— Робэрт мае рацыю, Элвін. Хіба ты ня бачыў, як ён сёньня сябе паводзіў? Калі адна зь ягоных схемаў правалілася, ён ад­разу ж ускочыў з крэсла, на мяжы гвалту. Скажыце, доктар Спай­ві, што ў яго дасье ёсьць наконт гвалту?

— Падкрэсьленая непавага да дысцыпліны і аўтарытэтаў, — кажа доктар.

— Менавіта. Ягонае дасье паказвае, Элвін, што гэты чалавек шматразова даваў выйсьце сваёй варожасьці ў дачыненьні ўладных фігураў: у школе, падчас вайсковай службы, нават у турме! І я думаю, што ягоныя паводзіны пасьля сёньняшняга вэрхалу з галасаваньнем больш чым дастатковы паказьнік, чаго нам чакаць у будучыні. — Ён спыняецца і хмурыцца сабе ў люльку, зноў бярэ яе ў рот, чыркае запалкай і ўцягвае ў люльку агеньчык з гучным трэскам. Калі тытунь разгараецца, практыкант кідае позірк праз жоўтае воблака дыму на Вялікую Сястру; відаць, што ён успрымае ейнае маўчаньне як згоду, бо працягвае з большым энтузіязмам і ўпэўненасьцю, чым раней.

— Спыніся на хвілінку і ўяві сабе, Элвін, — гаворыць ён, ахінаючы словы ватным дымам, — уяві, што здарыцца зь любым з нас, калі мы будзем сам-насам падчас індывідуальнай тэрапіі зь містэрам Макмэрфі. Уяві сабе, што вы падыходзіце да асабліва балючага пераломнага моманту ў тэрапіі, і ён вырашае, што ўжо досыць нацярпеўся таго, як ты... Як бы ён гэта сфармуляваў?.. «соваеш свой нос, куды ня трэба, студэнцік сраны!» Ты кажаш яму, што ня варта выказваць агрэсіі, а ён кажа: «Ды йдзі ты», — ты кажаш яму супакоіцца, аўтарытэтным голасам, вядома ж, а ён кідаецца на цябе праз стол усёй сваёй сотняй кіляў ірляндзкага псыхапата. Ці гатовы ты — ці гатовы нехта з нас, калі ўжо на тое пайшло, — кантраляваць містэра Макмэрфі, калі прыйдзе такі момант?

Ён зноў засоўвае сваю мэгалюльку ў куток рота, кладзе рукі на калені і чакае. Усе думаюць пра магутныя рудыя рукі Макмэрфі, пра ягоныя далоні ў шнарах, пра тое, як ягоная шыя вылазіць з футболкі, быццам іржавы клін. Практыкант Элвін збляднеў ад гэтай думкі, нібы твар яму запэцкаў жоўты дым, які выдзьмуў ягоны прыяцель.

— Дык вы лічыце, што было б разумна, — пытаецца доктар, — накіраваць яго ў аддзяленьне для агрэсіўных?

— Я лічу, што гэта было б прынамсі бясьпечна, — кажа практыкант зь люлькай, заплюшчваючы вочы.

— Баюся, што мне давядзецца адмовіцца ад свайго дапушчэньня і пагадзіцца з Робэртам, — кажа ім усім Элвін, — хаця б дзеля ўласнай бясьпекі.

Усе сьмяюцца. Цяпер яны ўжо больш расслабленыя, упэўненыя, што агучылі плян, якога ёй хацелася. Яны ўсе пацяг­ваюць каву, акрамя практыканта зь люлькай, які напружана працуе, бо люлька ўвесь час гасьне, і яму даводзіцца браць усё новыя запалкі, смактаць паветра, пыхкаць і сыкаць вуснамі. Нарэшце стан люлькі зноў яго задавальняе, і ён кажа, крыху ганарліва:

— Так, баюся, што старому рудому Макмэрфі сьвеціць аддзяленьне для агрэсіўных. Ведаеце, што я думаю, назіраючы яго гэтыя некалькі дзён?

— Шызафрэнічная рэакцыя? — пытаецца Элвін.

Люлька адмоўна круціць галавой.

— Лятэнтная гомасэксуальнасьць на тле фармаваньня рэакцыі? — прапаноўвае трэці.

Люлька зноў круціць галавой і заплюшчвае вочы.

— Не, — кажа ён і ўсьміхаецца ўсім у пакоі. — Нэгатыўны Эдыпаў.

Усе яго віншуюць.

— Так, мне здаецца, шмат што пра гэта сьведчыць, — працяг­вае ён. — Але які б ні быў канчатковы дыягназ, не забываймася пра адну рэч: мы маем справу з надзвычайным чалавекам.

— Вы... вельмі, вельмі памыляецеся, містэр Гідэан.

Гэта Вялікая Сястра.

Усе галовы торгаюцца ў ейным кірунку, у тым ліку і мая, але я спахапіўся і маскірую гэты рух, быццам бы спрабую сьцер­ці пляму, якую толькі што ўбачыў у сябе над галавой. Вось цяпер ужо ва ўсіх у мазгах усё да чорцікаў пераблыталася, дакладна. Яны думалі, што прапаноўваюць якраз тое, чаго ёй хочацца, якраз тое, што яна сама хацела прапанаваць на сходзе. Я таксама гэтак думаў. Раней я бачыў, як яна пасылала мужыкоў, удвая меншых за Макмэрфі, да агрэсіўных толькі за тое, што яны маглі на некага плюнуць; і вось цяпер тут такі бык, які ўжо бадаецца зь ёй і з усім іншым пэрсаналам, чалавек, якога ўдзень яна практычна назвала кандыдатам на перавод, і раптам яна кажа «не».

— Не, я ня згодная. Абсалютна. — Яна азірае іх з усьмешкай. — Ня згодная, што яго трэба перавесьці да агрэсіўных, бо гэта папросту будзе лёгкім выйсьцем і перакладаньнем нашых праблемаў на іншае аддзяленьне. І я ня згодная, што ён нейкая надзвычайная істота... Нейкі супэрпсыхапат.

Яна чакае, але ніхто не пярэчыць. Упершыню яна робіць глыток кавы; пасьля яе вуснаў на кубку застаецца той яшчэ чырвона-аранжавы колер. Не магу стрымацца і ўзіраюся ў абадок кубка; немагчыма, каб такі колер мела ейная памада. Гэты колер на абадку пэўна ад перагрэву, ад дотыку ейных вуснаў там усё расплавілася.

— Прызнаю, што мая першая думка, калі я ўсьвядоміла, як містэр Макмэрфі дэстабілізуе аддзяленьне, без сумневу бы­ла накіраваць яго да агрэсіўных. Але цяпер я лічу, што ўжо за­позна. Калі мы яго перавядзем, ці гэта выправіць шкоду, якую ён нанёс аддзяленьню? Я так ня думаю, асабліва пасьля сёньняшняга. Мне здаецца, што калі яго цяпер накіраваць да агрэсіўных, гэта будзе менавіта тое, чаго пацыенты чака­юць. Ён будзе для іх пакутнікам. Яны ніколі не атрымаюць магчымасьці пабачыць, што гэты чалавек зусім не... Як вы гэ­та сфармулявалі, містэр Гідэан... надзвычайная асоба.

Яна робіць яшчэ глыток і ставіць кубак на стол; грукат, як удар малатка; усе тры практыканты сядзяць, як па струнцы.

— Не. Ён не надзвычайны. Проста чалавек, ня болей, і ён падуладны тым самым страхам, той самай баязьлівасьці і палахлівасьці, як і любы іншы. Даць яму яшчэ некалькі дзён, і мне падаецца, што ён гэта пакажа і нам, і іншым пацыентам. Калі мы пакінем яго ў аддзяленьні, я ўпэўненая, што ягонае нахабства патроху сыдзе, ягоны самаробны бунт ператворыцца ў пшык і, — тут яна пасьміхаецца, ведаючы нешта, чаго ня ведае ніхто іншы, — наш рудавалосы герой ператворыцца ў некага, каго ўсе пацыенты пазнаюць і да каго згубяць павагу: у выхваляку і балбатуна, які можа залезьці на трыбуну і да нечага заклікаць, як мы ўсе бачылі ў выпадку зь містэрам Чэзўікам, але адступіцца, як толькі зьявіцца сапраўдная пагроза яму асабіста.

— Пацыент Макмэрфі, — практыкант зь люлькай адчувае, што яму варта паспрабаваць абараніць сваю пазыцыю і крыху захаваць твар, — ня робіць на мяне ўражаньня баязьліўца.

Я чакаў, што яна разьятрыцца, але не; яна проста глядзіць на яго з выглядам «пажывем-пабачым» і кажа:

— Я не сьцьвярджала, што ён менавіта баязьлівец, містэр Гідэан, зусім не. Ён проста вельмі любіць кагосьці. Як псыхапат, ён надта ўжо любіць містэра Рэндла Патрыка Макмэрфі, каб ставіць яго ў залішнюю небясьпеку.

Яна так усьміхаецца практыканту, што гэтым разам ягоная люлька гасьне ўжо бяз шанцаў.

— Калі мы крыху пачакаем, наш герой абавязкова... як вы, студэнты, кажаце... зьліецца? Так?

— Але на гэта могуць пайсьці тыдні... — пачынае практыкант.

— Мы маем тыдні, — кажа яна. Падымаецца, выглядаючы такой задаволенай і ўпэўненай у сабе, якой я яе ня бачыў увесь гэты тыдзень, як зьявіўся Макмэрфі і пачаў рабіць ёй праблемы. — Мы маем тыдні, месяцы і нават гады, калі спатрэбіцца. Не забывайцеся, што містэр Макмэрфі накіраваны сюды прымусова. Даўжыня тэрміну, які ён правядзе ў шпіталі, цалкам залежыць ад нас. Такім чынам, калі больш няма нічога...

Тое, як упэўнена Вялікая Сястра сябе паводзіла на сходзе пэрсаналу, нейкі час мяне турбавала, але Макмэрфі асабліва не пераймаўся. Усе выходныя і наступны тыдзень ён гэтак жа, як і раней, зьдзекаваўся зь яе і зь ейных чорных, а пацыенты былі ад гэтага ў захапленьні. Ён выйграў сваё пары: давёў яе, як і абяцаў, і сабраў грошы, але гэта яго не спыніла, і ён паводзіўся па-ранейшаму: гарланіў у калідоры, цьвяліў чорных, злаваў увесь пэрсанал і нават да таго дайшоў, што аднойчы перахапіў на калідоры Вялікую Сястру і спытаўся, ці не магла б яна сказаць, колькі менавіта цаляў аб’ём ейных добрых старых цыцак, якія яна ўсё намагаецца схаваць, але ня можа. Яна проста прайшла міма, праігнараваўшы яго, гэтак жа, як некалі пастанавіла ігнараваць тое, што прырода ўзнагародзіла яе такімі велічэзнымі мэдалямі жаноцкасьці, нібы яна была вышэйшая за яго, за сэкс і за ўсе іншыя слабасьці плоці.