Добра, паспрабую справіцца з гэтым другі раз. З лэдзі Макбет кончана, роля на наступны сезон у мяне яшчэ не падабраная, а я нікога ў тэатры не падвяду, калі цяпер адхілюся. У Лондане актрыс хоць гаць гаці. Клайд як бачыш знойдзе мне замену, а табе дык мяне няма кім замяніць, праўда? Прабач, што мне спатрэбіўся трыццаць адзін год жыцця, каб гэта зразумець.

Бадай што, да мяне дагэтуль яшчэ не дайшло, калі б не памог Ліан, але ён разумнік, вельмі праніклівы хлопец. Хоць ён з табою і не знаёмы, але, здаецца, разумее цябе куды лепей, чым я. Праўда, кажуць, збоку лепей відаць. Ва ўсякім выпадку, ён збоку выдатна ўсё бачыць. Мне ён абрыдзеў, вечна сочыць за мною са сваіх алімпійскіх вяршыняў. Пэўна, думае, нібы гэта яго доўг перад Дэнам, ці нешта такое яму абяцаў, кожны раз звальваецца да мяне як снег на галаву, надакучыла; хоць урэшце я зразумела, што гэта я яму надакучыла. А калі я шчасліва вярнуся ў Драгеду, усе яго даўгі і абяцанні адмяняюцца, праўда? Па крайняй меры, няхай падзякуе, што яму не трэба будзе болей лётаць з-за мяне ў Лондан.

Як толькі ўладкую тут усе справы, напішу, калі мяне чакаць. А пакуль не забывайся, што я хоць і па-свойму, не па-людску, цябе люблю».

Яна падпісалася не так, як звычайна, не размашыста, амаль гэтаксама акуратна падпісваліся раней абавязковыя пасланні дадому пад арліным паглядам суровай манашкі. Джасціна склала лісткі, засунула ў авіяканверт, надпісала адрас. I па дарозе ў тэатр, дзе вечарам апошні раз ігралі «Макбета», паслала.

I адразу пачала рыхтавацца да ад’езду. Клайд, пачуўшы такую навіну, разгарачыўся да таго, што закаціў сапраўдную істэрыку, ад якой Джасціну аж скаланула, аднак назаўтра крута перамяніўся і буркліва, але лагодна здаўся. Збыць кватэру, якую яна наймала паблізу Чэрынг-Кросу, аказалася вельмі проста — квартал людны, ахвотнікаў адразу знайшлося мноства, тэлефон званіў кожныя пяць хвілін, і ўрэшце Джасціна проста пераклала трубку з рычага на стол. Місіс Келі, якая прыбірала кватэру з тых даўніх часоў, калі Джасціна толькі-толькі пасялілася ў Лондане, з сумам на душы тупала між скрынак і стружак, аплакваючы свой лёс, і ўпотайкі зноў клала трубку на рычаг з нясмелай надзеяй: раптам пазвоніць хто-небудзь, каму Джасціна — аўтарытэт, і ўгаворыць яе астацца.

I ў гэтай мітусні папраўдзе пазваніў нехта, каго Джасціна слухалася, але не для таго, каб угаварыць яе застацца; Ліан нават не ведаў, што яна едзе дадому. Ён толькі папрасіў яе ўзяць на сябе абавязкі быць гаспадыняю, ён дае ў сябе ў доме на Парк-лейн званую вячэру.

— Які дом на Парк-лейн? — здзівілася Джасціна.

— Бачыш, Англія ўсё актыўней удзельнічае ў Еўрапейскім эканамічным таварыстве. I я баўлю тут столькі часу, што зручней прыдбаць у Лондане нейкі pied-a-terre[22], вось я і наняў дом на Парк-лейн, — растлумачыў Ліан.

— Вось нягоднік! Ліха на цябе, чаго ж ты таіўся? I даўно ў цябе гэты дом?

— Амаль месяц.

— I ты мне тым разам загадваў нейкія дурныя загадкі і нічога не сказаў?! Ліха на цябе! — Яна нават запіналася ад злосці.

— Я хацеў табе сказаць, але ўжо вельмі забаўна ты ўявіла, што я ўвесь час лятаю сюды-туды, вельмі вялікая была спакуса яшчэ крышачку павадзіць цябе за нос. — У Ліанавым голасе чуўся смех.

— Забіць цябе мала! — злосна сказала Джасціна, на вочы ў яе нагарнуліся слёзы.

— Не-не, herzchen! Калі ласка, не злуйся! Памажы мне прыняць гасцей і знаёмся з маім новым жытлом колькі твая душа пажадае.

— Ну, ведама, самы зручны выпадак — у суправаджэнні тысячы другіх гасцей! Ты што, баішся застацца са мною ўдваіх? Каго ты, праўду кажучы, апасаешся, сябе ці мяне?

— Ты будзеш не госцяй, — адказаў ён на першую палову яе гнеўнай прамовы. — Ты будзеш гаспадыняю, гэта зусім не тое самае. Дык паможаш мне?

Адваротным бокам далоні Джасціна выцерла слёзы.

— Добра, — буркнула яна ў трубку.

Яна ніяк не чакала, што будзе так добра і весела: дом аказаўся выдатны, а сам Ліан у найлепшым настроі, якім міжволі заразілася і Джасціна. Яна з’явілася ў адпаведным да гэтага выпадку, хоць, на яго густ, крыху вельмі стракатым, уборы, і ў першую секунду ён міжволі паморшчыўся, глянуўшы на гэту ярка-ружовую шаўковую сукенку, але адразу ўзяў яе пад руку і да прыходу гасцей правёў яе па ўсім доме. I потым цэлы вечар быў бездакорны, на вачах ва ўсіх трымаўся з ёю так проста, натуральна, што яна адчувала сябе і патрэбнай, і жаданай. Госці ўсе былі важныя персоны, ёй нават не хацелася думаць пра тое, якія палітычныя рашэнні павінны прымаць гэтыя людзі. Самыя звычайныя людзі. Тым горш.

— Гэта было б яшчэ нічога, калі б хоць у адным з іх была нейкая іскра, нешта ад важнай асобы, — сказала Джасціна Ліану, калі ўсе разышліся; яна рада была выпадку пабыць з ім удваіх і толькі пыталася ў сябе, ці хутка ён адправіць яе дадому. — Ведаеш, як у Напалеоне або Чэрчылю. Калі ўжо чалавек стаў дзяржаўным дзеячам, пэўна, не шкодна лічыць сябе выбраннікам лёсу. А ты верыш, што ты — выбраннік лёсу?

Ліан паморшчыўся.

— Добра было б крыху абдуманей выбіраць словы, калі задаеш пытанні немцу, Джасціна. He, я не лічу сябе выбраннікам лёсу, і гэта вельмі кепска, калі палітык гэта пра сябе думае. Можа, у вельмі рэдкіх выпадках яно і правільна, хоць я вельмі ў гэтым сумняваюся, але ў пераважнай большасці такія людзі наклікаюць і на сябе, і на сваю краіну незлічоныя беды.

Джасціне зусім не хацелася з гэтым спрачацца. Важна было неяк завесці размову, а перавесці яе не вельмі рэзка на другое ўжо прасцей.

— А іх жонкі даволі разнамасная кампанія, праўда? — заўважыла яна дабрадушна. — Амаль усе і выглядам яшчэ менш прыстойныя, хоць ты і не адабраеш ярка-ружовыя сукенкі. Місіс Як-бо-яе яшчэ сюды-туды, а місіс Як-цябе — нікчэмнасць, не адрозніць ад абояў, але місіс Дыназаўрыха проста брыдота. Незразумела, як муж яе трывае? He, мужчыны страшна бяздарна выбіраюць сабе жонак!

— Джасціна!! Калі ты навучышся запамінаць прозвішчы? Яшчэ дзякуй, што ты мне не дала згоды, добрая выйшла б з цябе жонка палітыка. Я чуў, як ты мармытала і мыкала і не магла ўцяміць, каго як зваць. Дарэчы, вельмі многія мужы брыдкіх жонак няблага дасягаюць вялікага поспеху, а вельмі многія мужы найлепшых жонак зусім не маюць поспеху. У выніку гэта ўсё пустое, усё вырашаюць якасці самога чалавека. Вельмі мала хто з іх жэніцца толькі па палітычных меркаваннях.

Як і раней, ён умее паставіць яе на месца, і гэта ўсё таксама крыўдна; каб Ліан не ўбачыў яе твару, яна, нібы жартам, нізка, на ўсходні манер пакланілася яму, пасля ўселася на дыване.

— He сядзі на падлозе, Джасціна!

Але яна не ўстала, а задзірліва падкурчыла ногі і прысланілася да сцяны каля каміна, пагладжваючы кошку Наташу. Аказваецца, пасля смерці кардынала Віторыё Ліан узяў да сябе яго любіміцу і, відаць, вельмі да яе прывязаны, хоць яна ўжо старая і даволі капрызная.

— Гаварыла я табе, што еду назусім у Драгеду? — папыталася раптам Джасціна.

Ліан якраз адкрываў партсігар; моцныя рукі яго не здрыгануліся, не прыпыніліся, ён спакойна дастаў цыгарэту.

— Ты добра ведаеш, што не гаварыла, — сказаў ён.

— Значыць, цяпер гавару.

— Даўно ты гэта вырашыла?

— Пяць дзён назад. Спадзяюся паехаць у канцы гэтага тыдня. Чым хутчэй, тым лепей.

— Зразумела.

— Гэта ўсё, што ты можаш мне сказаць?

— Што ж тут яшчэ гаварыць? Ну, ведама, я жадаю табе шчасця і поспеху, які б ні быў твой учынак, — вымавіў ён ужо да таго абыякава, што Джасціна паморшчылася.

— Добра, і за гэта дзякуй, — бесклапотна адазвалася яна. — А няўжо ты не рады, што я болей не буду пячонкі выгрызаць?

— Ты зусім не выгрызаеш у мяне пячонкі, — быў адказ.

Джасціна пакінула ў спакоі Наташу, узяла качаргу і пачала злосна варушыць перагарэлыя палены ў каміне; яны з шоргатам рухнулі кучкаю лёгкіх распаленых вугалёў, імгненным феерверкам узляцелі іскры — і жар, які пыхаў ад каміна, адразу спаў.

— Пэўна, у нас жыве дэман разбурэння, заўсёды хочацца пераварушыць агонь. Гэта толькі паскарае заканчэнне. Але якое прыгожае заканчэнне, праўда, Лівень?