Жанчына змоўкла, утаропілася пакутніцкім поглядам у вакно, і ад сукенкі ейнай ізноў павеяла цяжкім вільготным холадам. Я здрыганулася й счакала крыху, бо не ведала, як далей працягнуць размову, таму што распытваць пра падрабязнасці мне падалося бестактоўным, а пра бяздзетнасць ейную гаварыць было ніякавата й надта журботна. Праз нейкі момант я насмелілася скіраваць гутарку на каханне, бо палічыла тады гэтую тэму самай нейтральнай і бяспечнай:

— Я вас вельмі добра разумею. У мяне гэткае самае пытанне: кахаць аднаго чалавека й спадзявацца невядома на што альбо выбраць іншага, даступнага, і жыць потым правільным упарадкаваным жыццём.

Жанчына хітнула галавой, як быццам у знак згоды, але працягвала ўзірацца — ці то ўдалячынь, ці то ўсярэдзіну сябе:

— Трэба слухаць сябе. Сваё сэрца й сваё сумленне.

Я ўзрадавалася, таму што хаця жанчына й адказвала адсутна, як быццам аднекуль здалёк, парада была даволі неканкрэтная й нязмрочная:

— Я гэтаксама думаю. Мне здаецца, што самую глыбіню свайго сумлення падмануць немагчыма. Сумленне заўжды застаецца з табой, нават калі ты тлуміш галаву сабе й людзям.

Госця нарэшце зірнула на мяне, усміхнулася ўсмешкай жанчыны са стогадовым досведам і заўважыла:

— І яшчэ трэба зразумець сваё сапраўднае жаданне й добра падумаць, у чым насамрэч яно палягае. Бо мары могуць збыцца, і добра, калі гэта сапраўды будзе тое, чаго ты хацела.

Тут я занервавалася, бо пераключылася на сябе й успомніла, што хачу быць са Змітром:

— Але як жа я магу гэта ведаць? Як мне зрабіць правільны выбар, які будзе потым апраўданы жыццём?

Абарыгенка пасур’ёзнела, нават паружавела й з імпэтам прамовіла:

— Магчымасць выбару дае нам Бог і накіроўвае нас, калі мы прыслухоўваемся да яго. Але вырашаем мы самі. Учынак альбо яго адсутнасць — гэта ўсё рашэнні. Трэба думаць і вырашаць у згодзе з Богам і сваім сумленнем. А ўжо воля Бога на тое, каб дазволіць нашаму рашэнню адбыцца альбо спыніць яго. Узнагародзіць альбо пакараць.

— Можа, мне тады не варта й рыпацца? Хаця… ўсё роўна ж прыйдзецца нешта думаць, неяк жыць. Я адчуваю, што пакуль я не вызначуся, мяне будуць пераследаваць адныя й тыя ж беды.

— Неабходнасць выбару ўсё роўна ляжыць на нас. Тое, які выбар мы робім, таксама важна: выбар паміж любоўю й пыхай, паміж дабром і злом.

— Але ж не я адна раблю выбар. Астатнія — таксама, і, магчыма, супрацьлеглы.

— Спадзявайцеся. Спадзявайцеся на Бога й на добры зыход. Бог вызначае нашыя шляхі — мы вырашаем, як па іх ісці.

— О-ох. Цікава, ці ёсць Богу справа да ўсіх гэтых жаночых-мужчынскіх жарсцяў? І ці маюць яны ўвогуле дачыненне да нашага жыцця? Жанчына, канечне, жыве мужчынам і потым дзецьмі (тут госця мая схіліла галаву набок і так горка паглядзела мне ў вочы, што я ад ейнага позірку ажно прыкусіла кончык языка), але я вось нядаўна ўявіла сабе, што будзе мне гадоў семдзесят, стану я перад люстэркам і скажу: «Ну вось і прайшло тваё жыццё, а ці спраўдзілася яно?» — і ўбачу перад сабой толькі твары гэтых недатумкаў, якіх я мела гонар «кахаць». А што, гэта сэнс жыцця? Магу сабе ўявіць, як ужо Бог ад нашых глупстваў стаміўся. Мы заўжды нешта просім у яго і хочам усяго адразу, а самі баімся сябе, баімся Боскага ў сабе, сваіх самых светлых і прыгожых здольнасцяў — любіць і рабіць дабро.

— І мы не заўжды ведаем, што ёсць дабром, праўда?

— Але як жа нам тады вырашаць?! Што дабро, а што зло, я магу ведаць альбо абстрактна, альбо па мінулым досведзе, але ж як жыццё павернецца, я не магу прадбачыць. Як жа мне правільна выбраць?

— Я не магу вырашаць за вас альбо прадказваць вам лёс. Але я думаю, вам трэба пакласціся на Бога й прыслухацца да сябе.

— Прыслухацца да сябе… Я й не разбяруся, дзе ўва мне гаворыць маё «я», а дзе нешта іншае. Тут, хутчэй, трэба настолькі ад сябе дыстанцыявацца, каб зразумець, хто ты, што ты й куды табе ісці.

— І магчыма, табе не будзе іншай дарогі, акрамя як пратаптаць сваю асобную сцежку.

— О-ой, не пужайце мяне, і так цяжка. Хаця… Хай сабе й сваю, але ж чаму я не магу быць разам з мужчынам, якога кахаю? Няўжо ж мая сцежка павінна абавязкова быць самотнай?

— А вы яе гэтак бачыце?

— Нічога я не бачу — я проста хачу жыць з ім у любові й згодзе. І творчасці. І як я магу бачыць тое, чаго, відавочна, няма?

— А вы паспрабуйце. Адна справа захацець, а іншая — убачыць і зрабіць неабходныя захады. А там хто ведае — я ж вам казала: пакуль мы жывем, мы можам спадзявацца.

— Колькі я ўжо спадзяюся! Столькі ўсяго зрабіла, гэтак змянілася… ў лепшы бок, знак падала! А дзе ён? Чаму ён ніяк не прыйдзе?

— Нельга быць гэткім роспачным дзіцём. У вас ужо дастаткова розуму й досведу, каб адказаць на свае пытанні й уладкаваць жыццё. Нельга ўсе рашэнні на Бога й выпадак спіхваць. Трэба узяць на сябе адказнасць за свой лёс, а не енчыць і жаліцца ўсяму свету, што прынц ніяк не хоча прыйсці й заваяваць.

— Ага. Толькі гэтак любоўныя справы й робяцца: сядзіш, марыш, на пяльцах вышываеш, а тут праходзіць міма прынц, прычым не твой, і па нейкай памылцы альбо непаразуменні цябе выбірае. І самае дзіўнае, што ў вас цудоўна ўсё выходзіць — хоць заўтра пад вянец. А паспрабуеш таргануцца й цяўкнуць, што шчырага, узаемнага кахання з тваім абраннікам хочаш, — адразу ўсё адбярэцца й будзеш адна ў вінакурні век дажываць.

— Век дажываць. Калі б вы толькі ведалі, якое гэта шчасце, дажыць свой век! Гэта заўжды шанец дачакацца цуду!

— Цуду. У мяне ўсё жыццё — цуды. Ведаеце, я думаю, што калі мой лёс ніколі не падводзіў мяне і вырашаў мае справы самым цудоўным чынам, то, можа, і зараз мне варта аддацца збегу абставінаў? Забыць Змітра, калі ўжо мы рассталіся, застацца з Габрусём — можа, гэта й ёсць жыццёвая мудрасць?

— І вы здолееце з гэтым жыць?

— Гэтак шмат хто жыве.

— Але ж яны не шчаслівыя.

— А я шчаслівая?! Ну хаця… Не без гэтага. Я сапраўды шчаслівая — мне няшчаснай быць проста невыносна, агідна.

— Вось бачыце, вы любіце шчасце, і шчасце любіць вас. Але самае галоўнае — гэта тое, што вы любіце жыццё. Паспрабуйце палюбіць свайго мужчыну гэтак жа, як вы любіце жыццё. Паспрабуйце ўбачыць свайго мужчыну, а не свае чаканні да яго, і палюбіце ягонае жыццё й яго ў гэтым жыцці. Менавіта палюбіце, таму што каханне — рэч далёка не бескарыслівая.

— Я б і радая, толькі адкуль мне цяпер ведаць, хто мой мужчына? Змітра ж ад мяне як адрэзала.

— Мне чамусьці здаецца, што ваш мужчына — у вашых снах. А наконт адрэзала… Гэта быў падарунак лёсу: інакш і быць не магло, калі вы прагнулі чыстага, шчырага кахання, — толькі свабоднага, толькі вольнай душою можна па-сапраўднаму палюбіць і пакахаць. Іншая справа, што, каб шчыра кахаць, людзі неабавязкова павінныя быць паасобку…

Тут раптам забрахаў унізе сабака, і госця мая страпянулася й пачала развітвацца: «Загаварыла я вас. Пайду ўжо. Вунь і сабака мой без мяне засумаваў. І вы не бядуйце аб сваім каханым: нельга куды-кольвек прыйсці, не прайшоўшы папярэдне шляху». І я гэтак задумалася над ейнымі словамі, што ажно не заўважыла, як незвычайная незнаёмка сышла. А калі я ачомалася й кінулася да вакна, то ўбачыла далёка справа толькі мокрага чорнага сабаку — я й не чула, што ішоў гэткі моцны дождж.

Надышоў вечар, аблашчаны свежым пахам ракі й маладой лістоты. Я не магла больш заставацца ў хаце й абмяркоўваць нядаўні візіт і свае перспектывы седзячы. Да таго ж я падумала, што не дрэнна было б знайсці гэтую дзіўную абарыгенку (хаця б па сабаку, калі сама яна будзе ў хаце) і спытаць ейнае імя. Таму я выйшла на двор, пакружыла вакол вінакурні, торкнулася ў краму, але нікога не сустрэла. Я раптам вельмі выразна адчула, што не маю тут нікога, ніводнай роднаснай душы, што абарыгенаў люблю толькі як вобразы й персанажы, а не як канкрэтных жывых людзей, і што я тут гэткая ж чужая, як і ў якім-небудзь іншым месцы. Я ўзгадала, што першапачаткова хацела ўсяліцца сюды нават не для таго, каб гэткім скажэнскім чынам прывабіць Змітра, а каб выратаваць будынак. Замест гэтага я толькі напоўніла яго яшчэ адной чалавечай гісторыяй і дагэтуль не даведалася, які лёс угатаваны вінакурні з надпісам «1896». Цалкам магчыма, што людзей будуць хутка адсяляць, бо хадзілі ўжо чуткі, што неўзабаве здаюцца новыя дамы. Значыць, выкінуць і мяне, бо я не змагу нічога запярэчыць, не здолею памітынгаваць нават дзеля забавы, бо ўжо не веру ў рэзультатыўнасць мітынгаў. Тым больш, што жыць тут, сапраўды, вельмі некамфортна, хаця я й перабыла ў вінакурні самыя няўтульныя поры году. Адна надзея, што Габрусь, гісторыкі й рэстаўратары не аддадуць будынак на разбурэнне. Праўда, усе яны дасведчана гавораць пра вялікія грошы й пэўны тэрмін карыстання, а самі проста не маюць паміж сабой ніякай еднасці й не хочуць насамрэч звязвацца з нейкімі нявыгаднымі справамі. І яны гэтак слаба падобныя да мужных змагароў — у большасці сваёй яны затурканыя побытам, разгубленыя, але ганарлівыя мужчыны. А Габрусь яшчэ й маньяк. І ўсё скончыцца тым, што я паплачу-паплачу па вінакурні (калі мой сябар Габрусь дасць мне дажыць да гэтага дня), а потым пераеду ў новую кватэру на былых бураковых дзялках, завяду сабе стомленага побытам мужчыну й буду ўмудрона пасмейвацца з закаханых ідэалістычных дурніц.