Иннокентий Иннокентьевич «тэптэрэн ылыахха», «сырдьыгыната түһэбит» эҥин диэн бэрт баҕайдык саҥаран кэбиһээччи. Дьиҥэ, кини ас астааһыныгар киирбит тиэрминнэри сахатытыыга үлэлэһэр кыахтаах эбит. «Туши гынабыт» диэни «бүскүтэн буһарабыт» диэччи. Ханнык да саха итини атыҥыраабат, кулгаахха сөрү-сөпкө киирэр уонна өйдөнөр. Итинник, төрөөбүт тылбыт ис кыаҕыттан таһааран, ас астааһыныгар баһылаан-көһүлээн киирбит тыллары, өйдөбүллэри ыарыыта суох сахатытан кэбиһиэххэ баара. Онуоха ханнык да учуонайдардааҕар ордук таһаарыылаахтык уонна таба чулуу асчыппыт үлэлэһиэн сөптөөх дии саныыбын. Тарбаховтыын айар үлэбитинэн өссө да алтыһар санаалаахпыт уонна ол баҕа санаа туоларыгар эрэллээхпит.

Оттон Нехорошев үлэтин түмүгүнэн «Кэпсиэни» сэргэ «Нескучный вечер» диэн нууччалыы тылынан быһа эфиргэ тахсыы баар буола сылдьыбыта да, тоҕо эрэ уһаабатаҕа.

«Суруллубут – суоруллубат». Маннык ааттаах рубрикалана сылдьыбыппыт. Төһө даҕаны бу кэмҥэ тыаттан кэлэн олохсуйуу муҥутаан элбээн турдар, сахалыы тыллаах бэчээт тоҕо эрэ мөлтөөн, ааҕааччытын ахсаана, баппыыскаттан да көрдөххө, быста аҕыйаан сылдьар кэмэ этэ. Киһи сахалыы аахпат, сонуннары бэйэтин тылынан билсибэт буоллаҕына, төрөөбүт тылыттан тэйиитэ быдан түргэтиир буоллаҕа. Ол иһин мин төһө сатанарынан, сахалыы бэчээт дьонун биэриилэрбэр таһаара сатыыр этим, бэйэм «Орто дойду сонуннара» хаһыакка биир балаһаны айан-суруйан таһаарарга ылса сылдьыбытым. Онон «Кэпсиэ» биир рубрикатыгар сахалыы бэчээккэ бу нэдиэлэҕэ туох сонун суруйуу тахсыбытын сырдатыахха, дьону сахалыы ааҕыыга көҕүлүөххэ диэммин, «Суруллубут – суоруллубат» рубриканы киллэрбитим (босхо реклама!). Ыытааччыта да кэбэҕэстик көстүбүтэ. Мин Анна Варламова-Айысхаана диэн үчүгэйдик билсэр суруйааччылаахпын. Арай биирдэ кини дьиэтигэр тиийэн олордохпуна кыра кыыһа Виктория киирэн кэллэ. Ыал ийэтэ эбит, туспа олорор, суруналыыс идэлээх, «Ил Түмэн» хаһыакка үлэлиир. Арай кыыһым тэлэбиидэнньэ үлэһитэ буолар ыра санаалааҕын кэпсээтэ. Ыра санаа эрэ буолбатах, кини ол туһугар толкуйдаабыта элбэх эбит, оннооҕор хас да биэрии бырайыагын торумнаан, суруйбут-бичийбит. Сирэйэ-хараҕа да чолбоодуйан, өйө-санаата да арылыйан, киһи эрэ кэрэхсиэх ыытааччыта буолуоҕун таайбытым… Мин кими да үлэҕэ ылар кыаҕа, бырааба суох киһибин, арай…

Виктория Контоева көрөөччү иннигэр аан бастаан ол «Суруллубут – суоруллубат» рубрика ыытааччыта буолан тахсыбыта. «Олус биллэр араспаанньалаах (ол кэмҥэ тустуук Контоевтар күннээн сылдьаллара) хайдах эрэ курдук. Туһана сатыыр диэхтэрэ. Онон ийэм араспаанньатынан тахсабын», – диэн кини экраҥҥа өр уонна олохтоохтук кэлэрин биллэрэр этиитин оҥорбута, онон титргэ Виктория Варламова диэн суруйбуппут. Ол да курдук буолбута, сотору Викторияны «Сонуннар» бэлиэтии көрөн ыҥыра охсубуттара. Онон, саха экраныгар өссө биир үтүөкэн ыытааччыга суол аһан баран, «Суруллубут – суоруллубат» рубрикабыт эмиэ тохтообута.

«Ааҕыҥ, «Бичик» кинигэтэ». Дьиэҕэ турар төлөпүөн уонна мобильнай төлөпүөн икки ардыларыгар сибээс ханнык көрүҥэ баар этэй?.. Умнубуккут дуу, пейджер диэн баар этэ. Мин ити пейджери кытта биэриибитин уонна «Бичик» кинигэ кыһатын сиэттиһиннэрэ өйдүү сылдьабын.

Саас сааһынан. Үлэлээн иһэн, устуудьуйаҕа баар төлөпүөнтэн ураты, саҥа, ол саҕана сайдыылаах сибээс көрүҥэ – пейджер баар буоллаҕына сатанара көстөн тахсыбыта. Мин хос куортамнаһан олорорум, онон дьиэтээҕи төлөпүөнүм диэн суоҕа. Ол ыалдьыттарбын кытта болдьоһорбор, атын да түгэннэри быһаарсарбар олус охсоро. Пейджер атыылаһыахпын – быыкаайык хамнаһым арыычча аспытыгар тиийэр-тиийбэт этэ. Салалтабар этэн көрбүппүн, «спонсорда бул» диэбиттэрэ. Ол саҕана хампаанньаҕа коммерциянан дьарыктанар салаа суоҕа, редактордар биэриибит туһугар туораттан көмө көрдүүрбүт, буларбыт көҥүллэнэрэ. Солото суох дьоҥҥо ол эбии түбүк этэ эрээри, «хааччахтаабаттарыгар махтал» эрэ диирбитигэр тиийэрбит.

Быһа эфиргэ ыытар күрэхтэрбит дьон көҕүн улаханнык күөртээбиттэрэ, онуоха быстыбакка кэлэ турар туох эрэ утары уунардаах буолуохтааххын. Манныкка үчүгэй сахалыы кинигэ саамай сөптөөх диэн санааламмытым. Онон «Бичик» кинигэ кыһатын туһунан толкуйдуурум элбээн барбыта. Август Васильевич Егоров – издательство эдэр салайааччыта мин этиибин булгуччу өйүөҕэр эрэнэн туран, кэпсэтэ киирбитим. Ол кэпсэтии түмүгүнэн көрөөччүлэргэ бириистэри эрэ буолбакка, били баҕалаах пейджербин ыларга харчыны кытта быһаартарбытым уонна «Бичик» саҥа кинигэлэрин туһунан анал рубриканы аһарга илии тутуспутум. Ыытааччытынан издательство бэйэтин үлэһитэ буолбута. Саҥа тахсыбыт кинигэлэри кэпсиир, көрдөрөр. Үөрүйэҕэ суох киһини устар эрэйдээх буолар, үлэ тэтимэ бытаарарыгар тиийэр. Муҥнаан-сордоон устубуппутун эмиэ үс-биэс мүнүүтэҕэ диэри кылгатабыт.

Пейджербит олус бэркэ сулууспалаабыта. Арай Фалько-пейджиҥҥэ оптуорунньук аайы долгуйуу бөҕөтө үһү: ити күн хайаан да сахалыы саҥарар, суруйар оператор олоруохтаах; илдьит киириитэ бу күн муҥутуур элбэххэ тиийэр буолбут.

Сотору буолан баран, НВК ханаалыгар «Ааҕар бала-

ҕан» диэн Наталья Харлампьева ыытар бүтүн биэриитэ баар буолан хаалбыта. Онно эмиэ «Бичик» кинигэлэрин билиһиннэрии барар этэ. Биһиги өрө тыынан бараммыт, хатыласпат туһуттан аналлаах рубрикабытын кытта эмиэ арахсыбыппыт. Ол эрээри саныыбын: урукку өттүгэр, «Кэпсиэ» кэпсээнигэр тахсыар диэри, тоҕо да саҥа кинигэлэргэ анаммыт биэрии суоҕа эбитэ буолла, диэн. «Ааҕар балаҕан» эрдэттэн баара буоллар, мин итинник рубриканы толкуйдуу да сатыам суоҕа этэ.

Рубрика тохтообутунан, «Бичиктэртэн» олордьу арахсыы буолбатаҕа, биэрии ахсын мин ойуулаах-оһуордаах маллаах иһиппиттэн бу издательство таһаарбыт бииртэн биир бэртээхэй кинигэлэрин, халандаардарын көрөөччүлэрбэр бириис быһыытынан хостуурум бүтэһиккэ диэри салҕанан барбыта.

«Көрөөччүлэргэ күрэх». Билигин устуудьуйаттан быһа эфиргэ барар бары биэриилэр көрөөччүгэ ыйытыы, хоһуйууга сорудах эбэтэр таайтарыы киэбинэн күрэхтэри ыыталлар. Маннык күрэх тиһигин быспакка ыытыллар көрүҥ быһыытынан утумнаахтык бастаан «Кэпсиэҕэ» киирэн, салгыы ситиһиилээхтик олохсуйда дии саныыбын. Кинини «рубрика» диэҕи соччо сатамньыта суох курдук, ол эрээри көтүппэккэ, хас биирдии тахсыыбыт аайы киллэрбит буоламмыт, кинини «Кэпсиэ» быстыспат сорҕотун быһыытынан көрөрбүт сөп.

Биһиги көрөөччүлэрбит тустарыгар кинигэттэн ураты өссө атын, сыаналаах бириистэри буларга эмиэ кыһанар этибит, холобура, бриллианнаах оҥоһук, бүнүөкүл, фотоаппарат, тииһи оҥорторууга, бассейҥҥа сылдьыыга абонеменнар эҥин курдук. Ол бириистэр барылара тустаах биэрии ис хоһоонугар сөп түбэһэр буолаллара.

«Кэпсиэ» биир уратытынан сүүйбүт киһини эбэтэр кинини сирэйдээччини устуудьуйаҕа ыҥыран аҕыйах тылы-

нан кэпсэтэн ааһыы эбит. Дьэ манна сураһан билбэтэх, түһээн баттаппатах дьонуҥ кэлэллэрэ ыытааччыга туһунан кэрэхсэбиллээх буолар. Атын өттүттэн – хаһан да экраҥҥа көстүөм диэбэтэх киһи устуудьуйа ыалдьыта буолан хаалара киниэхэ бэйэтигэр, чугас дьонугар, атын көрөөччүгэ даҕаны соһуччу, умнуллубат түгэни тосхойор.

Биһиги бириистэрбит кыра хамнастаах үлэһит дьоҥҥо түбэһиэхтэрин олус баҕарар этибит. Олоххо оннук түгэн ахсааннаахтык эрэ буолар эбит. Оннооҕор бриллианнаах оҥоһукпутун сүүйээччи университет бэрэпиэссэрэ буоларын истэн баран (бэйэм төлөпүөнүнэн кэпсэтэ туран) сүөм түспүппүн кистээбэтэхпин! Ол кэпсэтиибитин кэнники үчүгэйдик билсэр киһим буолбут, филология билимин дуоктара Валентина Григорьевна Семенова маннык ахтар: «Арай «Кэпсиэттэн» эрийэбит, кыайыылаах буолбуккунан эҕэрдэ! Хатас олохтооҕоҕун дии, туох үлэһиккиний?» Мин үөрүүнү кытта: «Хатаска дьиэлээхпин, бэйэм университекка үлэлиибин, саха тылын преподавателэбин!» – диибин. Туруупка анараа өттүгэр чочумча чуумпуран ылбыттар, онтон хомойон хаалбыт мин саҥам иһиллибит: «Оо, дьэ… Биирдэ баҕас тыа хаһаайыстыбатын үлэһитигэр дуу, дьиэ сууйааччыга дуу түбэспитэ буолуо дэспиппит…» Киһи кэнники бэйэтэ бэйэтиттэн сонньуйар ээ, ардыгар.

Бириистэрбин хостуур, туоһунан тигиллибит, ойуулаах-оһуордаах маллаах иһиппин дьон-сэргэ билигин да умнубакка саныыр-ахтар. Ити иһит биэрии ис хоһоонугар олус табыллан киирбит, кэпсээммитин, көстүүбүтүн ситэрээччи-хоторооччу да буолбут эбит.