Каб знайсьці выхад з самалёта, трэба было ісьці за гукам судзейскага сьвістка, у які безупынку дзьмуў лейтэнант; сьвісток гучаў, як гусінае гергетаньне. Як толькі ты вылазіў зь люка, ты ня мог нічога пабачыць далей за які мэтар у любым напрамку. Ты адчуваў, быццам ты на гэтым лётнішчы адзін. Быў у бясьпецы ад ворага, але пачуваўся жудасна самотным. Гукі паміралі і раставалі ў паветры празь некалькі мэтраў, і ты ня мог пачуць нікога іншага са свайго аддзяленьня, нічога, акрамя піску і гергетаньня сьвістка ў мяккай пухнатай белі, такой гус­той, што тваё ўласнае цела зьнікала ў ёй ніжэй за пояс; акрамя рудой кашулі і меднай спражкі ты бачыў толькі бель, нібы ты сам ніжэй за пояс распусьціўся ў тумане.

А потым нейкі іншы салдат, такі ж заблукалы, як ты, зьнянацку зьяўляўся ў цябе перад вачыма, ягонае аблічча большае і выразьнейшае, чым любы іншы чалавечы твар, які ты ў жыцьці бачыў. Твае вочы так цяжка працавалі, каб нешта пабачыць у тумане, што цяпер кожная драбніца была ў дзесяць разоў выразьнейшая, чым звычайна, так што даводзілася апускаць позірк. Калі зьяўляўся чалавек, табе не хацелася глядзець на ягоны твар, а яму на твой, бо балюча бачыць некага так выразна, быццам ты зазіраеш яму ўнутр, але адначасова табе не хацелася адводзіць позірку і цалкам яго згубіць. Ты меў выбар: ці напружвацца і глядзець на рэчы, што зьяўляліся перад табой у тумане, хоць гэта і балюча, ці расслабіцца і згубіцца.

Калі яны ўпершыню скарысталі туман-машыну ў шпіталі (купілі сьпісаную з войска і схавалі ў вэнтыляцыйнай сыстэме перад тым, як нас прывезьлі ў аддзяленьне), я глядзеў на ўсё, што зьяўлялася з туману, як мага даўжэй і ўважлівей, каб арыентавацца, як я некалі рабіў у тумане на лётнішчах у Эўропе. Ніхто не сьвістаў, каб паказаць дарогу, не было вяроўкі трымацца, таму, каб не згубіцца, трэба было не адводзіць вачэй. Часам я ўсё роўна губляўся, заходзіў занадта ўглыб, спрабуючы схавацца, і тады выглядала, што я кожны раз трапляю на адно і тое ж месца, да мэталёвых дзьвярэй бяз нумару з шэрагам вачэй-заклёпак; быццам пакой за гэтымі дзьвярыма прыцягваў мяне, хоць я спрабаваў не набліжацца да яго; быццам ток, які выраблялі вылюдкі ў гэтым пакоі, быў скіраваны на мяне промнем скрозь туман, і зацягваў мяне, нібы робата. Цэлымі днямі я блукаў у тумане, баючыся, што ўжо больш нічога не пабачу, а потым зьяўляліся гэтыя дзьверы, яны адчыняліся, і я бачыў абабітую гукаізаляцыяй сьцяну, чаргу зь лю­дзей-зомбі сярод блішчастых медных правадоў, лямпаў, што пульсавалі сьвятлом, і бадзёрага трэску электрычных разрадаў. Я станавіўся ў чаргу да стала ў форме крыжа, на якім адбіліся цені тысячаў забітых, абрысы прыдалоньняў і шчыкалатак, прышпіленых скуранымі раменьчыкамі, пазелянелымі ад поту, абрысы шыі і галавы пад срэбнай стужкай, якую нацягваюць на лоб. Тэхнік за пультам каля стала падымаў по­зірк ад рэгулятараў і паказваў на мяне гумавай пальчаткай:

— Чакай, я ведаю гэтага здаравеннага засранца — лепей дай яму ў патыліцу ці пакліч якую дапамогу. Ён звычайна дры­га­ец­ца, нібы яго рэжуць.

Таму я спрабаваў не заходзіць надта глыбока, баяўся згубіцца і апынуцца ля дзьвярэй Шок-Блоку. Я ўзіраўся ў любую рэч, што трапляла мне на вочы, і трымаўся за яе, як чалавек у завіруху трымаецца за плот. Але яны рабілі туман усё гусьцейшым і гусьцейшым, і мне здавалася, што як бы я ні намагаўся, два ці тры разы на месяц гэтыя дзьверы адчынялі мне вір з кіслага паху іскраў і азону. Што б я ні рабіў, усё цяжэй было не заблукаць.

А потым я нешта зразумеў: не абавязкова трапляць у гэтыя дзьверы, калі я проста буду нерухомым і ціхім у тумане. Праб­лема была ў тым, што я сам сябе прыводзіў да гэтых дзьвярэй, бо баяўся блукаць у самоце так доўга і пачынаў галасіць, таму мяне знаходзілі. Можна сказаць, я галасіў, каб мяне знайшлі; мне здавалася, што заўгодна, нават Шок-Блок, будзе лепей, чым згубіцца назаўсёды. Цяпер я ўжо ня ўпэўнены. Згубіцца ня так ужо і дрэнна.

Сёньня ўсю раніцу я чакаў, што яны зноў напусьцяць туману. Апошнімі днямі яны гэта робяць усё часьцей. Мяркую, Макмэрфі таму прычынай. Яму яшчэ не ўсталявалі рэгулятараў, таму яго спрабуюць засьпець зьнянацку. Бачаць, што ён наробіць ім клопату; разоў пяць ён ужо накручваў Чэзўіка, Гардынга і некаторых іншых так, што здавалася, яны зараз счэпяцца зь некім з чорных — але заўсёды, калі выглядала, што на дапамогу могуць прыйсьці іншыя пацыенты, пачынаўся туман, вось як цяпер.

Некалькі хвілінаў таму я пачуў, як загудзеў кампрэсар за кратамі вэнтыляцыйнай шахты, якраз калі нашыя пайшлі выносіць сталы зь дзённага пакою для тэрапэўтычнага сходу, імжа ўжо сьцелецца па падлозе, такая густая, што мае штаніны макрэюць. Я шарую шыбу ў дзьвярах Сястроўні і чую, як Вялі­кая Сястра падымае тэлефон і набірае доктара, каб сказаць яму, што мы ўжо амаль гатовыя да сходу, і каб ён выкраіў вольную гадзіну сёньня па абедзе для сходу пэрсаналу.

— Рэч у тым, — тлумачыць яна, — што, па-мойму, даўно ўжо час абмеркаваць сытуацыю з пацыентам Рэндлам Макмэрфі, ці трэба яму заставацца ў гэтым аддзяленьні.

Яна слухае недзе хвіліну, а потым кажа яму:

— Ня думаю, што гэта разумна — дазваляць яму турбаваць пацыентаў так, як ён рабіў апошнія некалькі дзён.

Вось чаму яна туманіць аддзяленьне для сходу. Звычайна яна гэтак ня робіць. Але сёньня яна зьбіраецца нешта ўчыніць з Макмэрфі, пэўна, паслаць яго да агрэсіўных. Я адкладаю ўбок анучку для шкла і крочу да свайго крэсла на канцы шэрагу хронікаў, амаль ня бачачы, як нашыя сядаюць у крэслы, а доктар заходзіць у дзьверы, праціраючы акуляры, быццам думае, што ў размытай карцінцы вінаватыя запацелыя лінзы, а не туман.

А ён усё паўзе, гусьцейшы, чым я бачыў калі раней.

Чую, як яны намагаюцца працягваць сход, кажуць нейкую лухту пра заіканьне Білі Бібіта і як яно пачалося. Словы даходзяць да мяне нібы пад вадой, такі густы туман. Па праўдзе, ён настолькі падобны да вады, што нават змывае мяне з крэсла, і нейкі час я не магу ўцяміць, дзе верх, а дзе ніз. Сьпярша мяне крыху нудзіць ад гэтага плаваньня. Нічога ня бачу. Ніколі туман ня быў такі густы, каб у ім можна было вось так плысьці.

Словы робяцца цьмянымі і адначасова гучнымі, зьнікаюць і зьяўляюцца, пакуль я боўтаюся ў вадзе, але якімі б гучнымі яны ні былі, часам настолькі, што я ведаю: той, хто іх кажа, зусім побач, — я ўсё роўна нічога ня бачу.

Пазнаю голас Білі, ён заікаецца, як ніколі, бо нэрвуецца:

— ...вы-вы-выгналі з коледжу, б-б-бо я кінуў ва-ва-вайсковую падрыхтоўку. Н-н-не было сілаў. К-к-к-кожны раз, як афіцэр рабіў п-п-пераклічку і к-к-казаў «Бібіт», я ня мог адказаць. Трэба было к-к-казаць т-т-т... — Ён душыцца словам, нібы гэта костка ў горле. Я чую, як ён глытае і пачынае наноў: — Трэба было казаць: «Тут, сэр», — а я н-н-ніколі ня мог.

Яго голас блякне, потым зьлева ўразаецца голас Вялікай Сястры:

— Вы можаце прыгадаць, Білі, калі ў вас зьявіліся праблемы з маўленьнем? Калі вы пачалі заікацца, памятаеце?

Не магу зразумець, ён сьмяецца ці што:

— П-п-пачаў заікацца? Пачаў заікацца? Я ўжо на п-п-першым слове заікаўся: м-м-м-мама.

Потым гутарка цалкам зьнікае; раней такога ніколі не здаралася. Можа, Білі таксама схаваўся ў тумане. Можа, усе нашыя нарэшце разам назаўжды сышлі назад у туман.

Міма мяне праплывае крэсла. Гэта першае, што я ўбачыў. Яно высоўваецца з туману справа ад мяне і некалькі сэкундаў застаецца проста насупраць мяне, амаль рукой дацягнуцца. Апошнім часам я прызвычаіўся не чапаць нічога, што зьяўляецца з туману, сядзець сабе спакойна і не чапляцца за рэчы. Але гэтым разам мне страшна, як было страшна калісьці даўно. З усяе моцы намагаюся дацягнуцца да крэсла і ўхапіцца за яго, але няма на што абаперціся, і я толькі торгаюся ў паветры і назіраю, як крэсла робіцца ўсё больш выразным, выразьнейшым, чым калі, так што я нават бачу ад­бітак пальца там, дзе рабочы ўзяўся за сьпінку, калі лякіроўка яшчэ ня высахла. Крэсла лунае так некалькі сэкундаў, а потым зноў пакрысе зьнікае. Ніколі ня бачыў, каб рэчы так плылі. Ніколі ня бачыў такога густога туману, густога на­столькі, што немагчыма апусьціцца на падлогу і стаць на но­гі, калі б я хацеў пайсьці. Вось чаму мне так страшна: я адчуваю, што сплыву невядома куды, гэтым разам на­заўжды.