Сотору буолаат, уолчаан оҕо-оҕо курдук, оҕолорго аралдьыйан, барыларын кытары тэбис-тэҥҥэ оонньоонкөрүлээн киирэн барда, күлэн-үөрэн хос иһин толордо.

Эбиэт кэннэ арыый да улахан кылаас уолаттара-кыргыттара үөрэнэн бүтэн, оскуолаларыттан бука бары бииргэ суулаһан кэллилэр. Олор быыстарыгар биир чобуо уол, саҥа оҕону көрө охсон, бэйэтин сааһыгар уҥуоҕунан өндөс Быыбылыгы булан, онон-манан киирэн-тахсан тойорҕоору, ону ааһан өссө кырбыахча, сутурҕалыахча буолла. Хата, кини дьолугар, Бииргэ үөрэнэр доҕоро Гаанньыска, бэйэтиттэн обургу уолтан уҥуоҕунан кыра, сааһынан төһө да балыс буоллар, табаарыһын быыһаан соһутта.

Кыра уолаттар куттанан, муннукка тоҕуорустулар, саастыылаахтара бу күөнтэһии тугунан түмүктэнэрин көрөөрү тула турдулар, атыттар охсуһуу буолаары гыммытын күөртээри тииһигирдилэр.

Онуоха итини эрэ күүтэн турбут курдук, Гаанньыска, били киэбирээри гыммыт уолтан куттаммакка эрэ, оҕолор быыстарыттан утары ынан тахсан кэллэ.

– На-а, Бааска, бу Быыбылык мин бииргэ үөрэнэр уолум, табаарыһым. Онон атаҕастыаҥ да, дьэ сэрэн! – диэн киһиргээн тиэриллэҥнээн испит уолу, мустубут оҕолор бары истэн турдахтарына, кытаанахтык сэрэттэ.

– Мин саҥа киирбит уолу дьээбэлээри, хайдах уол эбитин тургутан көрөөрү гыммытым, – Бааска киниттэн кыра эрээри, харса суох хорсун уолтан дьулайан, кини да буоллар, мух-мах барда, мулук-илик тутунна.

Онон тыҥааһыннаныах, тугунан түмүктэниэ биллибэт буолан испит ым-тым балаһыанньабыт сити курдук судургутук, этиһиитэ-охсуһуута, эн-мин диэн атааннаһыыта, биир-биэс тыла суох быһаарылынна. Онтон бэйэтэ да соһуйбут Быыбылык бу туран өйдөөн көрбүтэ, Ганята бу санаторий иһигэр бэйэлэрин саастыылаахтарыгар, быһатын эттэххэ, бу дойдуга «атамааннара» буола охсубут, быһаччы бас-көс туттар хамандыырдара эбит. Дьэ онон атамаан атаһа, хамандыыр табаарыһа буолан, Быыбылык, хата диэ, хара маҥнайгыттан табылынна уонна абыранна. Киирдэ-киирээт, иннэ күһүҥҥүттэн киирэн эмтэнэ сытар атын оҕолортон тута ордук балаһыанньаланна.

Ити курдук эмэһэтин көп этэ чэрдийиэр диэри күн аайы хастыыта да укуолланан, эмп бөҕөтүн иһэн, күҥҥэ түөртэ тото-хана аһаан молоччу уойда.

Куһаҕана диэн, укуоллара элбэҕэ бэрт эбит. Күҥҥэ хаста да биэрэллэр. Наар биир өттүгэр ыллахха, киһи эмэһэтин этэ чэрдийэн хаалан, сыппаабыт укуол иннэтэ, кыайан дьөлө киирбэккэ, эрэйдиир. Оччоҕуна аны биир өттүгэр укуол туруоран бараллар. Оттон биир нэдиэлэ буолан баран, аны биир өттүгэр… Ити курдук солбуһуннара сылдьан, эмтэнэн бүтүөххэр диэри укуоллууллар. Дьэ ол баар эбит куһаҕана, ыарыылааҕа. Кыһалҕалаах киһи хайыа баарай, тулуйарыгар тиийэр. Хата, иннэлэрэ сыппаатаҕына, улахан уолаттар укуол иннэтин бытархай таастаах бурууһунан сытыылаан биэрэн абырыыллар.

Үчүгэй астаах-үөллээх санаторийга саҥа дьылга диэри сытан уонна үчүгэйдик эмтэнэн-томтонон, Быыбылык мороду курдук уойан молоруйда. Били дьиэтигэр көҥүл сылдьара тохтоон, режиминэн туран-олорон, уруок аахтан уонна бэлэмнэнэн, үөрэҕэ да лаппа тубуста. Санаторийга сытыар диэри наар үһүнэн үөрэммит бэйэтэ, иккис чиэппэрин букатын да түөрдүнэн-биэһинэн түмүктүөх курдук. Ону кылааһын салайааччыта Дария Никитична бэлиэтии көрөн, уруок аайы сэмэлиир бэйэтэ, хайҕыыртан соло булбат. Инньэ гынан Быыбылык биир эрэ үстээх уонна, хата, этэҥҥэ эмтэнэн, күүтүүлээх Саҥа дьылын дьиэтигэр тахсан көрүстэ.

Оттон саҥа доҕоро Попов Ганя, оҕолор ааттыылларынан Гаанньыска, уһук нэһилиэккэ олорор ийэлээхаҕата аһаҕас сэлликтээх буоланнар, санаторийга үөрэх дьылын лигиччи сытан эмтэннэ. Онтон үөрэҕин түмүктээн баран биирдэ, дойдутугар Ан-2 самолетунан көппүтэ.

Быыбылык билигин да ол хаһан эрэ буолбут түбэлтэни, бэйэтиттэн уҥуоҕунан улахан, аҕа саастаах уолтан куттаммакка, утары мордьойон, кинини көмүскэһэн турар атаһын Гаанньысканы, чоҕулуччу көрбүт харахтаах оҕо сааһын доҕорун наһаа да истиҥник-иһирэхтик саныыр.

Киэһэ кыралар ороннорун булбуттарын кэннэ, алтыска үөрэнэр Мааһыҥка кистээн хараҕын уутун сотто-сотто, аттыы сылдьан ып-ыраас, бэйэтэ да күн аайы сууйар буолан, хас хайаҕаһын, оллурун-боллурун ааҕа билэр муостатын илдьирийбит эргэ тирээпкэтинэн ньиккириччи анньан сууйа сырытта. Ол кэмҥэ ииппит ийэтэ, ааттыын Абытай Аана, хоһугар киирэн утуйар оронун аннын ытыһынан сотон ылаат, оҕо үрдүгэр кутаа уот оттон күтүр үлүгэрдик умайыктана түстэ: «Көр да маны! Бачча кыратыттан, киһи хараҕын баайан, өссө үрдүнэн-аннынан сууйбут буола-буола. Бу тугуй диибин ээ… Бу тугуй?! Бу тоҕо орон аннын муннуктарын киһилии сууйбаккыный ээ… Сирэҕэс… Иитиллэн-аһатыллан олорон, манньаҥ бэлиэтэ дуо бу? Бу!.. Бу!.. Бу тугуй диибин ээ!!!… Эн баҕас киһи үһүгүн дуо?! Абааһы ыамата туох аанньа киһи буолар үһүгүн!.. Туохтаах буолан улахамсыйаҕын… Дьэ тоҕойум, эн иннигин баҕас хайаан да ылан тэйэр инибин… Эппэтэҕэ-сэрэппэтэҕэ диэйэҥий! Ыл үчүгэйдик сууй!..» – дии-дии, ити туох да төрүөтэ суох мөҕөрүн-этэрин быыһыгар кыыс эрэйдээх баттаҕын сөрүү тардан ылан сэниэлээхтик илгиэлээтэ, өссө онно сөп буолбакка, бобуччу туппут сутуругунан төбөҕө харса суох, ханна түбэһиэх ыарыылаах баҕайытык охсуолаата. Мааһыҥка бачча тухары утарсан да, аһыннаран да туһата суоҕун билэр буолан, орон аннын муннугун соппута буолан, тыынын куоттаран түргэн үлүгэрдик сыыллан киирдэ. Ийэтэ буолуохсут аан хоско тахсыбытын кэннэ, хап-хатыҥыр харытыгар хараҕын уутун ньуххана-ньуххана, истибэтэр ханнык диэн сэрэнэн сыҥсыйан ытыы сытта. Ол сытан оҕо муҥнаах: «Мин улааттахпына син биир киһи буолуоҕум, үчүгэй киһи буолуоҕум!» – диэн хаан тахсыар диэри харытын чараас тириитин быһа ытыра-ытыра, бэйэтигэр андаҕар бэриннэ…

Уруттаан эттэххэ, Мааһыҥка барахсан, дьиҥинэн, төгүрүк тулаайах буолбатах этэ. Кырдьаҕас эбэлээҕэ, эһэлээҕэ, ону сэргэ ийэлээҕэ, ыарыһах аҕалааҕа уонна элбэх бииргэ төрөөбүттэрдээҕэ. Дьиэтин иһигэр Ньунньуулла диэн таптаан ааттанан дьоллоно сырыттаҕына, түөрт саастааҕар ийэтэ Маарыйа эрэйдээх эмискэччи ыалдьан өлөн хаалан, дьиэ кэргэн ыһылларга тиийбитэ. Эбэлээх-эһэлэрэ кырдьаҕас, аҕалара сааһырбыт уонна ыарыһах буолан, ийэтэ суох хаалбыт оҕолор тустарыгар олус уустук балаһыанньа үөскээбитэ. Бачча элбэх иитимньини барыларын бииргэ ылан ииттэр кыахтаах уруу-аймах көстүбэтэҕэ. Тоҕо диэтэххэ, бары даҕаны туһугар кыһалҕалаах олохтоох дьон этилэр этэ эбээт ол саҕана аймахтара. Онон уопсай сүбэнэн кими эрэ аҕатыгар хаалларбыттара, кими эрэ аймахтара ииттэ ылбыта, кими эрэ интэринээккэ олохтообуттара, кими эрэ детдомҥа ыыппыттара, кими эрэ иитийиэххэ биэрбиттэрэ. Оттон ол иитийиэххэ бэриллибит икки кыралартан биирдэстэрэ – ити Мааһыҥка – киэһэ муоста сууйа сылдьаахтыыра.

Кыыс төрөппүт аҕата Хоноһо Охонооһой Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сталинград анныгар улаханнык бааһыран, сыл аҥаара госпиталлары кэрийэ сылдьан, этэҥҥэ эмтэнэн, сыккырыыр тыына эрэ ордон кэлбитэ. Кэлбитэ да диэхтээн… Кинини түннүктэрэ оҥоһон, халҕана тиэрэ быраҕыллан, эркиннэрэ кубарыйа куура хатан турар кубус-кураанах балаҕан көрсүбүтэ. Күндү дьонун-сэргэтин: баар-суох ийэлээх аҕатын, бииргэ төрөөбүт балтыларын-бырааттарын, кэргэнин Кэтириинэни, туран эрэр уоллаах кыыһын – сэрии обургу тыылга, кырыы сиргэ ситэн сиэн туолбат маҥалайыгар мэҥиэстибитэ. Дьоно эрэйдээхтэр, уонча киһи, икки сыл иһигэр бука бары аас-туор олох ыараханын уйбаккалар, ыалдьан, хоргуйан өлбүттэр, сэрии сиэртибэтэ буолаахтаабыттар. Охонооһой муҥнаах ол онтон арыый да өрүттэн, доруобуйата аматыйан, колхуоска кыладыапсыктыы сылдьан, дьиэ кэргэнин, дьонун уопсай ииннэрин оҕо сааһын доҕоро, маһынан уһанар идэлээх Харачаастыын киһилии эргитэн дьоһуннаах мэҥэ бэлиэ туппута.

Хата, хатарыылаах киһи буолан, Охонооһой ытыы-соҥуу сылдьыбакка, иһэн-аһаан аймаммакка, ыһыктынан кэбиспэккэ, хара күүһүнэн саҥаттан олох олорор күүстээх санаа булуммута.

Ол иһин олоҕун оҥостор, ыал буолар баҕаттан Баачаҥхас Баһылай уонна Баххаанай кыыһа Балбаара диэн кырдьаҕастартан, сүүрбэ биэстэ оҕоломмуттарыттан суоссоҕотох илиилэригэр тутан хаалбыт кыыстара Маарыйаны кэргэн кэпсэппитэ. Онуоха мындыр кырдьаҕастар элбэх сиэннэнэр быалара тардан уонна Маарыйа да бэйэтиттэн быдан аҕа, ону ааһан ыарыһах уонна сэрии инбэлиитэ киһиэхэ тута сөбүлэһэн, онтон ыал-күүс буолан, сылы-сыллатааҕы уу кырбас уонча оҕоломмуттара.