Гэта той Макмэрфі. Ён далёка-далёка. Усё яшчэ спрабуе выцягнуць людзей з туману. Чаму ён не пакіне мяне ў спакоі?

— ...Памятаеце галасаваньне пару дзён таму... Наконт тэлевіза­ра? Карацей, сёньня пятніца, і я падумаў зноў падняць гэтае пы­таньне, каб пабачыць, ці нехта хоць крыху набраўся сьмелась­ці.

— Містэр Макмэрфі, мэта гэтага сходу — тэрапія, групавая тэрапія, і я ня ўпэўненая, што вашы дробныя скаргі...

— Ага, ага, пранцы на ўсё гэта, гэта мы ўжо чулі. Мы разам зь некаторымі іншымі хлопцамі вырашылі...

— Сэкундачку, містэр Макмэрфі, дазвольце мне задаць пытаньне групе: ці нехта з вас адчувае, што містэр Макмэрфі, магчыма, занадта навязвае вам свае ўласныя жаданьні? Мне падалося, што вам было б лепей, калі б яго перавялі ў іншае аддзяленьне.

Недзе хвіліну ніхто нічога ня кажа. Потым чуецца голас:

— Хай прагаласуе, чаму вы не дазваляеце? Чаму хочаце паслаць яго да агрэсіўных толькі за галасаваньне? Што такога кепскага ў зьмене раскладу?

— Але ж, містэр Скэнлан, наколькі я памятаю, вы тры дні адмаўляліся есьці, пакуль мы не дазволілі вам уключаць тэлевізар а шостай замест шостай трыццаць.

— Трэба ж глядзець навіны, праўда? Бог ведае, што здарыцца: Вашынгтон разбамбяць, а мы толькі праз тыдзень даведаемся.

— Вось як? А як вы ставіцеся да ідэі адмовіцца ад навінаў, каб глядзець, як нейкія людзі гуляюць у бэйсбол?

— І тое, і тое паглядзець нельга, га? Відаць, не. Ну і хрэн зь ім... Мне здаецца, на гэтым тыдні нас бамбіць ня будуць.

— Давайце дазволім яму галасаваньне, міс Брыдар.

— Ну добра. Але мне здаецца, што ўжо досыць доказаў таго, як ён турбуе некаторых пацыентаў. Дык што вы прапаноўваеце, містэр Макмэрфі?

— Я прапаноўваю перагаласаваць наконт таго, каб глядзець тэлевізар па абедзе.

— Вы ўпэўнены, што вас задаволіць яшчэ адно галасаваньне? У нас ёсьць важнейшыя рэчы...

— Мяне задаволіць. Проста неяк хочацца паглядзець, у каго з гэных птушанят засталося крыху сьмеласьці, а ў каго не.

— Якраз такія выказваньні, доктар Спайві, і наводзяць мяне на думку, што для пацыентаў было б добра, калі б спадара Мак­мэрфі перавялі з аддзяленьня.

— Дык вы дасьцё яму пачаць галасаваньне, га?

— Вядома ж, містэр Чэзўік. Зараз група можа прагаласаваць. Вас задаволіць адкрытае галасаваньне, містэр Макмэрфі, ці вы бу­дзеце настойваць на таемным?

— Я хачу пабачыць рукі. Таксама тыя рукі, што не па­дымуцца.

— Хто хоча зьмяніць час тэлепрагляду на паабедзенны, па­ды­міце руку.

Я бачу, што першай падымаецца рука Макмэрфі, пазнаю яе па бінце, там, дзе яму ў далонь урэзаўся вагар ад пульта, што ён спрабаваў падняць. А потым, нібы сьнежны апоўзень, бачу іх, іншыя рукі, якія падымаюцца ў тумане. Быццам бы... Вялікая рудая рука Макмэрфі цягнецца ў туман, апускаецца і вы­цягвае адтуль за рукі людзей, выцягвае на сьвятло, якое сьлепіць ім вочы. Сьпярша аднаго, потым другога, потым наступнага. Увесь шэраг вострых, ён выцягвае іх з туману, і вось ужо ўсе дваццаць стаяць там, падняўшы рукі ня проста за тое, каб паглядзець тэлевізар, але супраць Вялікай Сястры, супраць ейных спробаў паслаць Макмэрфі да агрэсіўных, суп­раць таго, як яна размаўляла, паводзіла сябе і ламала іх год за годам.

Ніхто нічога ня кажа. Я адчуваю, як усе агаломшаныя, пацы­енты ня меней за пэрсанал. Мэдсястра ня можа зразумець, што адбылося; учора, да таго, як ён паспрабаваў падняць пульт, ня больш за чатыры-пяць чалавек маглі так прагаласаваць. Але яна не дазваляе свайму голасу паказаць, як яна зьдзіўленая.

— Я налічыла толькі дваццаць, містэр Макмэрфі.

— Дваццаць? Ну і? Дваццаць — гэта ўсе, хто тут ёсьць...

Ягоны голас завісае, бо да яго даходзіць, што яна мае на ўвазе.

— Э-э-э, пачакайце хвіліначку, шаноўная, чорт вас...

— Баюся, што ваша прапанова не прайшла.

— Пачакайце адну чортаву хвілінку!

— У аддзяленьні сорак пацыентаў, містэр Макмэрфі. Сорак пацыентаў, і толькі дваццаць прагаласавалі. Каб зьмяніць любое з правілаў аддзяленьня, трэба большасьць. Баюся, што галасаваньне скончанае.

Па ўсім пакоі апускаюцца рукі. Нашыя разумеюць, што іх пе­рамаглі, і спрабуюць зноў сасьлізнуць у бясьпеку туману. Мак­мэрфі ўжо на нагах.

— Ну, трасца на мяне, вы што, хочаце сказаць, што тут такі во шахер-махер? Будзеце лічыць галасы той вунь старэчы?

— Вы яму не тлумачылі працэдуры галасаваньня, доктар?

— На жаль, большасьць сапраўды неабходная, містэр Мак­мэрфі. Сястра мае рацыю. Мае рацыю.

— Большасьць, містэр Макмэрфі; так запісана ў канстытуцыі аддзяленьня.

— І пэўна, каб зьмяніць гэную канстытуцыю хрэнаву, таксама трэба большасьць галасоў. Вядома ж. Я шмат хрэні ў жыцьці бачыў, але гэная без пытаньняў бярэ першы прыз!

— Перапрашаю, містэр Макмэрфі, але вы самі можаце прачытаць гэта ў канстытуцыі, калі вы жадаеце, каб я...

— Дык вось што значаць вашыя байкі пра дэмакратыю... халера ясная!

— Вы, відаць, устурбаваліся, містэр Макмэрфі. Доктар, па­глядзіце, хіба пацыент не ўстурбаваны? Зьвярніце, калі ласка, на гэта ўвагу, доктар.

— Ня трэба лялякаць, шаноўная. Калі чалавека паймелі, ён мае права крычаць. А нас тут паймелі па поўнай.

— Магчыма, доктар, у сувязі са станам пацыента, нам варта сёньня завяршыць сход раней...

— Чакайце! Чакайце хвілінку, дайце мне пагутарыць са старымі.

— Галасаваньне скончанае, містэр Макмэрфі.

— Дайце мне зь імі пагутарыць.

Ён ідзе праз пакой да нас. Расьце ўсё большы, а ягонае аблічча гарыць чырваньню. Ён цягнецца ў туман і спрабуе вывалачы Раклі на паверхню, бо Раклі наймаладзейшы.

— Што скажаш, братка? Хочаш паглядзець Усясьветную сэ­рыю? Бэйсбол? Бэйсбольныя гульні? Проста падымі руку і...

— Нах-х-х.й жонку.

— Добра, забудзься. А ты, братка, што скажаш ты? Як цябе там звалі... Эліс? Як ты наконт паглядзець гульню па тэлеку? Проста падымі руку...

Элісавы рукі прыбітыя да сьцяны, яго голас нельга лічыць.

— Я ж сказала, што галасаваньне скончанае, містэр Макмэрфі. Вы тут толькі клоўнам сябе выстаўляеце.

Ён не зьвяртае на яе ўвагі. Ідзе ўздоўж шэрагу хронікаў:

— Давайце ж, ну, адзін толькі голас ад вас патрэбны, байцы, проста руку падняць. Пакажыце ёй, што вы яшчэ можаце.

— Я стаміўся, — кажа Піт і матляе галавой.

— Ноч гэта... Ціхі акіян, — палкоўнік чытае з далоні, яму не да галасаваньня.

— Хаця б адзін з вас, ёлкі-маталкі! Бо вось так можна перамаг­чы, хіба не разумееце? Мы мусім гэта зрабіць — інакш мы пралятаем! Няўжо ніводны з вас, квактух, не разумее, пра што я тут кажу, няўжо нельга нам дапамагчы? Ты, Гейбрыел? Джордж? Не? А ты, Правадыр, што ты скажаш?

Ён стаіць па-нада мной у імжы. Чаму ён не пакіне мяне ў спакоі?

— Правадыр, ты наш апошні шанец.

Вялікая Сястра складае паперы; астатнія мэдсёстры ўжо стаяць каля яе. Нарэшце падымаецца і яна.

— Тады сход завершаны, — чую ейны голас. — Прашу ўсіх работнікаў сабрацца праз гадзіну ў пакоі для пэрсаналу. Так, калі больш нічо...

Тут ужо ня спынісься. Макмэрфі нешта зрабіў у першы ж дзень, нейкія чары-мары, калі паціскаў мне руку, і цяпер я не магу яе кантраляваць. У гэтым няма сэнсу, нават дурню зразумела; сам бы я гэтага не зрабіў. Па тым, як Вялікая Сястра глядзіць на мяне, моўчкі разявіўшы рот, я разумею, што ў мяне вялікія праблемы, але спыніцца не магу. Макмэрфі падключыў да маёй рукі схаваныя правады і павольна падымае яе, каб выцягнуць мяне з туману на адкрытае месца, дзе я буду лёгкай здабычай. Ён гэта робіць, правады...

Не. Гэта няпраўда. Я сам яе падняў.

Макмэрфі радасна гікае, падымае мяне з крэсла, пляскае па сьпіне.

— Дваццаць адзін! З голасам Правадыра будзе дваццаць адзін! Богам клянуся, калі гэта ня большасьць, дык я сваю кеп­ку зьесьці гатовы!

— Гоп-па, — крычыць Чэзўік. Іншыя вострыя ідуць да мяне.

— Сход быў завершаны, — кажа яна. Ейная ўсьмешка ўсё яшчэ на месцы, але калі яна выходзіць з пакою і крочыць у Сястроўню, ейны карак чырвоны і надзьмуты, быццам яна можа выбухнуць у любы момант.