Макмэрфі цяжка ўздымаецца з крэсла і, падыходзячы, сьцяг­вае кепку. Гардынгава жонка глядзіць на яго і пасьміхаецца, прыпадняўшы брыво.

— Дабрыдзень, місіс Гардынг, — вітаецца Макмэрфі.

Яна пасьміхаецца ў адказ яшчэ шырэй і кажа:

— Не выношу «місіс Гардынг», Мак. Завіце мяне Вера, добра?

Яны ўтраіх сядаюць на канапу, дзе сядзеў Гардынг, і ён расказвае жонцы пра тое, як Макмэрфі абставіў Вялікую Сястру, а жонка ўсьміхаецца ды кажа, што яе гэта зусім ня дзівіць. Пакуль Гардынг гаворыць, ён заводзіцца і забывае пра рукі, і яны малююць у паветры перад ім ясную карціну, танцуюць гэты сюжэт пад музыку ягонага голасу, як дзьве прыгожыя балерыны ў белым. Ягоныя рукі могуць быць чым заўгодна. Але як толькі ён завяршае аповед, ён заўважае, што Макмэрфі і жонка глядзяць на ягоныя рукі, і хавае іх паміж каленяў. Ён сьмяецца з гэтага, а жонка кажа яму:

— Дэйл, калі ты ўжо навучысься сьмяяцца, а не пішчаць, як мыш?

Гэта тое ж самае, што Макмэрфі сказаў пра Гардынгаў сьмех у першы ж дзень, але ёсьць розьніца: калі словы Макмэрфі Гар­дынга супакоілі, дык ад ейных словаў ён нэрвуецца, як ніколі раней.

Яна просіць цыгарэту, і Гардынгавы пальцы зноў ныраюць у кішэню, але там пуста.

— Нам вызначылі норму, — мармыча ён і згортвае наперад худыя плечы, нібы спрабуючы схаваць свой недапалак у руцэ, — адзін пачак на дзень. Выглядае, што на рыцарскі падарунак запасу няма, мая мілая Вера.

— Ах, Дэйл, у цябе ж ніколі няма, праўда?

У ягоных вачах зьяўляецца гарэзьлівая ліхаманкавая хітрынка, і ён глядзіць на яе з усьмешкай:

— Мы тут размаўляем у сымбалічным сэнсе ці ўсё яшчэ пра канкрэтныя тутэйшыя цыгарэты? Але няважна, ты ж ведаеш адказ, незалежна ад таго, што ты мела на ўвазе.

— Ды нічога я на ніякай увазе ня мела, акрамя таго, што сказала, Дэйл...

— Ты проста нічога ня мела на ўвазе, ясачка; тваё выкарыстаньне «ніякай» стварае двайное адмоўе. Мак­мэрфі, Верына маўленьне можа памылкамі спаборнічаць з вашым. Паслухай, сонейка, ты ж разумееш, што паміж «на» і «ўвазе»...

— Добра! Хопіць ужо! Я мела і так, і так. Я мела так, як табе хочацца разумець. У цябе ніколі чагосьці няма, кропка.

— Заўсёды чагосьці няма, маё здольнае дзіця.

Яна кідае злы позірк на Гардынга, а потым паварочваецца да Макмэрфі, які сядзіць зь ёй поруч:

— А вы, Мак, як наконт вас? Вы здужаеце прапанаваць дзяўчыне цыгарэту?

Ягоны пачак ляжыць у яго на калене. Ён глядзіць на цыгарэты так, нібы жадае, каб іх там не было, потым кажа:

— Вядома ж, у мяне заўсёды ёсьць цыгарэты. Уся штука ў тым, што я страляю. Страляю ўва ўсіх пры першай магчымасьці, так што ў мяне даўжэй застаецца, чым тут у Гардынга. Ён курыць толькі свае. Таму бачыце, у яго болей шанцаў, што скончацца, чым...

— Ня трэба выбачацца за маю неадэкватнасьць, мой дружа. Гэта не пасуе вашаму характару і ня робіць гонару майму.

— Сапраўды, — кажа яна. — Проста дайце мне агеньчыку.

І яна так далёка нахіляецца да яго запалкі, што нават праз пакой я магу зазірнуць ёй у кофтачку.

Яна яшчэ крыху гаворыць пра нейкіх Гардынгавых сяброў, кажа, што лепей бы яны не прыходзілі і не пыталіся пра Гардынга.

— Вы ж ведаеце гэты тып, праўда, Мак? — кажа яна. — Такія мажорыстыя хлопчыкі з дагледжанымі доўгімі валасамі, ідэальна прычасаныя, з млявымі далонькамі, якія яны манерна падымаюць.

Гардынг пытаецца, ці яны заходзяць, толькі каб спытацца пра яго, а яна адказвае, што ў любога мужчыны, які заходзіць, каб пабачыць яе, падымаецца больш, чым нейкія млявыя далонькі.

Яна раптам устае з канапы і кажа, што ёй ужо час сыходзіць. Бярэ Макмэрфі за руку, кажа, што спадзяецца яго зноў калі-небудзь пабачыць, і выходзіць зь бібліятэкі. Макмэрфі ся­дзіць моўчкі. Ад цоканьня ейных высокіх абцасаў ува ўсіх галовы зноў падымаюцца, і ўсе глядзяць, як яна ідзе па калідо­ры, пакуль не зьнікае зь віду.

— Што думаеце? — пытаецца Гардынг.

Макмэрфі пачынае:

— Ну, няхілая ў яе парачка буфэраў, — усё, што ён можа прыдумаць. — Ня меншыя, чым у цёткі Брыдар.

— Я меў на ўвазе не фізычныя характарыстыкі, мой дружа, а што вы...

— Халера цябе дзяры, Гардынг! — раптам крычыць Макмэрфі. — Што я магу думаць? Хто я, па-твойму? Шлюбны кансультант? Я толькі адно ведаю: усе мы невялікія, а яшчэ выглядае, што кожны ўсё жыцьцё спрабуе астатніх апусьціць. Я ведаю, што ты хочаш ад мяне пачуць: хочаш, каб я цябе пашкадаваў, каб я думаў, што яна сучка сапраўдная. Ну дык ты зь ёй таксама не як з каралевай абыходзіўся. Трасца на цябе і на тваё «што думаеш». У мяне сваіх клопатаў хапае, каб яшчэ ў твае ўлазіць. Так што валі! — Ён са злосьцю азірае астатніх пацыентаў у бібліятэцы: — Усе валіце! Хопіць лезьці да мяне, чэрці вас бяры!

Нацягвае кепку на галаву і вяртаецца да коміксаў у іншым ба­ку пакою. Вострыя глядзяць адзін на аднаго з разяўленымі ратамі. З чаго ён раптам на іх гарланіць? Ніхто да яго ня лез. Ніхто яго ні аб чым не прасіў ад таго часу, як яны даведаліся, што ён спрабуе добрымі паводзінамі не дазволіць працягнуць яму прымусовую. Цяпер яны зьдзіўленыя, чаго ён узьеўся на Гардынга, і ня могуць уцяміць, з чаго раптам ён хапае кніжку з крэсла, сядае і трымае яе насупраць твару — ці ня хоча, каб на яго глядзелі, ці сам ня хоча бачыць людзей.

У той жа дзень за вячэрай ён просіць у Гардынга прабачэньня, гаворыць, што ня ведае, чаму так раззлаваўся ў біблія­тэцы. Гардынг кажа, што, можа, гэта празь ягоную жонку; яна часта злуе людзей. Макмэрфі адказвае, гледзячы ў свой кубачак кавы:

— Ня ведаю, дзядзька. Я яе сёньня ўпершыню пабачыў. Таму ясная халера, што не празь яе я ўвесь гэны паганы тыдзень сьню нейкую дрэнь.

— А-а-а, міс-тыр Макмэрфі, — енчыць Гардынг, спрабуючы размаўляць, як нізенькі практыкант, які бывае на сходах, — вам проста неабходна расказаць нам пра гэтыя сны. Э-э, пачакайце, я вазьму асадку і нататнік. — Гардынг спрабуе жартаваць, каб аслабіць напружаньне ад прабачэньняў. Ён бярэ сурвэтку і лыжку, і робіць выгляд, што запісвае. — Так. Дык што менавіта вы бачылі ў гэтых... э-э... снах?

Макмэрфі нават не пасьміхаецца:

— Ня ведаю, дзядзька. Нічога, акрамя твараў, здаецца, адны толькі твары.

Наступнай раніцай Марціні за кантрольным пультам у купальні гуляецца ў лётчыка і самалёт. Гульцы ў покер робяць паўзу, каб паглядзець і пасьмяяцца.

–ІіііііііааГГААааммээррр. Я Зямля, я Зямля: на радары аб’ект, каардынаты чатыры — тысяча шэсьцьсот... Падобна, што ракета праціўніка. Неадкладна выконвайце заданьне. ІііііаггАААммм.

Круціць нейкі дыск на панэлі, штурхае наперад вагар і нахіляецца разам зь віражом самалёта. Даводзіць стрэлку на індыкатары збоку панэлі да адзнакі «максымум», але вада не ліецца з фарсунак, натыканых у душавой кабіне перад ім. Гід­ратэрапіі больш не выкарыстоўваюць, і ніхто не падлучыў вады. Новенькае храмаванае абсталяваньне і сталёвы пульт ані разу не скарысталі. Калі не лічыць хромавых дэталяў, дык пульт і душ выглядаюць дакладна гэтак сама, як абсталяваньне для гідратэрапіі, што ўжывалі ў старым шпіталі пятнаццаць гадоў таму: фарсункі, зь якіх вада можа трапіць на любую частку цела пад любым вуглом, тэхнік у гумавым фартуху стаіць на другім канцы пакою і круціць рэгулятары на пульце, дыктуючы, якія фарсункі куды накіруюць ваду, зь якой сілай, якой тэмпэратурай — мяккія і лагодныя пырскі, потым сьціснуты струмень, востры, як голка — ты вісеў там паміж фарсунак, прышпілены брызэнтавымі рамянямі, прамоклы, бездапаможны і зморшчаны, пакуль тэхнік цешыўся са сваёй цацкі.

— ІііііааАААмммм... Я Зямля, я Зямля: ракета ідзе ў наш сэктар...

Марціні нахіляецца і прыцэльваецца над пультам праз кола фарсунак. Ён прымружвае адно вока, а другім глядзіць скрозь кола.

— Прыцэл! Увага... Наводзім... Аго!..

Ягоныя рукі торгаюцца прэч ад пульта, а сам ён падскоквае, валасы матляюцца, зьдзічэлыя і спалоханыя вочы выпучыліся на душавую кабінку. Усе картыжнікі паварочваюцца ў крэслах, каб зірнуць, што там, але яны ня бачаць нічога — толькі паміж фарсунак вісяць спражкі на новенькіх тугіх бры­зэнтавых пасах.