Балада пра птаха Не ў званы б’юць… Б’юць званы. Языкі ім вырвалі. Птах па-воўчаму завыў, як вярнуўся з выраю, як убачыў гэткі зьдзек над братамі роднымі, плакаў, быццам чалавек, і кружляў над Гродняю. Нарадзіўся птах і жыў, разьдзяліць каб муку з тым, хто сьмягнуў на крыжы, хто канаў на бруку, нарадзіўся птах і жыў неўпрыкмет, як рэха, на мяжы і на глыжы, на сялянскіх стрэхах. Паляўнічы не чапаў яго сьветлай песьні, вецер пёры не шчапаў, аднак і ня песьціў, жыў пад кронаю зямлі, па зямных законах: што шапталі карані — паўтарала крона. Кронаю былі званы, і аднойчы ў сьвяты песьню загулі яны пра свой лёс пракляты: каты, каты, каты, каты, — нібы ў небе Бог рыдаў, нібы ў гневе трушчыў краты той, хто справу не прадаў, — каты, каты, каты, каты, — рэхам адгукнуўся птах, над краінаю аратых ён лунаў, як волі сьцяг. I прыйшлі-прыбеглі каты, нацкавалі груганоў, як сабак, на песьню птаха, на бунтарны сьпеў званоў. I прыйшлі-прыбеглі суддзі, абвясьцілі свой прысуд: біць, пакуль ня трэснуць грудзі, біць, пакуль ня ўкленчыць люд!.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Час мінае, ды ня лечыць… Прытуліся да вякоў — Чуеш? Птахаў голас енчыць… Бачыш? Чырванее кроў… Маналёг Алеся Гаруна Гараць камяні ў маім вогнішчы, расьцьвеленыя агнём, нібы ваўчаняты ў логвішчы сонечным прамянём. У твар мне шугае полымя, ды я ўсё адно бяру каменьні рукамі голымі і гэткім, як сам, дару. Бяруць і да сэрцаў туляць: няхай нас ратуе боль і вучыць пра бліжніх думаць, пра тых, хто гібее ў золь, пра тых, хто прамёрз да костак, хто шлях да агню згубіў, хто д’яблу чырвоным хростам Айчыну сваю пазбыў. Дай Бог, каб маё каменьне аднойчы іх апякло, прымусіла ўстаць з каленяў, пайсьці на маё сьвятло. Я — тут! Я шугаю полымем! Праз боль я зь сябе бяру каменьні рукамі голымі і гэткім, як сам, дару. Дай Бог, каб маё каменьне Жар-птахам дайсьці змагло да тысячных пакаленьняў і сэрцы іх апякло. Чорная быль Плыў белы дзень — крыло самотнай птушкі нас ратавала незямным сьвятлом, — радыхаў дол і прашчуравы душы, крыві й зямлі вяртаючы цяпло. Плыў белы прывід даўнімі кладамі, і выглядаў прарокаў скрозь дзірван, і вёў іх за сабой над гарадамі, над чорнымі ільдамі ў Белы Храм. I Белы Храм зьявіўся над ільдамі, яго не ашчасьлівіў боскі перст, ён не сьвяціў здалёку купаламі, а Белы Храм — быў чорны хвойны лес. Не абразы, а змучаныя твары крыніцы адбівалі, а Дняпро цягнуў, як баржы, д’яблавыя хмары — трымцелі жылы і цяжэла кроў. Шчымелі крылы у палескіх птушак, балелі рукі у тутэйшых баб, і чорным цьветам расьцьвіталі грушы, атрутным сокам наліваўся сад — груган накрумкаў ці спрадвечны вораг мінулым векам не дапіў крыві? I ўсе гады, зладзюга, нашым горам сваіх дзяцей выродлівых карміў, і, прычакаўшы зручнае часіны, ён запусьціў, як гада, ў сьпячы Храм нянавісьцю ускормленага сына, такому б пазайздросьціў Юда сам. А белы цень прысьпешваў прарокаў, на гэты раз ня верачы жывым, — там далягляд сьлязіўся, быццам вока, а ў Храме вычвараўся сукін сын. Маналёг Апанаса Філіповіча У гэтай краіне ня маю я дому, вось воблака — сяду і ў сьвет палячу над гэтай гаморай, над гэтым садомам, ні грошай, ні славы — я волі хачу. У гэтай краіне ня маю я долі, вось посах і торба і сотні дарог. Па долі пайду. Не вярнуся ніколі. Няхай мяне судзяць хоць людзі, хоць Бог. У гэтай краіне ня маю я Бога, ушчэнт разапселі яго сьвятары: дзе церні павінны насіць — носяць рогі, які ж тагды Бог, калі служкі зьвяры? У гэтай краіне ня маю я роду, забыўся народ мой найменьня дзядоў, і сьвету ня бачыць далей азяроду, і дзецям ня дорыць на шчасьце падкоў. У гэтай краіне ня маю я песьні, якая б народнай была і маёй, якую б сябрына запела ў Бярэсьці, а рэха ўзышло за Дняпром, за Дзьвіной… У гэтай краіне ня маю я дому, вось воблака — сяду і ў сьвет палячу над гэтай гаморай, над гэтым садомам, ні грошай, ні славы — я волі хачу, бо ў гэтай краіне ня маю я волі… |
