе наблізіўся. Яна ад яго ўжо нічога не чакала. Гэта мелася быць ейная апошняя перамога над ім, каб яна магла панаваць раз і назаўжды. Але вось ён ідзе, вялікі, як дом!

Яна пачала хапаць ротам паветра і шукаць вачыма сваіх чорных, напалоханая да сьмерці, але ён спыніўся, не дайшоўшы да яе. Ён стаў ля вакна ў Сястроўню і сказаў павольным глыбокім басам: маўляў, я падумаў, някепска было б зацягнуцца цыгарэткай, што я купіў сёньня ранкам; а потым даслаў руку за шыбу.

Шкло разьляцелася, як пырскі вады, і мэдсястра схапілася за вушы. Ён узяў адзін з блокаў са сваім імем, дастаў пачак, паклаў блок назад, павярнуўся туды, дзе Вялікая Сястра сядзе­ла, як мелавая статуя, і пачаў вельмі асьцярожна страсаць аскепкі шкла зь ейнага каптурка і плечаў.

— Я вельмі перапрашаю, мадам, — сказаў ён — Бо-ожачкі, вельмі перапрашаю. Гэная шыба была без адзінай плямкі, і я аб-салютна забыўся, што яна там увогуле ё.

Усё гэта заняло толькі пару сэкундаў. Ён разьвярнуўся і пакінуў яе там зь перакрыўленым дрыготкім тварам, а сам пайшоў назад да свайго крэсла, запальваючы цыгарэту.

Звон у мяне ў галаве спыніўся.

ЧАСТКА ІII

Пасьля гэтага даволі доўга ўсё ішло, як хацелася Макмэрфі. Вялікая Сястра цягнула час, абдумвала, як ёй зноўку ўзяць сытуацыю пад кантроль. Яна ведала, што ўжо прайграла важны раўнд і пакуль што саступае яшчэ ў адным, але нікуды не сьпяшалася. Галоўнае, яна не зьбіралася рэкамэндаваць яму выпіску, таму змаганьне магло ісьці, колькі ёй заўгодна, пакуль ён ня зробіць памылкі ці проста зморыцца, альбо пакуль яна не прыдумае нейкую новую тактыку, якая ўсім пакажа, што толькі яна тут галоўная.

Шмат што адбылося, перш чым яна прыдумала такую новую тактыку. Пасьля таго, як Макмэрфі, можна сказаць, вярнуўся з кароткіх вакацыяў і абвясьціў, што зноў улазіць у разборкі, разьбіўшы ейнае асабістае вакно, жыцьцё ў аддзяленьні, дзякуючы яму, зрабілася даволі цікавым. Ён браў удзел у кожным сходзе, у кожным абмеркаваньні — прамаўляў, падміргваў, жартаваў на ўсе лады, каб выцягнуць кволую ўхмылку зь якога вострага, што быў баяўся ўсьміхнуцца з дванаццаці гадоў. Ён сабраў баскетбольную каманду і неяк пераканаў доктара дазволіць яму прынесьці мяч са спартовай залі, каб навучыць пацыентаў зь ім абыходзіцца. Мэдсястра была супраць, сказала, што дай ім волю, яны ў футбол пачнуць гуляць у дзённым пакоі і ў валейбол на калідоры, але гэтым разам доктар не адступіўся і сказаў не замінаць ім:

— Некаторыя з гульцоў, міс Брыдар, дэманструюць заўважнае паляпшэньне ад моманту стварэньня баскетбольнай каманды; я думаю, тэрапэўтычная каштоўнасьць гульні ўжо відавочная.

Яна паглядзела на яго са зьдзіўленьнем. Бач ты, і ён ужо зубы паказвае. Адклала ў памяці гэты ягоны тон, каб прыпомніць яму, калі прыйдзе час, а цяпер толькі кіўнула і пайшла ў кабінэт круціць рэгулятары ў сваім абсталяваньні. У раму над сталом ёй уставілі кавалак кардону, новай шыбы пакуль ня выразалі, і Вялікая Сястра сядзела там штодня, быццам ніякага кардону не было, быццам яна магла празь яго назіраць за дзённым пакоем. За гэтым кавалкам кардону яна была як карціна, пастаўленая тварам да сьцяны.

Яна моўчкі чакала, пакуль Макмэрфі раніцамі бегаў па калідорах у сподніках зь белымі кітамі, ці гуляўся ў манэткі ў палатах, ці насіўся сюды-туды па калідоры і дзьмуў у нікеляваны судзейскі сьвісток — вучыў вострых ладзіць хуткую контратаку ад дзьвярэй аддзяленьня да ізалятару — і ўдары мяча аб падлогу гучалі, як гарматныя стрэлы, а Макмэрфі роў, як сяр­жант у вучэбцы:

— Варушыцеся, здыхлікі недаробленыя, варушыцеся!

Размаўлялі адно з адным яны заўсёды надзвычай ветліва. Ён пытаўся ў яе самым салодкім голасам, ці ня мог бы ён скарыстаць ейнай асадкі, каб напісаць заяву на водпуск без суправаджэньня, адразу ж пісаў проста перад ёй на ейным стале і аддаваў ёй заяву разам з асадкай і найсаладзейшым «дзякуй», а яна глядзела на заяву і гэтак жа ветліва казала, што «аднясе яе дактарам» — гэта звычайна займала хвіліны тры, — потым вярталася і тлумачыла, маўляў, ёй, вядома ж, шкада, але гэтым разам палічылі, што дазвол ня будзе мець тэрапэўтычнага эфэкту. Ён зноў ёй дзякаваў, выходзіў з кабі­нэту, дзьмуў у сьвісток так, што ад гуку на мілю маглі вокны па­лопацца, і крычаў:

— Трэніруйцеся, вы, здыхлікі, зараз жа ўзялі мяч, трэба крыху папацець!

Макмэрфі быў у аддзяленьні ўжо месяц, таму меў права запісацца на дошцы ў калідоры, каб на сходзе разгледзелі ягоную заяўку пра водпуск з суправаджэньнем. Ён падышоў да дошкі, пазычыўшы ў яе асадку, напісаў у радку «суправаджальныя асобы» — «адна цёлачка з Портлэнду на імя Кэндзі Стар» — і раструшчыў пяро ў асадцы, калі ставіў кропку. Гэтую заяўку абмяркоўвалі на сходзе празь некалькі дзён, якраз тады, калі рабочыя паставілі новую шыбу ў вакно над сталом Вялікай Сястры. Заяўкі не задаволілі, абгрунтаваўшы гэта тым, што міс Стар ня робіць уражаньня надзейнай асобы, якой можна даверыць пацыента. Ён паціснуў плячыма, сказаў, што, відаць, ім не спадабалася, як яна азадкам круціць, калі хо­дзіць, потым падняўся, падышоў да вакна Сястроўні, дзе ў куце шы­бы яшчэ была налепка з крамы, і зноў прабіў шкло кулаком — з пальцаў пацякла кроў, а ён патлумачыў мэдсястры, быццам яму падалося, што кардон проста вынялі і пакінулі пустую раму:

— Калі яны пасьпелі ўсунуць гэную клятую шыбу? Гэта ж сапраўды небясьпечна!

Сястра апрацавала яму руку ў кабінэце, а Скэнлан і Гардынг выцягнулі са сьметніцы кавалак кардону і зноў прыляпілі да рамы, скарыстаўшыся тым самым скруткам плястыру, якім яна абмотвала прыдалоньне і пальцы Макмэрфі. Той сядзеў на зэдліку і жудасна крыўляўся, пакуль яму заляплялі парэзы, падміргваў Скэнлану і Гардынгу над галавой Вялікай Сястры. Выраз ейнага твару быў спакойны і пусты, як у парцалянавай лялькі, але напружаньне можна было заўважыць у іншым. Па тым, як яна з усяе моцы нацягвала плястыр, было відаць, што яе цярплівасьць таксама вось-вось лопне.

Мы сталі хадзіць у спартовую залю, каб паглядзець, як наша бас­кетбольная каманда: Гардынг, Білі Бібіт, Скэнлан, Фрэд­рыксан, Марціні і Макмэрфі, калі не крывавілі парэзы, і ён мог выйсьці на пляцоўку, — гуляла супраць каманды сані­тараў. За тых выступалі два нашыя вялікія чорныя. Яны былі найлепшымі гульцамі на пляцоўцы, бегалі сюды-туды, як пара ценяў у чырвоных шортах, і закідвалі мяч за мячом з мэханічнай дакладнасьцю. Нашым гульцам не хапала росту і хуткасьці, да таго ж Марціні ўвесь час даваў пасы некаму, каго бачыў толькі ён, і санітары выйгралі ў нас дваццаць пунктаў. Але здарылася нешта, ад чаго большасьць з нас усё роўна сыходзіла з залі з адчуваньнем перамогі: у змаганьні за мяч наш чорны на прозьвішча Ўошынгтан добра атрымаў ад некага локцем, і ягонай камандзе давялося яго трымаць, бо ён ірваўся да Макмэрфі. Той сядзеў на мячы і не зьвяртаў ні­якай увагі на тое, як чорны, у якога зь вялікага носа цякла на грудзі чырвоная юшка, нібы зыркая фарба па чорнай сьцяне, дрыгаўся і крычаў: