— A Elza? — zainteresował się Andrzej. — Chyba ona jest normalna?

Otto zalał się purpurowym rumieńcem i zastrzygł uszami.

— Elza… — odchrząknął. — Tutaj też haruję jak wół. Jej tam wszystko jedno: Fritz, Otto, Iwan, Abram… Dziewczyna ma trzydzieści lat, a ojciec dopuszcza do niej tylko Fritza i mnie.

— Ale z was świnie — powiedział szczerze Andrzej.

— Co ja poradzę! — zgodził się smętnie Otto. — Najgorsze, że zupełnie nie wiem, jak my się z tej historii wypłaczemy. Mięczak ze mnie, bez charakteru.

Zamilkli i do samego domu Otto tylko sapał, przekładając koszyk z ręki do ręki. Na górę nie wszedł.

— Zanieś to i zagotuj wodę w dużym garnku — powiedział. — A mnie daj pieniądze, skoczę do sklepu, może jakieś konserwy dostanę. — Zawahał się, odwrócił wzrok. — I tego… Fritzowi ani słowa. On by ze mnie duszę wytrząsnął. Wiesz, jaki on jest, lubi, żeby wszystko było cacy. A zresztą kto nie lubi?

Rozstali się i Andrzej sam zatargał koszyki po kuchennych schodach. Kobiałka była tak ciężka, jakby Hoffstatter naładował do niej ołowianych pocisków. Taak, myślał ze złością Andrzej. I jaki tu może być Eksperyment, jeśli się takie rzeczy wyprawiają. Dużo się naeksperymentujesz z takim Ottonem i z takim Fritzem. A to łajzy — ani honoru, ani sumienia. A skądby? Wermacht. Hitlerjugend. Kanalie. O nie, z Fritzem to ja już sam pogadam! Nie można tego tak zostawić — ten typ gnije moralnie. A przecież mógłby być z niego porządny człowiek! Powinien być! Było nie było, życie mi wtedy uratował. Wbiliby mi bagnet pod łopatkę i tyle. Wszyscy się ześwinili, wszyscy podnieśli ręce do góry i tylko jeden Fritz… Nie, jest w porządku! Trzeba o niego walczyć…

Pośliznął się na śladach małpiej działalności, zaklął i zaczął patrzeć pod nogi.

Gdy znalazł się w kuchni, zrozumiał, że w mieszkaniu wszystko uległo zmianie. W stołowym huczał i chrypiał patefon. Słychać było brzęk naczyń. Szurały nogi tańczących. Zagłuszając te wszystkie dźwięki, rozlegał się znajomy basowy głos Jurija Konstantynowi—; cza: „Co do ekonomii i socjologii, bracie, to sobie odpuść. Poradzimy sobie i bez nich. Ale wolność, bracie, to już inna rozmowa. Za wolność i grzbiet można złamać…”

Na gazie w wielkim garnku bulgotała woda, na stole leżał przygotowany, naostrzony nóż, a z piekarnika upojnie pachniało pieczonym mięsem. W kącie stały, opierając się o siebie, dwa wielkie worki, a na nich leżał wytłuszczony, przepalony waciak, znajomy bat i jakieś narzędzia. Cekaem też tu stał — złożony, gotowy do użytku, i z płaskim, oksydowanym magazynkiem, sterczącym z zamka. Pod stołem oleiście błyszczała flacha, oblepiona słomą i łuskami kukurydzy.

Andrzej rzucił kobiałkę i koszyk.

— Hej, nieroby! — krzyknął. — Woda się gotuje!

Bas Dawydowa umilkł. W drzwiach pojawiła się Selma — zaczerwieniona, z błyszczącymi oczami. Za jej plecami sterczał Fritz. Najwidoczniej właśnie tańczyli i Aryjczyk nie miał zamiaru zdejmować czerwonych łap z talii dziewczyny.

— Pozdrowienia od Hoffstattera! — zawołał Andrzej. — Elza się martwi, że nie przychodzisz… Dzieciak niedługo skończy miesiąc!

— Głupie dowcipy! — powiedział Fritz ze wstrętem, ale łapy zabrał. — Gdzie Otto?

— Woda naprawdę się gotuje! — zdziwiła się Selma. — I co z nią teraz zrobimy?

— Bierz nóż — polecił Andrzej — i zacznij obierać ziemniaki. Ty, Fritz, zdaje się, bardzo lubisz sałatkę ziemniaczaną, więc bierz siei do roboty, a ja pójdę czynić honory domu.

Ruszył w stronę stołowego, ale w drzwiach dopadł go Izia Katzman. Na jego twarzy malował się zachwyt.

— Posłuchaj! — zaszeptał, chichocząc i plując. — Skąd wziąłeś! takiego wspaniałego typa? Okazuje się, że tam u nich, na farmach jest prawdziwy Dziki Zachód! Amerykańska swoboda!

— Rosyjska swoboda nie jest gorsza od amerykańskiej — przypomniał wrogo Andrzej.

— Tak, tak! — wykrzyknął Izia. — „Kiedy żydowskie kozactwo powstało, w Birobidżanie przewrót by[3]ł, przewrót był, a kto by zechciał zająć nasz Berdyczów, temu skopiemy tyłek ile sił!”…

— Przestań — powiedział ostro Andrzej. — Nie lubię tego. Fritz, oddaję pod twoją komendę Selmę i Katzmana, działajcie, tylko szybko, żreć się chce… I nie wrzeszczcie tutaj — Otto będzie pukał, pobiegł po konserwy.

Przywróciwszy w ten sposób poprzedni stan rzeczy, poszedł do stołowego. Tam przede wszystkim uścisnął dłoń Jurija Konstantynowicza. Jurij Konstantynowicz, tak samo jak przedtem czerwony na twarzy i przesiąknięty różnymi zapachami, stał na środku pokoju, nogi w ciężkich buciorach rozstawił, dłonie wsunął za żołnierski pas. Oczy miał wesołe i lekko szalone — takie oczy Andrzej często widywał u różnych narwańców, którzy lubili ciężko pracować, dużo wypić i niczego się nie bali.

— Ot! — powiedział Dawydow. — Przyszedłem, jak obiecałem. Flaszkę widziałeś? To dla ciebie. Dwa worki kartofli — też dla ciebie. Dawali mi za nie jedną taką sztukę… Ale mówię nie, na cholerę mi to wszystko. Zawiozę lepiej dobremu człowiekowi. Oni tu w tych swoich kamiennych domach żyją i gniją, świata nie widzą… Słuchaj, Andrzej, a ja tu właśnie Kensiemu mówiłem… pluńcie na to, mówiłem! Co was tu trzyma? Bierzcie dzieciaki, kobity, dziewuchy i hajda wszyscy do nas…

Kensi, ciągle w mundurze, ale rozpiętym, prawą ręką niezgrabnie ustawiał na stole różne naczynia. Lewą miał zabandażowaną. Uśmiechnął się i pokiwał Dawydowowi:

— I tak się to skończy, Jura. Zaraz po najeździe kalmarów wszyscy jak jeden mąż przyjedziemy do was na bagna.

— A po co czekać na te… jak im tam… Pluńcie na te kalmary. Jutro rano wracam, wóz pusty, trzy rodziny się mogą zabrać. Ty nie masz rodziny? — zwrócił się do Andrzeja.

— Bóg zachował — powiedział Andrzej.

— A ta dziewczyna to kto? Twoja czy nie twoja?

— Nowa. Dzisiaj w nocy przyjechała.

— No, to czego jeszcze chcieć? Panienka przyjemna, grzeczna. Bierz ją i jedziemy, co? U nas powietrze jest, mleko jest. Pewnie już z rok nie piłeś świeżego mleka. Ja się właśnie pytałem, czemu tu u was w sklepach nie ma mleka? Ja jeden mam trzy krowy, mleko i państwa oddaję, i sam piję, i świnie nakarmię, i na ziemię wylewam. .Zamieszkasz u nas, rozumiesz… obudzisz się rano, żeby w pole iść, a ona, ta twoja, da ci kubek świeżego, prosto od krowy, co? — mocno mrugnął po kolei każdym okiem, zachichotał, palnął Andrzeja w ramię i przeszedł się po pokoju. Podłoga zaskrzypiała. Wyłączył patefon i wrócił. — A jakie powietrze! Tu u was to już w ogóle powietrza nie ma, zwierzyniec tu macie, ot i całe wasze powietrze…. Kensi, a ty co wyrabiasz? Dziewczynę zawołaj, niech poustawia naczynia.

— Ona tam ziemniaki obiera — uśmiechnął się Andrzej. Potem się spostrzegł i zaczął pomagać Kensiemu. Dawydow to swój człowiek. Bliski. Miał wrażenie, jakby znali się z rok. A gdyby tak rzeczywiście machnąć się na bagna? Mleko nie mleko, ale życie tam pewnie rzeczywiście zdrowsze. O, jak to on stoi, jak pomnik!

— Ktoś puka — powiedział Dawydow. — Otworzyć czy sam pójdziesz?

— Już idę. — Andrzej podszedł do drzwi. W progu stał Wan — już bez waciaka, w niebieskiej serżowej koszuli do kolan i z waflowym ręcznikiem dookoła głowy.

— Kubły przywieźli! — zawołał, uśmiechając się radośnie.

— No i do diabła z nimi — odpowiedział nie mniej radośnie Andrzej. — Kubły poczekają. Dlaczego jesteś sam? A gdzie Majlin?

— W domu — odparł Wan. — Zmęczona. Śpi. Syn trochę choruje. — No to wchodź, co stoisz… Chodź, poznam cię z porządnym człowiekiem.

— A my się już znamy — powiedział Wan, wchodząc do stołowego.

— O, Wiania! — ucieszył się Dawydow. — I ty tutaj! Nie — powiedział, zwracając się do Kensiego. — Wiedziałem, że Andrzej to dobry chłopak. Widzisz, u niego sami porządni ludzie się spotykają… Weźmy na przykład ciebie albo tego Żydka… jak mu tam… i No, teraz to dopiero będzie uczta! Pójdę zobaczyć, co oni się tam tak grzebią. Tam to nawet nie ma nic do roboty, a oni, rozumiesz, pracują…