Цішыня надыйшла. Захацелася гаварыць. «Дай цыгарэту,»— кінуў Стах, выціраючыся. «Сам вазьмі. У нас пажар.» Ён запытальна павярнуўся. Яна зрабіла кароткі рух падбародзьдзем у напрамку дзьвярэй, дзе калярыфэр смажыў высахлую ўжо анучу. Стах, вылаяўшыся, кінуўся падымаць, апёк пальцы. «У цябе ёд ёсць?»— пазяхнула яна. — «Чаму мне заўсёды хочацца спаць?»— «Ёду няма,»— Стах паспрабаваў уціснуць галаву між яе ног — беспасьпяхова. «Ёсьць вось што.» Ён выдастаў з заплечніку цёплую бутэльку малінавага лікёру. «Ненавіджу. Давай,»— яна зрабіла вялікі глыток з рыльца. — «Брыдота.» Тая шчыльней захуталася ў паліто і ўздыхнула:
— Слухай, а чаму людзі жэняцца?
— Ну, каб пакінуць сьлед пасьля сябе на зямлі. Дзяцей… Яны — наш працяг.
— Не, гэта ясна, а ты мне скажы: навошта?
— Навошта? Каб распавядаць адзін адному сны… каб цесьцю было з кім глядзець футбол… а свякрусе было з кім абмеркаваць суседку…
Яна зірнула на яго з павагаю — упершыню, мусіць, за ўвесь час іхнага знаёмства.
— Гэта так… А я яшчэ думаю — каб трахацца спакойна, легальна, не хавацца, не чакаць, што ў дзьверы ў любы момант могуць пазваніць…
Ён флегматычна прамовіў, душачы ў бляшанцы недапалам.
— Разумная думка.
— Прынамсі, у мяне ўсё выйшла менавіта так. Я вучылася ў гэтым долбаным інстытуце, у нас кожная марыла выйсці замуж за замежніка або за бандыта. Пазнаёмілася зь Юрам… Ён сказаў: ня трэба табе інстытут, я цябе сам навучу ўсяму. Я ж цяпер на курсы ўсялякія хаджу, вось так… Зь Юрам у мяне поўная свабода зьявілася: што хачу, тое раблю. І цяпер я вось думаю: гэта не каханьне, гэта… Шлюб — гэта абмен. Я дазваляю сабой карыстацца, а ўзамен атрымліваю грошы, свабоду, і, галоўнае, незалежнасьць ад бацькоў. Ведаеш, у першыя месяцы я толькі тым і займалася, што парушала бацькоўскія абмежаваньні. Потым насыцілася…
— А муж зараз дзе?
— Ня бойся, ён толькі пасьля васьмі прыедзе. Што, адчуваеш сябе на вышыні? Такога мужыка змог абставіць, так?
— Ды не, я…
— Ды добра ўжо табе… Цешся, давай. Люблю, калі людзям добра. Нешта ў табе ёсьць такое… Толькі вось што… У, як узгадаю, якімі вачыма ты на мяне глядзеў у той раз… Страшна становіцца. А ты праўда пісьменьнік?
— Праўда.
— І што, як пішацца? Я чытаць люблю. «Парфумэр» — рэч, так? Я толькі заўважаю…
Яна нахмурылася, і гэта, як з захапленнем адзначыў Стах, зноў ператварыла яе ў ляльку. Ну і дзень сёньня.
— …заўважаю, што ў нас добрых кніжак ужо ня пішуць. Няма чаго чытаць. Што ні вазьмі — усё нейкія перапрацоўкі.
— Гэта вельмі сур'ёзная тэма, пра што ты кажаш. Разумееш…
— А ты Ерафеева чытаў?
— Разумееш, цяпер такая эпоха… постмадэрн паўсюль… ды і ён ужо сыходзіць… Усё напісана да нас. Усё, усё на сьвеце напісана. Я пераканаўся: літаратура — скопішча ўнівэрсальных сюжэтаў. За што ні вазьміся, як ні вычварайся…
Стах сам не заўважыў, як захапіўся.
— …заўсёды знойдзецца знаўца, які скажа — гэтая тэма была, гэты сюжэт ужо быў. Навогул, існуе некалькі дзясяткаў сюжэтаў, і любы твор любой эпохі можна падагнаць пад адзін зь іх. Вось, напрыклад, вазьмі любы твор…
— «Чабурашка».
— Ну, гэта… Ну няхай будзе чабурашка. Галоўны герой — самотнік сярод варожага сьвету, да таго ж ён, кшталту князя Мышкіна, ён… Чабурашка шукае апірышча між жорсткага асяродзьдзя. І яшчэ — ён прадукт грамадзтва, якое прызначала яму ад пачатку ролю цацкі ў руках іншых, больш магутных істотаў. Ну, карацей, ты ўжо зразумела, што падобных сюжэтаў, падобных праблемаў у літаратуры…
Тая засьмяялася, між крысься паліто зьявілася таямнічая шчылінка.
— Хаця мне, — натхнёна працягваў Стах, — гісторыя Чабурашкі больш нагадвае… Чабурашка й кракадзіл Гена падобныя нечым на Шэрлака Холмса й доктара Уотсана…
— Ватсана, — паправіла Тая рашуча. — Зразумела. Слухай…
— Шчыра кажучы, — працягваў не пачуўшы яе Стах, — я — адзін з апошніх мастакоў. Хутка ўсё мастацтва стане адной бясконцай цытатаю для будучых пакаленьняў. І тады мастакоў ня будзе, застануцца адно крытыкі й мастацтвазнаўцы. І цяпер у мяне крызыс, разумееш, крызыс, за што ні вазьмуся — гэта ўжо было ў кагосьці… у дэталях, у сюжэце, у характары… а! Канец мастацтва, усё новае — добра забытае старое, і для мастацтва гэта трагедыя. І таму трэба шукаць новыя формы, ня гэтыя ўсе навамодныя выбрыкі, а…
— Слухай, — Тая нечакана падсела бліжэй і нават пацерлася шчакой аб Стахава плячо. — Я тут таксама паспрабавала нешта такое напісаць, і хачу табе паказаць. Можа, ацэніш, паправіш, калі што ня так. Ну, я хачу, увогуле, ведаць, як гэта зь літаратурнага пункту погляду, а зьмест каб застаўся, зьмест там вельмі важны. Давай я табе прынясу ў наступны раз, а?
Стах паглядзеў разгублена. Не хапала яшчэ… Можна сабе ўявіць, што напісала там ягоная каханая. Нічога прыстойнага чакаць нельга. Графаманія, мусіць, суцэльная. Карыстаецца мной, як хоча…
— А калі мы ўбачымся? — спытаў ён, пагладзіўшы ёй сьпіну.
— У наступныя выходныя, вядома ж… А цяпер мне час ісьці… Ісьці… Ну пацярпі ж да наступнай суботы… куды ж ты лезеш, жывёла… пацярпі, ну… жывёла, самец…
На наступным тыдні, у вадзін зь цёмных, сонных ранкаў, Кірыла Антоныч сунуў Стаху газэту. Пад рубрыкай «Пагаварым па душах» буйным курсівам быў набраны загаловак — «Мы чакаем дзетак, Стах!», ніжэй касабочыліся дзьве невялікія каленкі неахайнага тэксту. Матэрыял пачынаўся словамі «Са Стахам (а менавіта так папрасіў называць яго герой нашага аповеду) я сустрэўся на ягоным працоўным месцы. А дзе ў маляра працоўнае месца, ведае кожны, хто знаёмы з жыцьцём заводу — цяпер, падчас усеагульнай рэканструкцыі, гэта, бадай, усё Прадпрыемства. Маляр у гэты час як марак: сёньня тут, заўтра там…» Далей ішоў да непазнавальнасці адпрасаваны Ждановічам маналёг Стаха. Сканчаўся артыкул так: «Мае Стах незвычайнае хобі — маляваньне. Як прыемна адпачыць пасьля цяжкага працоўнага тыдня на лецішчы, усталяваць на бальконе мальбэрт і паляваць на тыя няўлоўныя імгненьні, якія дорыць нам усім прырода позьняй восені!
Напрыканцы сустрэчы я, ведама ж, запытаўся ў нашага юнага героя: калі ж ён прымецца за заснаваньне сваёй працоўнай дынастыі, калі пачне гадаваць для прадпрыемства новую зьмену? Малады маляр зьбянтэжыўся, было відаць, што ён упершыню чуе пра пункт 9 калектыўнае дамовы, які патрабуе ад кожнага работніка прадпрыемства ажаніцца, выгадаваць ня менш за трох дзетак, якія па дасягненні паўналецця мусяць папоўніць шэрагі нашых працоўных. Пра што гэта кажа? На шчасьце, пакуль толькі пра тое, што кепска пастаўленая праца на мясцох па прававым інфармаваньні завадчанаў. Нашая газэта ўжо ня раз зьвяртала на гэта ўвагу кіраўнікоў сярэдняга зьвяна. Відаць, ня ўсе адказныя таварышы на гэты момант усьвядомілі, што ігнараваньне праблемы б'е ў першую чаргу па іх саміх.
Алег ЖДАНОВІЧ»
У пятніцу пасьля абеду Кірыла Антоныч паклікаў Стаха да сябе. Астатнія ўжо рыхтаваліся да штурму чарговае сьцяны, прагна паглядаючы на яе зьнявечаную, аблупленую паверхню, што проста маліла пра дапамогу — не адно пакаленьне работнікаў прадпрыемства мачылася сюды, крэмзала тут кароткія хоку, не адно пакаленьне заводзкіх маразоў шкрэблася па ёй, шукаючы шчыліны, не адзін прамысловы дожджык займаўся аналізам ейнай душы. Тужліва пазіраючы на такое багатае поле дзейнасьці, Стах стаяў з пэндзлем у руцэ перад дзядзькаю, які заклапочана корпаўся ў вадчыненай скрыні.
— Як казаў Язэп Бэндэр, мне спатрэбіцца ад вас, Шура, мноства дробных паслугаў,— падняўся нарэшце Кірыла Антоныч і пасьміхнуўся, што бывала зь ім ня так ужо часта. Але ўсьмешка тут жа згасла. — Калі сур'ёзна, Стах, справа вось у чым. Будзь такі ласкавы, аднясі вось гэтыя паперы (паперы пацьвярджальна зашаргаталі ў мазолістай дзядзькавай далоні) Васіль Васілічу ў экспэрымэнтальны цэх. Вельмі трэба. Згодны? Няма каго больш пасылаць, ты ж у нас самы малады. Заадно й з прадпрыемствам бліжэй пазнаёмішся. Дабро? Цэх ведаеш дзе? Ён далекавата, давай патлумачу.
Кірыла Антоныч задумаўся. Ён доўга стаяў, хмыкаючы, глядзеў на Стаха з сумненьнем, потым пачаў крэсьліць нагой па засыпанай пілавіньнем падлозе. Аднак неўзабаве крык незнаёмага чалавека ў скураной куртцы, які палову дня тырчэў разам з малярамі, раз-пораз уводзячы Кірылу Антоныча для інтымнай размовы ў чырвоны куток, ня даў дзядзьку дамаляваць схему маршруту.
